Thiên tai dị thường năm 2025 và những hành động ứng phó chưa từng có

2 giờ trướcBài gốc

Năm thiên tai dị thường

2025 được ghi nhận là một trong những năm có diễn biến thiên tai dị thường và khốc liệt nhất trong nhiều thập kỷ qua, với mức độ cực đoan, tần suất dày đặc và phạm vi ảnh hưởng chưa từng có.

Theo thống kê của Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cả nước đã xảy ra 21 loại hình thiên tai khác nhau, gồm bão, áp thấp nhiệt đới, nước dâng, gió mạnh trên biển, mưa lớn, lũ, ngập lụt, dông, lốc, mưa đá, rét hại, sương muối, sương mù, lũ quét, sạt lở đất, nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn và động đất. Đáng chú ý, nhiều hình thái thiên tai xuất hiện với tần suất cao, liên tục, dày đặc và mang tính cực đoan rõ rệt.

Thiệt hại do thiên tai gây ra năm 2025.

Trên Biển Đông hình thành 15 cơn bão và 6 áp thấp nhiệt đới. Trong đó, 7 cơn đổ bộ trực tiếp gồm: Wipha, Kajiki, Nongfa, Bualoi, Matmo, Fengshen, Kalmaegi. Ba cơn bão ảnh hưởng gián tiếp gây mưa lớn là Wutip, Ragasa, Koto.

Đợt thiên tai đầu tiên diễn ra từ 10/6-23/7, khi hoàn lưu bão số 1 Wutip gây mưa lớn ở Trung Trung Bộ, khiến TP Huế và Quảng Trị hứng chịu lũ kỷ lục.

Nhiều tuyến phố trung tâm ngập sâu, giao thông tê liệt, hàng nghìn hộ dân ở vùng trũng thấp phải kê cao tài sản, sơ tán khẩn cấp trong thời điểm giữa mùa hè - điều hiếm gặp nhiều năm qua. Tiếp đó, bão Wipha gây mưa lớn và lũ vượt lịch sử tại Nghệ An, Hà Tĩnh (lưu vực sông Cả).

Cuối tháng 8 đến đầu tháng 9, hai cơn bão Kajiki và Nongfa đổ bộ liên tiếp vào Hà Tĩnh và Quảng Trị, gây mưa lớn và ngập lụt ở Bắc và Bắc Trung Bộ.

Phố trung tâm Thái Nguyên chìm trong biển nước do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 11 Matmo hồi đầu tháng 10. (Ảnh: Đắc Huy)

10 ngày cuối tháng 9, đầu tháng 10 ghi nhận 3 cơn bão đổ bộ liên tiếp: Ragasa, Bualoi và Matmo. Trong đó, bão số 9 Ragasa là bão mạnh nhất từng ghi nhận Biển Đông, song may mắn không đổ bộ trực tiếp. Bão số 10 Bualoi khiến Nghệ An - Quảng Trị thiệt hại nặng. Bão số 11 Matmo khiến 4 tỉnh miền Bắc lũ lịch sử, nặng nhất là Thái Nguyên, Bắc Ninh.

Nguy hiểm hơn là lốc xoáy hình thành trong bão Bualoi. Ít nhất 10 trận lốc xoáy được ghi nhận trước, trong và sau bão tại TP Huế, Hà Tĩnh, Nghệ An, Ninh Bình, Hưng Yên, Quảng Ninh, Hải Phòng. Lốc xoáy quy mô nhỏ, đường kính chỉ vài chục đến vài trăm mét, song sức gió có thể đạt 180 km/h, thậm chí hơn 300 km/h - mạnh hơn nhiều so với bão cấp 12.

Rạng sáng 29/9, cơn lốc xoáy quét qua xã Khánh Thành, tỉnh Ninh Bình cuốn sập hàng chục ngôi nhà, khiến 9 người chết.

