Thị trường gạo thế giới xoay chuyển, Việt Nam cần thay đổi chiến lược

3 giờ trướcBài gốc

Ngành gạo Việt cần đẩy mạnh tái cơ cấu, nâng cao chất lượng và đẩy mạnh chế biến sâu

Thị trường gạo toàn cầu xoay chiều

Thị trường lúa gạo thế giới đang bước vào giai đoạn biến động mạnh nhất trong nhiều năm, khi hàng loạt quốc gia nhập khẩu lớn đồng loạt siết chặt chính sách mua vào để theo đuổi chiến lược tự chủ lương thực. Trong một diễn biến mới nhất, Philippines đã gia hạn lệnh tạm dừng nhập khẩu gạo thường đến hết năm 2025, tạo cú sốc lớn cho ngành gạo Việt Nam khi nước này thường chiếm hơn 41% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam trong nhiều năm qua.

Quyết định của Philippines không phải ngắn hạn. Cùng với việc tiếp tục 4 tháng liền không nhập khẩu, nước này còn phê duyệt gói đầu tư 3,7 tỷ USD nhằm cải tổ toàn diện ngành lúa gạo trong nước thông qua việc hỗ trợ nông dân, nâng cấp kho trữ, cải thiện logistics và tăng sản lượng. Mục tiêu của họ là tự chủ 84% nhu cầu gạo vào cuối năm 2026 và 90% vào năm 2028. Với định hướng này, nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam trong các năm tới của Philippines sẽ giảm nhanh chóng.

Indonesia - bạn hàng nhập khẩu gạo đứng thứ hai của Việt Nam - cũng đi theo quỹ đạo tương tự. Nước này đang dự kiến sẽ có lượng thặng dư 4-5 triệu tấn và tồn kho ở mức kỷ lục 4,2 triệu tấn vào cuối năm nay. Trong bối cảnh nguồn cung nội địa dồi dào, nhu cầu nhập khẩu của Indonesia trong năm tới được dự báo sẽ giảm mạnh.

Trong khi đó về phía nguồn cung, Ấn Độ - quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới - đang ghi nhận tồn kho kỷ lục 37 triệu tấn trong nửa đầu 2025, tạo thêm áp lực dư cung. Việc Ấn Độ quay lại thị trường xuất khẩu với mức giá thấp khiến cuộc cạnh tranh về giá ngày càng khốc liệt, gây thêm áp lực cho các quốc gia xuất khẩu, trong đó có Việt Nam.

Hệ quả là giá gạo toàn cầu lao dốc mạnh. Gạo 5% tấm của Thái Lan, một chỉ báo quan trọng cho toàn thị trường, đã giảm xuống mức thấp nhất trong 18 năm. Nguồn cung toàn cầu niên vụ 2024-2025 dự báo lên mức kỷ lục 530-535 triệu tấn, kéo theo tình trạng dư thừa và khiến giá xuất khẩu tiếp tục giảm. Thị trường gạo quốc tế đang rơi vào giai đoạn “rẻ nhất trong nhiều năm”, và là thời điểm khó khăn nhất đối với các nhà xuất khẩu.

Đối với Việt Nam, cú sụt giảm kép - giảm nhu cầu nhập khẩu và giảm mạnh giá bán - đã để lại dấu ấn rõ ràng trong 10 tháng năm 2025. Tổng lượng gạo xuất khẩu của nước ta chỉ đạt 7,2 triệu tấn, giảm 6,5% so với cùng kỳ, nhưng giá trị chỉ còn 3,7 tỷ USD, giảm tới 23,8%.

Đáng chú ý, riêng thị trường Philippines từng chiếm gần một nửa lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam ghi nhận lượng nhập khẩu giảm 27,1%. Trong bối cảnh giá gạo 5% tấm của Việt Nam chỉ còn khoảng 370 USD/tấn, biên lợi nhuận bị bào mòn mạnh. Dù sản lượng lúa năm 2024 đạt 43 triệu tấn và tồn kho không gây áp lực lớn, nhưng nguy cơ tồn hàng và giảm doanh thu của doanh nghiệp là hiện hữu.

Bức tranh chung cho thấy mô hình tăng trưởng dựa vào sản lượng và lợi thế giá rẻ đã đến giai đoạn giới hạn. Khi các thị trường nhập khẩu lớn nhất đồng loạt “đóng cửa”, ngành gạo Việt Nam buộc phải bước vào một chu kỳ tái cơ cấu mạnh mẽ.

