Thấy gì từ Chiến lược An ninh mới của Mỹ?

một giờ trướcBài gốc

Châu Á chỉ giữ vai trò thứ yếu so với châu Mỹ trong Chiến lược An ninh Quốc gia mới được Tổng thống Donald Trump công bố. Ảnh: Financial Times

Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa được công bố giữa tuần trước đánh dấu sự điều chỉnh đáng kể trong tư duy đối ngoại của Washington. Với trọng tâm “Nước Mỹ trên hết” được tái khẳng định theo cách tiếp cận thực dụng hơn, văn kiện này đặt lợi ích kinh tế - an ninh trực tiếp của Mỹ lên hàng đầu, thu hẹp vai trò của các giá trị phổ quát, đồng thời điều chỉnh cách tiếp cận đối với Trung Quốc, Nga và khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Đối với châu Á, chiến lược mới mở ra cả cơ hội lẫn thách thức trong bối cảnh trật tự khu vực tiếp tục vận động phức tạp.

Ngay từ cấu trúc ưu tiên, Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ cho thấy châu Á không còn là trọng tâm tuyệt đối trong tính toán chiến lược của Washington. Bán cầu Tây - bao gồm Bắc Mỹ, Trung Mỹ và Mỹ Latin - được xác định là “mặt trận ưu tiên” của Mỹ, với các mục tiêu nổi bật như kiểm soát di cư, chống tội phạm ma túy xuyên quốc gia và ngăn chặn ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc trong khu vực này. Văn kiện nhấn mạnh rằng, việc duy trì vị thế thống lĩnh của Mỹ tại “sân sau” là điều kiện tiên quyết để bảo đảm an ninh và thịnh vượng quốc gia.

Cách tiếp cận này phản ánh một logic xuyên suốt: Washington cần củng cố vững chắc không gian chiến lược gần nhất. Trong bối cảnh nguồn lực bị phân tán bởi nhiều thách thức trong và ngoài nước, đây là sự tái cân bằng đáng chú ý, đồng thời cũng khiến các đồng minh, đối tác tại châu Á phải đánh giá lại mức độ ưu tiên trong tính toán của Mỹ.

Với trọng tâm “Nước Mỹ trên hết” được tái khẳng định theo cách tiếp cận thực dụng hơn. Ảnh: Financial Times

Từ “giá trị” sang “lợi ích”

Một trong những điểm thay đổi cơ bản của Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ lần này là việc Mỹ công khai thu hẹp tham vọng mang tính “sứ mệnh” trong chính sách đối ngoại. Văn kiện tuyên bố từ bỏ mục tiêu theo đuổi sự thống trị toàn cầu lâu dài - một tư tưởng từng chi phối chính sách Mỹ trong nhiều thập niên sau Chiến tranh Lạnh. Thúc đẩy dân chủ, vốn được xem là trụ cột của ngoại giao Mỹ hơn nửa thế kỷ qua, cũng không còn được nhấn mạnh như trước.

Thay vào đó, chiến lược khẳng định quan hệ đối tác không nhất thiết phải dựa trên các giá trị chung, mà được xây dựng trước hết trên cơ sở lợi ích. Đây là sự điều chỉnh có ý nghĩa lớn đối với châu Á - khu vực đa dạng về thể chế chính trị, nơi nhiều quốc gia duy trì mối quan hệ lợi ích với cả Mỹ và Trung Quốc.

Đáng chú ý, trong khi giảm mạnh vai trò của dân chủ như một tiêu chí đối ngoại, chiến lược lại dành những đánh giá gay gắt đối với châu Âu, cho rằng lục địa này đang xa rời các giá trị “phương Tây” truyền thống, chịu tác động tiêu cực của nhập cư và suy giảm nhân khẩu học, từ đó dẫn tới trì trệ kinh tế và suy yếu quốc phòng. Mỹ cam kết ủng hộ các phong trào “yêu nước” tại châu Âu, cho thấy sự giao thoa rõ nét giữa tư duy đối nội và đối ngoại trong thời kỳ của Tổng thống Trump.

Nga, Ukraine và những tín hiệu gián tiếp với châu Á

Trong văn kiện, Nga không còn được mô tả là “đối thủ chiến lược” của Mỹ theo cách rõ ràng như trước. Cuộc xung đột tại Ukraine được nhìn nhận chủ yếu qua lăng kính lợi ích của Mỹ trong việc “chấm dứt giao tranh”, thay vì nhấn mạnh mục tiêu khôi phục toàn vẹn lãnh thổ cho Kiev.

