Thế lưỡng nan của bà Sanae Takaichi

2 giờ trướcBài gốc

Chỉ trong vòng hai tuần, bầu không khí ngoại giao giữa Nhật Bản và Trung Quốc đã chuyển từ mềm mại sang căng như dây đàn.

Cái bắt tay thân thiện giữa Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị APEC cuối tháng 10 nhanh chóng nhường chỗ cho đợt sóng chỉ trích dữ dội, động thái trả đũa và cảnh báo an ninh căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất châu Á.

Ngòi nổ của căng thẳng là phát biểu của tân Thủ tướng Takaichi trước Quốc hội Nhật Bản ngày 7/11, khi bà nhận định rằng nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, Tokyo có thể coi đó là “tình huống đe dọa sự tồn vong của Nhật Bản” và cân nhắc phản ứng quân sự.

Chỉ một câu nói nêu giả định đã nhanh chóng kích hoạt phản ứng dây chuyền, làm dậy sóng dư luận Trung Quốc, kéo theo những tuyên bố cứng rắn từ Bắc Kinh và nỗi lo ngại tại Tokyo, theo CNN. Trung Quốc luôn xem đảo Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẵn sàng sử dụng mọi biện pháp để thống nhất hòn đảo dù chủ trương chung vẫn là đối thoại và thống nhất trong hòa bình.

Căng thẳng leo thang

Ngày 15/11, Bộ Ngoại giao Trung Quốc ra cảnh báo yêu cầu công dân nước này “tạm thời không đến Nhật Bản”, viện dẫn “môi trường trao đổi nhân dân bị tổn hại” sau những phát biểu của lãnh đạo Nhật Bản.

“Bộ Ngoại giao và các cơ quan đại diện nhắc nhở công dân Trung Quốc tạm thời tránh tới Nhật Bản”, thông báo nêu.

Ngay sau đó, một số hãng hàng không lớn của Trung Quốc như Air China, China Eastern và China Southern đăng thông báo trên trang web, cho phép hành khách hoàn vé hoặc đổi vé miễn phí đối với các chuyến đi Nhật Bản, theo Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV).

Đây được xem là động thái mạnh mẽ nhất của Bắc Kinh trong chuỗi phản ứng kéo dài gần một tuần sau khi bà Takaichi khẳng định tại Quốc hội rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan, đồng nghĩa Tokyo có thể xem xét phản ứng quân sự.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc và các cơ quan đại diện Trung Quốc tại Nhật Bản vừa đưa ra khuyến cáo mới, kêu gọi công dân nước này tạm thời tránh du lịch tới Nhật Bản. Ảnh: Reuters.

Tờ Nhật báo Quân giải phóng Nhân dân ngày 15/11 cáo buộc bà Takaichi gây bất ổn và cảnh báo nếu Nhật can thiệp vào eo biển Đài Loan, Trung Quốc sẽ “giáng đòn trực diện”. Một tài khoản liên quan PLA trên X cũng đăng tải bình luận bằng tiếng Nhật, cảnh báo Tokyo sẽ “phải trả giá đắt”.

Ngày 13/11, Bắc Kinh cũng triệu Đại sứ Nhật. Tại cuộc gặp, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Sun Weidong nói rằng các phát biểu của Takaichi “gây tổn hại nghiêm trọng đến mối quan hệ chính trị Trung Quốc - Nhật Bản”, đồng thời chỉ trích Tokyo không rút lại phát ngôn.

Tokyo hôm 14/11 đã triệu Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka Xue Jian để phản đối những “phát ngôn không phù hợp” và yêu cầu Bắc Kinh “có hành động thích đáng”, theo thông tin từ Bộ Ngoại giao Nhật.

Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu ngày 14/11 khẳng định không có lý do để rút lại phát biểu của bà Takaichi, nhấn mạnh rằng đó là bình luận trong một cuộc thảo luận về "tình huống khủng hoảng sống còn".

Cũng trong ngày, Chánh văn phòng Nội các Minoru Kihara nhấn mạnh “hòa bình và ổn định tại eo biển Đài Loan không chỉ quan trọng đối với an ninh Nhật Bản mà còn đối với sự ổn định của cộng đồng quốc tế”.

Thế khó của bà Takaichi

Dù bà Takaichi nói rằng phát biểu trước đó của bà chỉ là “giả định” và cam kết sẽ tránh lặp lại trong Quốc hội, nhưng bà cũng đang đi trên sợi dây mà mọi thủ tướng Nhật đều phải cân bằng.

Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, trong bối cảnh nền kinh tế Tokyo đang đối mặt nhiều khó khăn. Chỉ trong 9 tháng đầu năm nay, có tới 7,5 triệu khách Trung Quốc đến Nhật Bản - nguồn thu quan trọng cho ngành du lịch, bán lẻ và dịch vụ, theo Japan Times.

Cảnh báo du lịch của Bắc Kinh có thể không ngay lập tức làm gián đoạn dòng khách, nhưng là tín hiệu rõ ràng rằng Trung Quốc sẵn sàng sử dụng đòn bẩy kinh tế.

