Thi vào lớp 10 THPT công lập: Giảm áp lực từ gốc, kỳ thi sẽ 'hạ nhiệt'

3 giờ trướcBài gốc

Kỳ thi vào lớp 10 THPT công lập được coi như một “trận chiến”. Ảnh: Thế Đại

Nguyên nhân không tránh né trước hết là hệ quả của cung - cầu bất cập. Số học sinh tốt nghiệp THCS tăng đều hằng năm, trong khi số chỗ học ở các trường THPT công lập, nhất là trường có "thương hiệu", hầu như không tăng.

Khi "nút cổ chai" vẫn nhỏ như cũ cung cầu bất cập thì bất cứ cơ chế tuyển sinh nào - thi hay xét học bạ - cũng sẽ biến thành cuộc cạnh tranh căng thẳng. Nói cách khác, kỳ thi chỉ là sự phản chiếu tình trạng thiếu hụt chỗ học công lập chất lượng ở các đô thị. Trong khi trường tư học phí cao, nên "áp lực" lên trường công càng lớn.

Vì vậy, cái gốc của chính sách là quy hoạch lại mạng lưới trường lớp, chứ không phải chỉ sửa quy chế thi. Ở những quận, huyện quá tải, cần một chương trình rà soát và tận dụng quỹ đất, cơ sở công dư thừa - những trụ sở, trung tâm bỏ không hoặc sử dụng kém hiệu quả - để cải tạo thành trường học, không để công sản nhà cửa nằm chết khô trong khi cạnh tranh khốc liệt từng suất vào trường công.

Song song, cần có cơ chế khuyến khích thực chất với trường tư đủ chuẩn: hỗ trợ tiếp cận đất đai, tín dụng, đặt hàng chỉ tiêu cho học sinh khó khăn… coi họ như một phần của mạng lưới giáo dục công, thay vì "đứng ngoài cuộc chơi".

Thực trạng cần thẳng thắn chỉ ra vấn đề áp lực dồn vào một cánh cửa do sau lớp 9, hệ thống đường đi của học sinh vẫn quá đơn điệu. Nhiều năm nay, văn bản nào cũng nói "phân luồng sau THCS", nhưng trong thực tế, phụ huynh và học sinh vẫn ngầm hiểu chỉ có một lộ trình: THCS - THPT công lập - đại học. Các lựa chọn khác như vào trường nghề, giáo dục thường xuyên… hoặc chất lượng chưa đủ hấp dẫn, hoặc không có vị thế pháp lý và xã hội tương đương, nên bị mặc định là "phương án hạng hai" dành cho những em thi trượt lớp 10 công lập.

Nếu không mạnh tay động vào cấu trúc này, mọi cải tiến về thi cử sẽ chỉ mang tính "cải lương", tu sửa kỹ thuật. Cần thiết kế và luật hóa rõ ràng hai dòng song song sau THCS: một dòng THPT mang tính học thuật, chuẩn bị trực tiếp cho đại học; và một dòng trung học nghề/kỹ thuật kết hợp học văn hóa với kỹ năng nghề, có văn bằng được pháp luật bảo vệ, được xác lập tương thích với Khung trình độ quốc gia, có lộ trình liên thông minh bạch lên cao đẳng, đại học. Chỉ khi nào người dân thấy rõ: học nghề giá trị không kém THPT và không đồng nghĩa với "bị chặn cửa tương lai", thì mới giảm được tâm lý "bằng mọi giá phải chen chân vào công lập".

TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo

Nhìn lại các kỳ thi vào lớp 10 ở đô thị lớn cho thấy có hai vấn đề chính: tính "một mất một còn" của một kỳ thi duy nhất, và sự tập trung quá mức vào vài môn học, kéo theo tình trạng học lệch, học tủ, học thêm từ bé - một sự "tra tấn" về thể xác, tinh thần và tài chính của học sinh cùng gia đình.

Đổi sang "xét học bạ kết hợp bài kiểm tra đánh giá năng lực" là một hướng gợi mở, nhưng không phải chiếc đũa thần. Nếu điểm số THCS vẫn bị lạm phát, kiểm tra đánh giá trong nhà trường vẫn hình thức, nếu không có cơ chế thanh tra, chuẩn hóa đề kiểm tra, thì việc xét học bạ chỉ đẩy áp lực sang bốn năm chạy điểm, thay vì hai ngày thi.

Cải cách thi tuyển vào lớp 10 cần được đặt trên nền đổi mới đánh giá ở bậc THCS. Có thể từng bước xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa dùng chung trong toàn tỉnh, áp dụng đề kiểm tra định kỳ; tăng cường kiểm soát, thanh tra độc lập để bảo đảm kết quả học tập phản ánh đúng năng lực. Khi học bạ trở nên "có thật", việc kết hợp điểm quá trình với một bài kiểm tra năng lực gọn nhẹ, thậm chí tổ chức nhiều đợt trong năm và cho phép thí sinh dùng điểm cao nhất, sẽ giảm đáng kể tính "một lần là xong" của mùa thi hiện nay.

Bên cạnh đó là vấn đề tâm lý và định hướng. Một phần không nhỏ của áp lực đến từ kỳ vọng và nỗi sợ của người lớn. Nếu ngay cả trong lời nói, truyền thông, nhà trường vẫn ngầm gửi đi thông điệp "đỗ công lập - đại học mới là thành công", nếu giáo viên chủ nhiệm chỉ chăm chăm ép lớp mình "lên lớp 10 công lập càng nhiều càng tốt" như một chỉ tiêu thi đua, thì rất khó yêu cầu phụ huynh bình tĩnh. Hướng nghiệp phải bắt đầu từ những trải nghiệm nghề nghiệp đơn giản ở tiểu học, THCS; từ những buổi đối thoại thật với phụ huynh về năng lực, hứng thú của con, về các lộ trình học tập - việc làm đa dạng, thay vì chỉ dừng ở vài buổi tuyên truyền cho có.

Giảm áp lực thi vào lớp 10 công lập ở các thành phố lớn, vì thế, không chỉ là chuyện cộng trừ vài môn thi, hay tranh luận nên thi hay xét. Đó là bài toán chính sách: mở rộng quy mô giáo dục phổ thông bằng mọi nguồn lực có thể (trường nghề, trường ĐH, đầu tư tư nhân...), đa dạng hóa lộ trình sau lớp 9, làm cho mỗi con đường đều tương đối công bằng về pháp lý và cơ hội, và thiết kế lại cách đánh giá để thi cử trở thành một cơ chế phân bổ minh bạch, chứ không phải cơn "lên đồng áp lực". Khi gốc đó được xử lý, kỳ thi vào lớp 10 sẽ tự nhiên "hạ nhiệt", dù hình thức cụ thể là thi tuyển, xét tuyển hay kết hợp cả hai.

___

(*) TS. Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo); thành viên Tổ tư vấn Ủy ban Quốc gia về đổi mới giáo dục và đào tạo nhiệm kỳ 2016-2021

TS. Hoàng Ngọc Vinh (*)

Nguồn Phụ Nữ VN : https://phunuvietnam.vn/thi-vao-lop-10-thpt-cong-lap-giam-ap-luc-tu-goc-ky-thi-se-ha-nhiet-238251208120038338.htm