Thầy Bùi Xuân Các - Người xây dựng tờ báo cách mạng đầu tiên ở Phú Yên

4 giờ trướcBài gốc

Thầy Bùi Xuân Các và tác giả Phan Thanh. Ảnh: MINH KÝ

Xây dựng tờ báo cách mạng của tỉnh và sự nghiệp trồng người

Cuối năm 1945, khi đất nước vừa giành được chính quyền, nhà giáo Bùi Xuân Các, lúc ấy là Trưởng ty Kiểm duyệt thuộc Sở Thông tin tuyên truyền Trung Bộ, được điều động về Phú Yên, mang theo một niềm tin son sắt và một hoài bão lớn: dùng chữ nghĩa để dựng xây lòng dân. Trên mảnh đất miền Trung còn hoang sơ nghèo khó và dày đặc dấu vết chiến tranh, thầy Bùi Xuân Các bắt đầu công cuộc “khai thiên lập địa” cho công tác thông tin - tuyên truyền của tỉnh.

Ngày 19/8/1946, tờ Báo Chiến Thắng - tờ báo cách mạng tiền thân của Báo Phú Yên hôm nay - ra số đầu tiên, đánh dấu bước đi quan trọng của báo chí cách mạng ở Phú Yên. Đó không chỉ là sự kiện ra mắt một tờ báo, mà còn là hồi trống mở đầu của một kỷ nguyên mới, nơi báo chí trở thành vũ khí, là tiếng nói của Nhân dân, của kháng chiến. Và người gióng hồi trống ấy không ai khác chính là thầy Bùi Xuân Các, người được xem là “tổ sư khai sáng” báo chí Phú Yên.

Cũng từ bàn tay ấy, nhà in Tú Phương được khai sinh - nơi ươm mầm những con chữ đầu tiên giữa khói lửa chiến tranh.

Không chỉ là người tuyên truyền các chủ trường, đường lối của cách mạng đến đảng viên, quần chúng nhân dân, là người chăm cho chuyện ấn loát của chữ và in, thầy Bùi Xuân Các còn là người của giáo dục. Với lòng tin vào tri thức và thế hệ mai sau, thầy cùng đồng chí Trần Suyền (Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên trong kháng chiến chống Mỹ, giai đoạn 1961-1973), theo đề nghị của Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Côn và Chủ tịch Ủy ban Hành chính tỉnh Lê Duy Trinh, bắt tay vào xây dựng trường trung học đầu tiên của tỉnh - một công việc đầy thách thức trong những năm đầu cách mạng.

Ngôi trường được đặt tên Lương Văn Chánh, gợi nhắc về vị tiền hiền khai mở vùng đất Phú Yên, như một lời nhắc nhở bao thế hệ học sinh về cội nguồn, về khí phách và trách nhiệm với quê hương. Thầy Trần Sĩ được mời làm hiệu trưởng, còn thầy Bùi Xuân Các chuyên trách công tác Đảng trong nhà trường, vai trò mà ông đảm nhận bằng cả tâm huyết của một nhà giáo cách mạng.

Lễ khai giảng đầu tiên diễn ra ngày 15/10/1946 là một ngày hội lớn của tỉnh, khi cả Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính miền Nam Việt Nam Phạm Văn Bạch cũng có mặt dự lễ. Từ ngôi trường kháng chiến ấy, những thế hệ học trò đầu tiên đã cất bước vào đời, mang theo tinh thần của non sông và ánh sáng của trí tuệ.

Người thầy của chữ đẹp và đạo nghĩa

Thầy Bùi Xuân Các không chỉ rèn người bằng chữ, mà còn rèn chữ để làm người. Trong ký ức của nhiều cựu học sinh, nét chữ của thầy như khuôn vàng thước ngọc - uốn nắn từng đường nét, từng tinh thần. PGS.TS Nguyễn Quốc Lộc, cựu học sinh Trường trung học Lương Văn Chánh, từng xúc động nhắc: “Bạn bè tôi ai cũng viết chữ đẹp. Đó là kiểu chữ Lương Văn Chánh - kiểu chữ của thầy Bùi Xuân Các”.

Chữ không chỉ để viết, mà là một biểu hiện của đạo đức, của tinh thần, một “bút pháp” thể hiện nhân cách, nét chữ nết người. Không ngạc nhiên khi nhà văn Nguyễn Tuân gọi thầy bằng bốn chữ trân trọng: Ông nghè bút thiếp! Và cũng không bất ngờ khi Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từng mời chính tay thầy Bùi Xuân Các viết bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 - một niềm vinh dự hiếm có.

Năm 1952, thầy Các được điều về Sở Giáo dục Liên khu 5. Sau Hiệp định Geneva, ông làm việc trong Ban Liên hiệp đình chiến ở vùng tập kết 300 ngày tại Bình Định. Những ngày ấy, khả năng nói tiếng Pháp thành thạo, phong cách trí thức lịch lãm của thầy là nhịp cầu văn hóa giữa hai thế giới - một biểu tượng đẹp của người trí thức cách mạng.

Tập kết ra Bắc, thầy Bùi Xuân Các công tác tại Bộ Giáo dục, luôn giữ phẩm chất bình dị, trung thành với vai trò chuyên viên, không màng danh vị. Nhưng lòng thầy vẫn mãi hướng về phương Nam, về Phú Yên - nơi ông đã gửi trọn 7 năm thanh xuân và cách mạng.