Điều này đặt bà Takaichi vào tình thế khó xử: nếu quá cứng rắn, Nhật Bản đối diện nguy cơ thiệt hại kinh tế, nhưng nếu mềm mỏng, bà dễ bị chỉ trích trong nước là thiếu lập trường an ninh.

Trong khi đó, bà Takaichi lại là nhân vật bảo thủ cứng rắn, theo đường lối của cố Thủ tướng Shinzo Abe, ủng hộ tăng cường năng lực quốc phòng và nhiều lần chỉ trích hoạt động quân sự gia tăng của Trung Quốc trong khu vực.

Sự giằng co này thể hiện rõ trong cuộc gặp giữa bà và ông Tập Cận Bình bên lề Hội nghị APEC cuối tháng 10. Hai lãnh đạo nhất trí thúc đẩy “quan hệ chiến lược cùng có lợi”, nhưng Takaichi cũng nêu thẳng vấn đề nóng: hoạt động của Trung Quốc tại biển Hoa Đông, nơi hai nước có tranh chấp lãnh hải.

Ngay trước thời điểm chính thức bước vào Phủ Thủ tướng, bà Takaichi đã bộc lộ lập trường cứng rắn về vấn đề Đài Loan. Trong năm nay, bà có chuyến thăm hòn đảo và kêu gọi tăng cường phối hợp trước “các thách thức an ninh” - động thái lập tức vấp phải phản ứng gay gắt từ Bắc Kinh. Tại APEC, việc bà gặp đại diện Đài Loan càng khiến Trung Quốc thêm bất bình.

Cuộc gặp của bà Takaichi và ông Tập Cận Bình tại Hàn Quốc trong khuôn khổ Hội nghị APEC tại Hàn Quốc cuối tháng 10. Ảnh: Reuters.

Là nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản, bà Takaichi bước vào nhiệm kỳ với kỳ vọng lớn nhưng cũng chịu áp lực giám sát chưa từng có. Chỉ một phát biểu của bà về Đài Loan đã nhanh chóng trở thành phép thử lớn trong giai đoạn đầu cầm quyền.

Dư luận trong nước chia thành hai luồng rõ rệt: phe bảo thủ coi đây là dấu hiệu mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm bảo vệ an ninh quốc gia, trong khi các đảng đối lập và nhiều chuyên gia cảnh báo động thái này có thể làm tổn hại quan hệ với Trung Quốc và đẩy Tokyo vào cuộc đối đầu không cần thiết.

Trong khi đó, truyền thông Trung Quốc liên tục chỉ trích cá nhân bà Takaichi, tạo thêm sức ép để bà phải thể hiện lập trường cứng rắn nhằm bảo vệ uy tín quốc gia. Tuy nhiên, bà cũng phải cân nhắc thận trọng trong từng phát ngôn để tránh kích hoạt vòng xoáy căng thẳng mới.

Một thách thức khác đến từ Washington, khi Mỹ tiếp tục duy trì chính sách không công khai cam kết can thiệp quân sự tại Đài Loan. Điều này buộc Nhật Bản, đồng minh then chốt của Mỹ ở châu Á, phải vừa ủng hộ ổn định tại eo biển Đài Loan, vừa tránh đưa ra các tuyên bố vượt quá giới hạn mà Washington có thể chấp nhận.

Trong bối cảnh đó, tuyên bố của bà Takaichi coi một cuộc tấn công vào Đài Loan là “nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Nhật Bản” khiến Tokyo bị nhìn nhận là đang sẵn sàng tiến xa hơn điều mà Mỹ mong đợi và càng làm thế khó của bà thêm chồng chất.

Tính toán của Bắc Kinh

Về phía Trung Quốc, phản ứng quyết liệt trước phát biểu của bà Takaichi xuất phát từ nhiều tầng ý nghĩa. Trước hết, Bắc Kinh muốn tái khẳng định lập trường “không khoan nhượng” đối với vấn đề Đài Loan - một thông điệp hướng cả ra bên ngoài lẫn vào trong nước rằng họ sẽ không chấp nhận bất kỳ biểu hiện can thiệp nào.

Trung Quốc cũng muốn đáp trả việc Tokyo thay đổi ngôn từ theo hướng cứng rắn hơn. Bên cạnh đó, việc Nhật Bản dưới thời bà Takaichi được đánh giá là theo đuổi chính sách đối ngoại mạnh mẽ hơn khiến Bắc Kinh lo ngại Tokyo sẽ xích lại gần Washington trong những hồ sơ nhạy cảm.

Động thái mạnh tay lần này của Trung Quốc còn nhằm gửi đi tín hiệu răn đe, nhất là trong bối cảnh dư luận trong nước vốn nhạy cảm. Với tình hình hiện tại, Bắc Kinh khó có thể tỏ ra mềm mỏng.

Trong khi đó, Nhật Bản lại ở vào thế khó. Tokyo cần củng cố năng lực phòng vệ trước bối cảnh Trung Quốc mở rộng hiện diện quân sự trong khu vực; nhưng mặt khác, nền kinh tế Nhật vẫn phụ thuộc lớn vào thị trường Trung Quốc - đối tác thương mại hàng đầu của nước này.

Phương Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/trung-nhat-leo-thang-cang-thang-vi-van-de-dai-loan-the-kho-bua-vay-thu-tuong-takaichi-post1603204.html