Chuyển đổi mô hình sản xuất từ đại trà sang chất lượng cao

Với bối cảnh hiện nay, Việt Nam không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chuyển từ “tư duy số lượng” sang “chiến lược giá trị”. Nhiều chuyên gia cho rằng đây không chỉ là giải pháp tình thế, mà chính là hành trình tất yếu để ngành gạo Việt Nam nâng tầm.

Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, Việt Nam cần đẩy mạnh tái cơ cấu diện tích trồng lúa, đặc biệt là các vùng sản xuất kém hiệu quả. Những mô hình như lúa - tôm hay chuyển sang cây ăn quả đã chứng minh hiệu quả rõ rệt ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Song song đó, việc xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn GlobalGAP, Organic, hay đặc biệt là triển khai Đề án “Một triệu ha lúa chất lượng cao - phát thải thấp” sẽ là bước đệm quan trọng giúp Việt Nam có nguồn gạo đồng nhất, đạt chuẩn quốc tế và có thể thâm nhập các thị trường khó tính.

Các giống gạo đặc sản như ST25, ST24, hoặc giống Japonica đang trở thành “vũ khí cạnh tranh mới”, giúp gạo Việt Nam không còn nằm trong phân khúc giá rẻ.

Trong bối cảnh xuất khẩu gạo thô rơi vào cuộc chiến giá, chế biến sâu được xem là chiến lược sống còn. Doanh nghiệp cần được khuyến khích đầu tư công nghệ hiện đại để phát triển như bột gạo, miến, phở khô, sản phẩm dinh dưỡng từ gạo, đồ uống từ gạo, gạo giảm phát thải, gạo hữu cơ... Những dòng sản phẩm này có biên lợi nhuận cao hơn nhiều so với gạo thô, đồng thời dễ dàng tiếp cận các thị trường cao cấp. Đây cũng là “điểm né tránh” rủi ro từ sự cạnh tranh gay gắt trong phân khúc gạo số lượng lớn.

Các Hiệp định EVFTA, CPTPP hay UKVFTA đang mở ra cơ hội lớn cho gạo chất lượng cao. Những thị trường vốn khó tính như EU, Nhật Bản hay Mỹ đang có xu hướng ưu tiên sản phẩm sạch, hữu cơ, truy xuất nguồn gốc rõ ràng - những giá trị mà gạo Việt Nam có thể đáp ứng khi đầu tư bài bản.

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết, trong giai đoạn Philippines ngừng nhập khẩu, nhiều doanh nghiệp đã chủ động chuyển hướng sang các thị trường khác thay vì chờ đợi. Đồng thời, nhu cầu nội địa có xu hướng tăng sau đợt mưa bão tại miền Trung và miền Bắc, giúp phần nào cân bằng đầu ra.

Thay vì tập trung vào các lô hàng lớn cho Philippines và Indonesia, các doanh nghiệp đang đẩy mạnh phân khúc như ST25, ST24, gạo nếp, gạo thơm... Ông Phạm Thái Bình - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An cho biết, doanh nghiệp đã xuất khẩu 500 tấn gạo giảm phát thải sang Nhật Bản, minh chứng khả năng cạnh tranh của gạo Việt trong phân khúc cao cấp.

Đề án “Một triệu ha lúa chất lượng cao - phát thải thấp” cũng là cơ hội để các doanh nghiệp mở rộng vùng nguyên liệu, chuẩn hóa quy trình sản xuất và nâng cao giá trị xuất khẩu.

Những biến động của thị trường thế giới, từ chính sách tự chủ lương thực của nước nhập khẩu đến áp lực cạnh tranh từ nguồn cung giá rẻ, đang buộc ngành gạo Việt Nam phải thay đổi cấu trúc phát triển.

Nếu tận dụng được cơ hội từ tái cơ cấu, chế biến sâu và các thị trường cao cấp, gạo Việt Nam không chỉ duy trì vị thế xuất khẩu hàng đầu, mà còn có thể bước lên nấc thang giá trị mới - nơi thương hiệu “Gạo Việt Nam” được định vị như một sản phẩm chất lượng, sạch và qua đó duy trì vị thế bền vững.

Hải Yến

Nguồn TBNH : https://thoibaonganhang.vn/thi-truong-gao-the-gioi-xoay-chuyen-viet-nam-can-thay-doi-chien-luoc-173727.html