Vợ chồng ông Lương Văn Khuênh (80 tuổi, ở Ninh Bình) đau xót khi mái ấm quen thuộc bị san phẳng sau cơn lốc vào rạng sáng 29/9. (Ảnh: Đắc Huy)

Từ cuối tháng 10, xu hướng bão chuyển dịch xuống Nam Trung bộ với 3 cơn bão: Fengshen, Kalmaegi và Koto. Cùng thời điểm này, sự kết hợp hiếm gặp của nhiều hình thái thời tiết cực đoan như hoàn lưu sau bão, nhiễu động gió Đông trên cao và không khí lạnh đã gây ra những đợt lũ lớn chưa từng có tại Đắk Lắk và Khánh Hòa trong tháng 11.

Chỉ trong vài ngày đêm, hàng loạt kỷ lục lũ lụt tồn tại suốt 30-40 năm bị phá vỡ, kéo theo thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Từ TP Huế đến Khánh Hòa và khu vực Tây Nguyên, lượng mưa trút xuống ở mức kỷ lục. Tại các “rốn lũ” Khánh Hòa và Đắk Lắk, nhiều trạm đo ghi nhận lượng mưa vượt 800mm, thậm chí có nơi trên 1.000mm chỉ trong 48 giờ - mức được các chuyên gia khí tượng đánh giá là bất thường và mang tính cực đoan.

Tính đến ngày 8/12, thiên tai đã làm 420 người chết và mất tích, 730 người bị thương; gần 4.200 ngôi nhà bị sập, đổ hoặc cuốn trôi; gần 348.000 nhà bị hư hỏng, tốc mái; hơn 541.000 ha lúa, hoa màu và gần 298.000 ha cây trồng khác bị ngập úng. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính trên 99.469 tỷ đồng, gấp gần 1,1 lần so với cùng kỳ năm 2024.

Người dân phía Đông tỉnh Gia Lai gỡ mái nhà, cầu cứu trong lũ lịch sử. (Ảnh: Nguyễn Gia)

Đánh giá tổng thể bức tranh thiên tai năm 2025, ông Hoàng Phúc Lâm - Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, nhận định: "Thiên tai năm 2025 rất khắc nghiệt, mang nhiều yếu tố dị thường và xác lập nhiều kỷ lục mới. Đặc biệt, phạm vi ảnh hưởng trải rộng trên toàn quốc, chứ không chỉ tập trung ở một vài khu vực như các năm trước".

Theo ông Hoàng Phúc Lâm, mùa bão năm nay ghi nhận nhiều hiện tượng chưa từng có tiền lệ. Lần đầu tiên, cơn bão số 1 của khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương cũng chính là cơn bão số 1 trên Biển Đông, thay vì hình thành ở phía Đông Philippines như thông lệ nhiều năm.

Bên cạnh đó, bão số 9 Ragasa được đánh giá là cơn bão mạnh nhất từng ghi nhận trên Biển Đông. Một hiện tượng hiếm gặp khác là áp thấp nhiệt đới, tàn dư của bão hình thành trên Ấn Độ Dương, lại di chuyển ngược sang khu vực Thái Bình Dương, điều chưa từng xảy ra trước đây.

"Không chỉ bão, lũ lụt năm 2025 cũng để lại dấu ấn đặc biệt nghiêm trọng. Lần đầu tiên, hơn 20 con sông trên cả nước xuất hiện lũ lịch sử, trải dài từ Bắc vào Nam", Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia nói.

Cụ thể, tại miền Bắc, nhiều con sông như sông Cầu, sông Thương, sông Trung, sông Bằng Giang đều vượt mốc lịch sử. Khu vực miền Trung ghi nhận lũ lớn trên các sông Yên, sông Cả, sông Bồ, sông Vu Gia - Thu Bồn.

Trong khi đó, miền Nam chịu ảnh hưởng nặng nề tại hạ lưu sông Tiền và sông Hậu. Đặc biệt, các trận lũ tại Phú Yên và Đắk Lắk được đánh giá là có mức ngập sâu, diện rộng và kéo dài nhất, vượt cả đỉnh lũ năm 1993 trên lưu vực sông Ba.