Nga không còn được mô tả là “đối thủ chiến lược” của Mỹ theo cách rõ ràng như trước. Ảnh: Financial Times

Sự điều chỉnh này được các nước châu Á theo dõi sát sao, bởi lập trường của Mỹ đối với Ukraine từ lâu được coi là “thước đo” cho độ tin cậy của Washington trong việc bảo vệ các đối tác trước những thách thức an ninh. Đối với Trung Quốc, nước có quan hệ đối tác chiến lược với Nga, cách tiếp cận mềm hơn của Mỹ cũng là một biến số quan trọng trong tính toán dài hạn.

Trung Quốc: Từ đối thủ chiến lược sang đối tác cạnh tranh - hợp tác

So với chiến lược năm 2017, khi Trung Quốc bị chỉ đích danh là “cường quốc xét lại”, Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ 2025 sử dụng giọng điệu mềm mại hơn đáng kể. Văn kiện nhấn mạnh mong muốn xây dựng một “mối quan hệ kinh tế cùng có lợi thực sự” với Bắc Kinh, đồng thời đặt cạnh tranh trong khuôn khổ kinh tế, công nghệ và năng lực sản xuất.

“Thay vì mô tả phạm vi và quy mô thách thức của Trung Quốc đối với Mỹ cùng các đồng minh và đối tác, Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 nêu rõ rằng, kinh tế là “mục tiêu cuối cùng”. Mục tiêu tối quan trọng mới trong chính sách Trung Quốc của Washington là “mối quan hệ kinh tế cùng có lợi với Bắc Kinh”.

Bà Rebecca Lissner

Thành viên nhóm An ninh của Chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden

Điều này không đồng nghĩa với việc Mỹ từ bỏ cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc. Các nội dung về duy trì ưu thế quân sự tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, răn đe hạt nhân, phòng thủ tên lửa, bảo vệ chuỗi cung ứng chiến lược và dẫn đầu về trí tuệ nhân tạo, công nghệ lượng tử… cho thấy cạnh tranh vẫn hiện diện, nhưng được “giấu” trong một cách diễn đạt ít đối đầu hơn.

Một số ý kiến cho rằng, việc làm dịu ngôn từ đối với Trung Quốc có thể xuất phát từ toan tính thực dụng, nhằm tránh gây căng thẳng trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc vẫn còn nhiều kênh đàm phán kinh tế cần duy trì. Tuy nhiên, chiến lược vẫn nêu rõ yêu cầu Trung Quốc phải thu hẹp ảnh hưởng tại Mỹ Latin - điều cho thấy ranh giới cạnh tranh chiến lược vẫn rất rõ ràng.

Đài Loan (Trung Quốc) tiếp tục là điểm then chốt

Về an ninh khu vực, Đài Loan (Trung Quốc) tiếp tục giữ vị trí trung tâm trong tính toán của Washington. Chiến lược An ninh Quốc gia khẳng định Mỹ không ủng hộ bất kỳ sự thay đổi đơn phương nào đối với nguyên trạng tại eo biển Đài Loan, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu duy trì “ưu thế quân sự áp đảo” để răn đe xung đột.

Đài Loan (Trung Quốc) được nhìn nhận không chỉ qua lăng kính chính trị - an ninh, mà còn là mắt xích đặc biệt quan trọng trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu và trong cấu trúc địa chiến lược của chuỗi đảo thứ nhất và thứ hai tại Tây Thái Bình Dương. Với thực tế khoảng một phần ba thương mại đường biển thế giới đi qua Biển Đông mỗi năm, Washington coi việc ngăn chặn xung đột liên quan đến Đài Loan là ưu tiên trực tiếp đối với lợi ích kinh tế của Mỹ.

Vai trò Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương

“Cần phải xây dựng các biện pháp mạnh mẽ để giữ cho các tuyến đường hàng hải này được thông suốt. Điều này không chỉ đòi hỏi đầu tư thêm vào năng lực quân sự của nước Mỹ - đặc biệt là hải quân - mà còn cần sự hợp tác chặt chẽ với mọi quốc gia có nguy cơ chịu ảnh hưởng, từ Ấn Độ đến Nhật Bản và nhiều quốc gia khác”.

Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ 2025

Chiến lược mới tiếp tục khẳng định Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là trung tâm cạnh tranh kinh tế - địa chính trị của thế kỷ XXI. Mỹ cam kết duy trì tự do hàng hải, bảo đảm chuỗi cung ứng an toàn, tiếp cận vật liệu chiến lược và ngăn ngừa xung đột tại các điểm nóng hàng hải.

