Thế giới thiếu hụt thanh niên: Cơn khủng hoảng ngầm

2 ngày trướcBài gốc

Sự suy giảm nhanh chóng của tỷ lệ sinh trên toàn thế giới là một nguy cơ lớn đối với nhân loại. Ảnh: Getty Images

Nếu như vào năm 1960, một phụ nữ trung bình sinh 3,3 con thì tới năm 2022, con số này trong các quốc gia thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD - nhóm các nền kinh tế phát triển) chỉ còn 1,5 con/phụ nữ, thấp hơn hẳn mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ - ngưỡng cần thiết để duy trì dân số ổn định.

Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng này không còn là câu chuyện của riêng các nước phát triển mà các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp cũng đang trong xu thế tương tự.

Cơ cấu dân số vắng bóng thế hệ trẻ

Tỷ lệ sinh giảm kéo theo sự thay đổi rõ rệt về cơ cấu dân số, đặc biệt là sự thu hẹp đối với nhóm người trẻ tuổi. Tại Hàn Quốc, tỷ lệ sinh năm 2024 chỉ còn 0,75 con/phụ nữ, mức thấp nhất thế giới.

Tại Nhật Bản, gần 30% phụ nữ sinh năm 1975 không có con. Đây là tỷ lệ cao nhất trong nhóm OECD và cao gấp đôi Hàn Quốc. Các nước châu Âu như Ý và Tây Ban Nha cũng chỉ có tỷ lệ sinh đạt mức 1,2 con/phụ nữ.

Hệ quả rõ ràng là dân số già hóa nhanh chóng. Trong bốn thập niên gần đây, tỷ lệ người trên 65 tuổi so với nhóm dân số ở tuổi lao động (20-64) tại các nước OECD đã tăng từ 20% lên 30% và có thể đạt 59% vào năm 2060.

Hàn Quốc sẽ là một trong những quốc gia chứng kiến sự thay đổi khốc liệt nhất, khi tỷ lệ này được dự báo tăng gấp 4 lần. Điều này đe dọa trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế do nguy cơ thiếu hụt lao động nghiêm trọng, đặc biệt trong các ngành yêu cầu tay nghề cao, ảnh hưởng đến năng suất lao động.

Hệ thống tài chính công cũng chịu áp lực nặng nề vì chi tiêu cho người già tăng trong khi nguồn thu từ lao động trẻ lại giảm.

Mô hình gia đình “DINK” (Dual Income, No Kid - hai thu nhập, không con cái) trở nên phổ biến khi nhiều cặp đôi chọn trì hoãn hoặc không sinh con vì nhiều lý do như ưu tiên sự nghiệp hoặc sở thích cá nhân - Ảnh: Getty Images

Nhiều nguyên nhân ảnh hưởng đến quyết định không sinh con

Đằng sau quyết định không sinh hoặc sinh ít con là những bất ổn ngày càng hiện hữu trong cuộc sống của thế hệ trẻ. Áp lực kinh tế là nguyên nhân hàng đầu, với việc mức sống tăng nhanh nhưng cơ hội việc làm ổn định lại chững lại.

Chi phí nhà ở "leo thang", đặc biệt là ở các thành phố lớn, nơi tập trung phần lớn người trẻ, khiến ước mơ "an cư" ngày càng xa vời. Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, nhiều thanh niên vẫn sống cùng cha mẹ cho đến tuổi 30 vì không thể thuê hoặc mua nhà riêng. Cùng lúc đó, chi phí nuôi con, từ chi phí mẫu giáo đến học phí lớp học thêm, là một rào cản khó vượt qua đối với người trẻ.

Bên cạnh đó, việc các hộ gia đình có cả bố và mẹ đi làm ngày càng phổ biến, dẫn tới nhu cầu cấp thiết về cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Tuy nhiên, văn hóa làm việc kéo dài, đặc biệt ở châu Á, khiến phụ nữ phải làm đồng thời cả hai vai trò: vừa làm công việc chuyên môn, vừa chăm sóc gia đình. Những khó khăn này đã ảnh hưởng đến quyết định không có con của nhiều gia đình.

