Thực tế cho thấy, nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng hiện nay đã thay đổi đáng kể so với trước. Điều này đặt ra yêu cầu các làng nghề truyền thống phải chủ động đổi mới nếu không muốn bị tụt lại phía sau. Tại Phú Thọ, nhiều làng nghề có bề dày lịch sử và đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương như: Gốm Hương Canh, nghề mộc Thanh Lãng, nghề rèn Lý Nhân hay đá mỹ nghệ Hải Lựu. Đây đều là những thương hiệu làng nghề đã được khẳng định qua thời gian.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, áp lực cạnh tranh trên thị trường ngày một gia tăng. Phần lớn các cơ sở sản xuất tại làng nghề vẫn hoạt động với quy mô nhỏ, nguồn lực tài chính hạn chế, chi phí sản xuất cao, trong khi mẫu mã sản phẩm chưa được đổi mới kịp thời, khó đáp ứng thị hiếu ngày càng đa dạng của khách hàng. Những hạn chế này đã ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng tiêu thụ sản phẩm.
Làng nghề gốm Hương Canh chủ động thay đổi mẫu mã, kiểu dáng để thích ứng với xu thế thị trường
Từng đối mặt với nguy cơ mai một, nghề gốm Hương Canh, xã Bình Nguyên thời gian gần đây đã dần khởi sắc nhờ sự nỗ lực và sáng tạo không ngừng của đội ngũ nghệ nhân. Các sản phẩm gốm truyền thống được làm mới về hình thức, nâng cao giá trị nghệ thuật và tính thẩm mỹ. Nghệ nhân Nguyễn Hồng Quang, nghệ nhân xã Bình Nguyên chia sẻ rằng, trước sự cạnh tranh gay gắt của thị trường, các sản phẩm chum, vại theo kiểu dáng cũ gần như không còn phù hợp, chỉ phục vụ một nhóm khách hàng nhất định.
Trong khi đó, người tiêu dùng hiện nay có xu hướng ưa chuộng các sản phẩm gốm mỹ nghệ, phong thủy, đồ trang trí nội - ngoại thất. Do vậy, các cơ sở sản xuất buộc phải linh hoạt thay đổi mẫu mã, đa dạng hóa sản phẩm để đáp ứng nhu cầu và thị hiếu thẩm mỹ của khách hàng. Từ đó, nhiều dòng sản phẩm mới như bình hoa, đĩa trang trí, gạch ốp, phù điêu cách điệu... đã được đưa ra thị trường và nhận được sự đón nhận tích cực, không chỉ trong nước mà còn ở thị trường quốc tế.
Tương tự, làng nghề mộc Thanh Lãng (xã Xuân Lãng) cũng cho thấy hiệu quả rõ nét khi mạnh dạn đầu tư máy móc, ứng dụng công nghệ và cải tiến mẫu mã sản phẩm. Nếu như trước đây, các cơ sở chủ yếu sản xuất những mặt hàng truyền thống như bàn ghế, sập, tủ chè, hoành phi, câu đối thì nay, sản phẩm gỗ Thanh Lãng đã mở rộng sang lĩnh vực nội, ngoại thất phục vụ nhà ở, công trình kiến trúc và văn phòng, đạt yêu cầu cao về kỹ, mỹ thuật.
Hiện toàn xã có trên 200 cơ sở sản xuất đồ mộc, tạo việc làm cho gần 3.000 lao động. Nhờ chủ động thích ứng với nhu cầu thị trường, chú trọng nâng cao chất lượng và đổi mới sản phẩm, đồ gỗ Thanh Lãng không chỉ được tiêu thụ rộng rãi trong nước mà còn từng bước tiếp cận thị trường Đông Nam Á.
Nghề rèn Lý Nhân tích cực đầu tư nhiều máy móc hỗ trợ để tạo ra sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng
Đối với làng nghề rèn Lý Nhân (xã Vĩnh Phú), nhiều cơ sở sản xuất đã mạnh dạn đổi mới tư duy, tìm kiếm hướng đi phù hợp với yêu cầu của thị trường hiện đại. Tiêu biểu cho sự kết hợp hài hòa giữa gìn giữ nghề truyền thống và ứng dụng khoa học công nghệ là Hợp tác xã rèn Thanh niên. Đơn vị chuyên sản xuất các mặt hàng rèn thủ công như cuốc, cào, dao và nhiều loại dụng cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, vốn là sản phẩm gắn bó lâu đời với đời sống nông thôn.
Xác định chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt để giữ vững thị trường, HTX đã chú trọng đầu tư mua sắm máy móc, thiết bị, từng bước ứng dụng công nghệ vào một số công đoạn sản xuất nhằm nâng cao năng suất, bảo đảm độ bền, độ sắc và tính đồng đều của sản phẩm. Quan trọng nhất, đơn vị đổi mới phương thức quảng bá, tiêu thụ, từng bước tiếp cận các kênh bán hàng hiện đại, nhất là hướng đến các sàn thương mại điện tử.
Việc chủ động ứng dụng công nghệ số, quảng bá sản phẩm thông qua nền tảng Youtube đã giúp HTX mở rộng thị trường tiêu thụ trên phạm vi cả nước. Hiện nay, Hợp tác xã rèn Thanh niên tạo việc làm thường xuyên cho hơn 10 lao động địa phương với mức thu nhập ổn định từ 7-14 triệu đồng/người/tháng. Trung bình mỗi tháng, HTX cung ứng ra thị trường khoảng 4.000-5.000 sản phẩm các loại.
Để tạo nền tảng cho các làng nghề truyền thống phát triển bền vững trong điều kiện cạnh tranh với các sản phẩm sản xuất công nghiệp hàng loạt, UBND tỉnh đã ban hành nhiều kế hoạch hỗ trợ bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề truyền thống. Nội dung trọng tâm của kế hoạch là hỗ trợ ứng dụng công nghệ mới trong sản xuất; xây dựng các kênh thông tin điện tử nhằm quảng bá, giới thiệu và bán sản phẩm trực tuyến; hỗ trợ xây dựng thương hiệu, đăng ký bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa; gắn phát triển làng nghề với hoạt động du lịch.
Đặc biệt, việc khuyến khích xây dựng mô hình “mỗi xã một sản phẩm” cũng được triển khai mạnh mẽ, tạo dấu ấn riêng cho từng địa phương. Các cơ quan chức năng thường xuyên cung cấp thông tin về thị trường, tiêu chuẩn chất lượng và xu hướng tiêu dùng, giúp các cơ sở làng nghề định hướng sản xuất, từng bước mở rộng thị trường xuất khẩu.
Cùng với các chính sách hỗ trợ về vốn và mặt bằng sản xuất, đây sẽ là nền tảng quan trọng để các làng nghề truyền thống tiếp tục khẳng định vị thế và phát triển bền vững trong tương lai.
Lê Minh