Thị trường điện cạnh tranh: Bước ngoặt lớn trước thềm giai đoạn bán lẻ

2 giờ trướcBài gốc

Ảnh minh họa.

Thành quả ban đầu nhưng chưa đủ bứt phá

Mười ba năm kể từ khi Quyết định 63/2013/QĐ-TTg được ban hành, thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam đã trải qua hai nấc thang quan trọng: phát điện và bán buôn. Hiện nay, toàn ngành đang đứng trước chặng đường quyết định, hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vào năm 2027. Đây không chỉ là mốc đánh dấu quá trình hội nhập sâu rộng mà còn là phép thử năng lực quản trị, điều hành và bản lĩnh cải cách của ngành năng lượng. Trong suốt hơn một thập kỷ, ngành điện đã từng bước áp dụng cơ chế minh bạch hơn. Việc chào giá phát điện theo cơ chế thị trường đã tạo ra tín hiệu cạnh tranh nhất định. Một số khâu điều độ và vận hành hệ thống đã tiếp cận chuẩn mực quốc tế, giúp thị trường điện dần bớt tính độc quyền.

Tuy vậy, theo đánh giá của Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), Phạm Nguyên Hùng, tỷ lệ nguồn điện tham gia thị trường còn khá thấp. Các dự án BOT và nhiều nhà máy năng lượng tái tạo vẫn đứng ngoài cuộc chơi. Thị trường bán buôn cạnh tranh chưa thực sự mở, số lượng bên mua buôn điện còn hạn chế, và đặc biệt là thị trường dịch vụ phụ trợ vẫn chưa được hình thành. Một nút thắt lớn nữa là cơ chế hợp đồng sản lượng (Qc). Quá trình đàm phán hợp đồng mua bán điện (PPA) thường kéo dài, làm chậm tiến độ đầu tư mới.

Trong khi đó, thị trường lại thiếu các công cụ quản trị rủi ro, khiến DN không đủ tự tin tham gia các giao dịch dài hạn. Điều đáng lo ngại hơn cả, theo các chuyên gia, chính là cơ chế giá bán lẻ điện chưa tách bạch rõ chi phí. Việc bù chéo giữa các nhóm khách hàng, giữa các vùng miền khiến tín hiệu thị trường bị méo mó, gây khó cho nhà đầu tư trong việc đưa ra quyết định.

Để giải quyết tình trạng trên, Chính phủ đã ban hành Nghị định 72/2025/NĐ-CP, được xem như “hành lang pháp lý mới” cho thị trường điện cạnh tranh. Điểm nhấn của Nghị định là cải cách biểu giá điện sinh hoạt, rút gọn từ nhiều bậc xuống còn 6 bậc, đồng thời bổ sung biểu giá cho ngành du lịch và hoạt động sạc xe điện, lĩnh vực mới nổi nhưng tiềm năng. Đặc biệt, từ cuối năm 2025, cơ chế giá điện hai thành phần sẽ được thí điểm, mở ra hướng tiếp cận minh bạch và linh hoạt hơn trong thanh toán. Song song, Chính phủ cũng xây dựng khung giá phát điện, nhập khẩu, truyền tải và dịch vụ phụ trợ để làm nền cho thị trường. Ở cấp độ cao hơn, Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị khẳng định: bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia là mục tiêu xuyên suốt, đồng thời trao quyền lựa chọn nhà cung cấp điện cho người dân và DN. Điều này tạo ra áp lực nhưng cũng là động lực để ngành điện đẩy nhanh tiến trình cải cách.

Góc nhìn từ doanh nghiệp và hiệp hội

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Phó Tổng giám đốc, Nguyễn Xuân Nam nhấn mạnh: “An ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất”. Ông cũng chỉ rõ những thách thức đặc thù: tỷ trọng năng lượng tái tạo hiện chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), gây áp lực lớn lên công tác điều độ; trong khi nhu cầu tăng trưởng điện lại ở mức 12–15%/năm, cao gấp nhiều lần so với các nước phát triển. Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC), Bùi Quốc Hoan cũng khẳng định: “Cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh nằm ở cơ chế giá”. Theo ông, việc bù chéo giữa nhóm khách hàng và giữa các vùng miền cần được loại bỏ, thay bằng cơ chế giá linh hoạt do các bên bán – mua thỏa thuận theo nguyên tắc thị trường.

Ở góc độ hiệp hội, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng, Nguyễn Anh Tuấn cho rằng: một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể tồn tại khi có đủ “hàng hóa” để mua bán. Hiện mới chỉ khoảng 38% tổng công suất nguồn điện tham gia thị trường. Nếu các dự án BOT và nhà máy năng lượng tái tạo tiếp tục đứng ngoài, tỷ lệ này còn thấp hơn, khiến thị trường khó phản ánh đúng quan hệ cung – cầu. Từ đó, Hiệp hội Năng lượng kiến nghị: mọi nhà máy điện, sau thời gian ưu đãi, phải tham gia thị trường. Đồng thời, cần tính đến cơ chế giá theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), thay vì mặt bằng toàn quốc. Điều này sẽ phản ánh chính xác chi phí truyền tải, phân phối, đồng thời khuyến khích đầu tư mới.

Tổng giám đốc Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia (NSMO), Nguyễn Đức Ninh, chỉ rõ ba nhiệm vụ quan trọng để thị trường điện cạnh tranh vận hành hiệu quả: Xây dựng lộ trình mới, thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, hướng tới thị trường bán lẻ vào 2027. Đồng thời, điều chỉnh thiết kế thị trường, thay thế các quyết định hiện hành (8266/QĐ-BCT, 2093/QĐ-BCT), bảo đảm phù hợp thực tiễn. Đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, trong đó cấp bách nhất là hệ thống quản lý thị trường điện (MMS), phải triển khai ngay trong năm 2025 để phục vụ vận hành và thanh toán minh bạch. Ở góc nhìn chuyên gia, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh Hà Đăng Sơn đề xuất: giá điện cần linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới. Đồng thời, EVN cần được trao quyền điều chỉnh giá bán lẻ linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường, vừa khuyến khích tiết kiệm vừa thu hút đầu tư.

Nhìn tổng thể, sau hơn 13 năm, Việt Nam đã tạo được nền móng ban đầu cho thị trường điện cạnh tranh. Nhưng những rào cản về cơ chế giá, thiếu minh bạch thông tin, tỷ lệ nguồn điện tham gia thấp, cùng với áp lực an ninh năng lượng, đang đặt ra yêu cầu cải cách mạnh mẽ hơn. Nghị định 72/2025/NĐ-CP và Nghị quyết 70-NQ/TW đã mở ra khung pháp lý quan trọng. Tuy nhiên, thành công không chỉ phụ thuộc vào văn bản mà còn ở sự đồng bộ thể chế, quyết tâm thực thi và năng lực điều hành của toàn ngành.

Phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ, bảo đảm phù hợp với lộ trình và thiết kế đã điều chỉnh. Một nguyên tắc cần tôn trọng là tín hiệu giá thị trường phải trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên

Nguyễn Đăng

Nguồn PL&XH : https://phapluatxahoi.kinhtedothi.vn/thi-truong-dien-canh-tranh-buoc-ngoat-lon-truoc-them-giai-doan-ban-le-432649.html