Tuy nhiên, một thực tế đáng chú ý là Đông Nam Á gần như không được nhắc tới một cách tương xứng. Philippines - đồng minh hiệp ước của Mỹ - không xuất hiện trong văn kiện, trong khi các quốc đảo Thái Bình Dương cũng vắng bóng. Điều này phản ánh việc Washington nhìn nhận toàn bộ châu Á chủ yếu qua “lăng kính Trung Quốc”, hơn là một bức tranh khu vực đa dạng với nhiều trung tâm chiến lược khác nhau.

Ngược lại, vai trò của Ấn Độ và cơ chế Đối thoại An ninh Bộ tứ (Quad) vẫn được đề cập. Mỹ kêu gọi tăng cường quan hệ thương mại và an ninh với New Delhi, khuyến khích Ấn Độ đóng góp nhiều hơn vào an ninh khu vực thông qua hợp tác với Mỹ, Nhật Bản và Australia. Đây là điểm cho thấy Washington tiếp tục coi Ấn Độ là đối trọng chiến lược quan trọng trong cấu trúc Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Kinh tế là trục xuyên suốt

“Tất cả các Đại sứ quán của Mỹ phải nhận thức được các cơ hội kinh doanh lớn tại quốc gia sở tại, đặc biệt là các hợp đồng lớn với các chính phủ. Mọi quan chức Chính phủ Mỹ tương tác với các quốc gia này đều phải hiểu rằng, một phần công việc của mình là giúp các công ty Mỹ cạnh tranh và thành công”

Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ 2025

Dù tuyên bố không theo đuổi sự thống trị toàn cầu, Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ vẫn thể hiện rõ tham vọng thống lĩnh của Mỹ trong các lĩnh vực then chốt: Công nghiệp, công nghệ và năng lượng. Văn kiện nhấn mạnh yêu cầu bảo vệ thị trường xuất khẩu, bảo đảm chuỗi cung ứng bền vững, tiếp cận nguyên liệu chiến lược, đồng thời củng cố nền tảng công nghiệp - quốc phòng để duy trì ưu thế dài hạn.

Chiến lược cũng yêu cầu mọi Đại sứ quán và quan chức Mỹ phải chủ động thúc đẩy lợi ích doanh nghiệp Mỹ tại các nước sở tại, coi ngoại giao kinh tế là một phần không thể tách rời của nhiệm vụ đối ngoại. Điều này cho thấy kinh tế không chỉ là trụ cột, mà còn là “động cơ” của toàn bộ định hướng chiến lược mới.

Khoảng cách giữa định hướng và thực tiễn

Dù mang ý nghĩa định hướng, bản thân Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ cũng bị đánh giá là khó có thể ràng buộc hoàn toàn cách tiếp cận đối ngoại vốn linh hoạt, thậm chí thất thường của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Việc văn kiện được công bố khá âm thầm, không kèm theo bài phát biểu chính thức của Tổng thống hay Cố vấn An ninh Quốc gia, khiến nhiều ý kiến cho rằng đây mang tính thủ tục nhiều hơn là tuyên bố chiến lược mang tính cam kết cao.

Trong bối cảnh đó, các quốc gia châu Á có xu hướng tiếp cận Chiến lược với tâm thế thận trọng: Coi đây là một “tấm bản đồ khái quát”, nhưng vẫn cần theo dõi sát các quyết sách cụ thể trong thực tiễn.

Tổng thể, Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump cho thấy một sự dịch chuyển rõ nét từ tư duy giá trị sang tư duy lợi ích, từ đối đầu toàn diện sang cạnh tranh - hợp tác có chọn lọc. Đối với châu Á, điều này đồng nghĩa với việc Washington sẽ can dự theo hướng thực dụng hơn, linh hoạt hơn, nhưng cũng khó đoán định hơn.

Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung tiếp tục định hình trật tự khu vực, các nước châu Á, đặc biệt là các quốc gia tầm trung và nhỏ, sẽ phải nỗ lực hơn trong việc cân bằng quan hệ với các nước lớn, tận dụng cơ hội hợp tác kinh tế, đồng thời chủ động củng cố nội lực để ứng phó với những biến động chiến lược ngày càng phức tạp.

Chiến lược mới của Mỹ, vì thế, không chỉ là một văn kiện chính sách, mà còn là một tín hiệu về cách Washington nhìn nhận thế giới trong giai đoạn tới - một thế giới mà lợi ích quốc gia được đặt lên trên hết, và cạnh tranh quyền lực tiếp tục là gam màu chủ đạo.

Hồng Nhung

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/thay-gi-tu-chien-luoc-an-ninh-moi-cua-my-10399651.html