Một nguyên nhân sâu xa hơn nằm ở sự thay đổi trong quan niệm sống. Người trẻ ngày nay coi trọng hơn những giá trị cá nhân, sự tự do và trải nghiệm. Làm cha mẹ không còn là mục tiêu mặc định trong cuộc sống.

Trong bối cảnh thế giới có nhiều bất ổn, từ khủng hoảng tài chính đến đại dịch, chiến tranh và biến đổi khí hậu, cảm giác bất định về tương lai cũng khiến họ do dự khi bước vào vai trò làm cha mẹ.

Khủng hoảng "thiếu thanh niên": Không chỉ ở các quốc gia phát triển

Nếu như trước đây, các nước ASEAN từng được xem là vùng đất trẻ với lực lượng "dân số vàng" thì nhiều quốc gia trong khu vực cũng đang cảm nhận rõ áp lực của xu hướng già hóa dân số. Indonesia, nước đông dân nhất ASEAN, có tỷ lệ sinh giảm đáng kể từ những năm 1990. Xu hướng dân số của Việt Nam, Thái Lan hay Malaysia cũng có chiều hướng phát triển tương tự.

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và kinh tế thị trường chi phối đời sống xã hội, những khó khăn mà thanh niên các nước phát triển phải đối mặt: giá nhà cao, việc làm bấp bênh, áp lực nuôi con và khủng hoảng về niềm tin với thế giới, cũng đang hiện hữu tại các thành phố lớn của Đông Nam Á.

Thanh niên ASEAN, một mặt được kỳ vọng trở thành động lực phát triển trong giai đoạn "dân số vàng", mặt khác lại ngày càng cảm thấy đơn độc trong hành trình tạo dựng cuộc sống ổn định.

Tỷ lệ sinh thấp ở ASEAN có thể sẽ đẩy khu vực vào tình thế "chưa giàu đã già", đánh mất cơ hội để đẩy nhanh tốc độ phát triển trước khi gánh nặng an sinh ập đến. Chẳng hạn, Việt Nam hiện có khoảng 22 triệu thanh niên (từ 16 đến 30 tuổi), chiếm hơn 22% dân số (theo số liệu của Ủy ban Quốc gia về thanh niên Việt Nam).

Tuy nhiên, con số này được dự báo sẽ giảm trong 2 thập kỷ tới, kéo theo những thách thức về lao động, giáo dục và phát triển xã hội.

Cần nhiều hơn chính sách khuyến khích sinh con

Nhiều quốc gia OECD đã đầu tư mạnh vào các chính sách gia đình: trợ cấp tiền mặt, ưu đãi thuế, nghỉ thai sản có lương và phát triển hệ thống giáo dục mầm non. Bắc Âu và Pháp chi hơn 3% GDP cho các khoản hỗ trợ cho gia đình. Tuy nhiên, các biện pháp này được đánh giá là không ngăn được tỷ lệ sinh giảm.

Vì vậy, theo các chuyên gia, các quốc gia cần có hệ thống chính sách đồng bộ, bao gồm cải thiện điều kiện làm việc, giảm chi phí nhà ở, nâng cao chất lượng giáo dục công và thúc đẩy bình đẳng giới thực chất.

Ngoài ra, thay vì chỉ tập trung vào khuyến khích sinh sản, các quốc gia cũng nên chuẩn bị thích ứng với một tương lai ít trẻ em hơn: tìm kiếm những nguồn lao động từ nước ngoài, nâng cao năng suất lao động, khuyến khích người cao tuổi làm việc và tăng cường khả năng tiếp cận việc làm của phụ nữ.

Sự suy giảm tỷ lệ sinh không còn là một hiện tượng riêng lẻ mà đã trở thành một xu thế toàn cầu, với những hệ quả sâu rộng tới từng lĩnh vực của xã hội. Khi lực lượng thanh niên dần thu hẹp, các quốc gia, trong đó có Việt Nam, cần hành động để lắng nghe và giải quyết những khó khăn, bất an và khao khát của chính người trẻ.

Gia Khánh

Nguồn Phụ Nữ VN : https://phunuvietnam.vn/the-gioi-thieu-hut-thanh-nien-con-khung-hoang-ngam-20250528113934828.htm