Năm 1961, khi tỉnh Hải Dương kết nghĩa với Phú Yên, chính thầy là người đại diện ngành Giáo dục mang theo cây giống nghĩa tình về trồng tại Trường THCS Võ Thị Sáu, như một lời hứa âm thầm với quê hương.

Thầy Bùi Xuân Các sinh năm 1917 tại Lệ Thủy, Quảng Bình - cùng quê với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, là chiến sĩ cách mạng kiên trung trên mặt trận văn hóa tư tưởng, và là người thầy của mọi thế hệ. Tham gia cách mạng từ thập niên 1930, ông là trí thức lớn giữa lòng dân. Ông tốt nghiệp Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (1941-1954), cùng khóa với các họa sĩ nổi tiếng khác như Dương Bích Liên, Nguyễn Sáng…

Không chỉ là người đặt nền móng, thầy Các là người thầy của nhiều thế hệ trí thức lớn. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Trần Huiền Ân (Trần Huyền Ân) từng nói: “Dù có nhận bao nhiêu giải thưởng cũng không vui bằng được thầy phê mấy chữ “Được đăng báo Hiệu Đoàn” - báo tường - khi còn học trò”.

Có thể kể đến bao học trò danh tiếng: Anh hùng Lao động Thái Phụng Nê, TS Nguyễn Xuân Đàm, đại tá Phan Văn Kỉnh…, sau này dưới mái trường Lương Văn Chánh có những người làm báo, nghiệp viết có tiếng, như: Nhà văn, nhà báo Tô Phương, Bằng Tín, nhà thơ Liên Nam, nhà thơ chiến sĩ, liệt sĩ Nguyễn Mỹ… tất cả đều xem thầy Bùi Xuân Các là ngọn đèn đầu tiên soi sáng con đường họ bước đi.

Những học trò muộn màng như thế hệ sau năm 1975, dù không được thầy trực tiếp dạy dỗ, vẫn cảm nhận được bóng dáng của ông qua từng nét chữ trong báo tường, từng câu chuyện được truyền tụng như huyền thoại nơi hành lang giảng đường.

Nghĩa tình son sắt với quê hương Phú Yên

Hòa bình lập lại, thầy Bùi Xuân Các cùng gia đình xung phong về Phú Yên công tác, giữ chức Trưởng ban Thanh tra giáo dục của Ty Giáo dục Phú Khánh. Sau đó, ông lại trở về Bộ Giáo dục, làm chuyên gia, vị trí thầm lặng cống hiến cho sự nghiệp đổi mới giáo dục.

Với Phú Yên, ông không chỉ trở về bằng thân thể mà bằng cả trái tim. Mỗi lần về lại vùng đất cũ, thầy đều đi thăm từng điểm trường sơ tán năm xưa: An Thổ, Đồng Me, Hóc Lá… Ông ghé qua chùa Phổ Bảo ở An Định - nơi từng che chở học sinh và thầy trò trong khói lửa chiến tranh. Cả những phụ huynh năm xưa, mắt mờ tai nghễnh, vẫn nhận ra thầy chỉ qua một lời thăm hỏi nhẹ nhàng.

Không chỉ là người sáng lập Báo Chiến Thắng, thầy Các còn là người giữ ngọn lửa nghề trong suốt đời mình. Ông trở lại Phú Yên nhiều lần - trong các dịp trọng đại của Báo Phú Yên - như đón Huân chương Lao động hạng nhất năm 1998, mừng kỷ niệm 55 năm thành lập báo (2001), tham dự Hội thảo báo Đảng các tỉnh duyên hải miền Trung - Tây Nguyên năm 2005, và năm 2006 dự lễ đón nhận Huân chương Độc lập hạng ba. Thầy Bùi Xuân Các dành tình cảm đặc biệt cho Phú Yên và các thế hệ làm báo Phú Yên sau này,

Thầy Bùi Xuân Các còn để lại những bài viết lay động lòng người. Những bài báo cuối cùng - “Người Phú Yên trong tôi”, “Tình người Phú Yên” - là lời chào vĩnh biệt nhẹ nhàng mà sâu sắc. Báo Phú Yên đăng trang trọng 5 kỳ liên tiếp, mở đầu cho chuyên mục “Phú Yên 400 năm hình thành và phát triển” năm 2011.

Bài viết của thầy mộc mạc, giản dị mà hàm súc - như chính con người ông. Dưới ngòi bút ấy, Phú Yên hiện lên không chỉ là địa danh, mà là máu thịt, là tâm hồn, là lời ru sâu thẳm gửi đến mai sau.

Sinh thời, thầy Bùi Xuân Các rất thích hai câu thơ của Chế Lan Viên: Khi ta ở chỉ là nơi đất ở/ Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn. Giờ đây, thầy đã đi xa, nhưng tâm hồn thầy đã hóa thân vào đất Phú Yên, sâu lắng và lặng thầm như tiếng trống trường vang vọng mãi không nguôi.

Với Báo Phú Yên, với Trường THPT chuyên Lương Văn Chánh, với từng thế hệ học trò, thầy Bùi Xuân Các không chỉ là người sáng lập, mà là linh hồn. Là biểu tượng. Là niềm tin.

Xin cúi đầu trước 8 chữ vàng dành cho thầy: “Hối nhân bất quyện, vạn đại vi sư!” (Một đời dạy học không mệt mỏi, muôn đời là thầy!)

PHAN THANH - TRẦN QUỚI

Nguồn Phú Yên : https://baophuyen.vn/chinh-tri/202506/thay-bui-xuan-cac-nguoi-xay-dung-to-bao-cach-mang-dau-tien-o-phu-yen-70f110a/