Phân tích nguyên nhân, ông Hoàng Phúc Lâm cho rằng thiên tai năm 2025 là hệ quả tổng hợp của nhiều yếu tố bất lợi. Đó là các đợt mưa có cường độ rất lớn trong thời gian ngắn, xen kẽ với những đợt mưa kéo dài, khiến tình trạng lũ chồng lũ xảy ra, nền nước trên các sông luôn duy trì ở mức cao.

Đồng thời, sự chuyển pha của hiện tượng ENSO từ trạng thái trung tính sang La Nina - pha thuận lợi cho việc hình thành nhiều bão trên Biển Đông - cũng góp phần làm gia tăng tính cực đoan của thời tiết.

"Gió mùa Đông Bắc năm nay cũng hoạt động sớm và mạnh, dồn sâu xuống phía Nam. Sự kết hợp giữa bão và không khí lạnh đã gây ra những đợt mưa rất lớn ở miền Trung trong các tháng cuối năm. Đáng chú ý, thiên tai diễn ra dồn dập, thời gian giãn cách giữa các đợt rất ngắn, khiến mỗi đợt sau thường nguy hiểm hơn đợt trước", ông Hoàng Phúc Lâm phân tích.

Sau trận lũ, người dân Đắk Lắk phơi những bao thóc đã mọc mầm, chỉ có thể để làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. (Ảnh: Nguyễn Gia)

Cả hệ thống chính trị vào cuộc với giải pháp hiệu quả

Mặc dù các cấp ủy, chính quyền, lực lượng chức năng và Nhân dân chủ động triển khai đồng bộ nhiều biện pháp phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai từ sớm, từ xa, song do tính chất đặc biệt khốc liệt và bất thường, thiệt hại vẫn ở mức rất lớn.

Trước tình hình đó, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ và Thủ tướng đã chỉ đạo quyết liệt, huy động tổng lực cả hệ thống chính trị với tinh thần "không để Nhân dân vùng thiên tai đơn độc".

Nhiều nghị quyết, công điện và chỉ đạo khẩn được ban hành kịp thời; lãnh đạo Đảng, Nhà nước trực tiếp đi kiểm tra thực địa, chỉ đạo công tác cứu trợ, khắc phục và tái thiết sau thiên tai.

Cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5 chạy đua với thời gian triển khai "Chiến dịch Quang Trung" tại tỉnh Gia Lai. (Ảnh: Nguyễn Gia)

Đặc biệt, "Chiến dịch Quang Trung" do Thủ tướng phát động nhằm huy động tổng lực sửa chữa, xây dựng lại nhà ở cho các hộ dân bị thiệt hại đã thể hiện rõ sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với công tác an sinh xã hội và tái thiết sau thiên tai.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến 17h ngày 26/12, toàn bộ 1.596 căn nhà bị sập, đổ, cuốn trôi đã được khởi công xây dựng lại; gần 97,5% số nhà hư hỏng đã được sửa chữa, qua đó góp phần quan trọng giúp người dân sớm ổn định cuộc sống trước thềm Tết Nguyên đán 2026.

Song song với sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Chính phủ và nỗ lực của các địa phương, công tác huy động nguồn lực quốc tế cũng được xác định là một trụ cột quan trọng trong hỗ trợ khắc phục hậu quả thiên tai.

Kết quả chiến dịch Quang Trung đến ngày 30/12.

Các tổ chức quốc tế như UNDP, UNICEF cùng các đối tác phát triển đã cam kết hỗ trợ khẩn cấp 23,8 triệu USD, tập trung vào ba nhóm giải pháp trọng tâm: khôi phục hạ tầng thiết yếu (trường học, trạm y tế); bảo đảm nước sạch và vệ sinh môi trường nhằm phòng ngừa dịch bệnh sau lũ; xây dựng mô hình nhà ở an toàn, thích ứng với bão lũ cho các hộ nghèo và nhóm dễ bị tổn thương.

Nâng cao khả năng chống chịu thế nào?

Theo dự báo của cơ quan khí tượng thủy văn, trong những tháng đầu năm 2026, các hình thái thời tiết nguy hiểm như rét đậm, rét hại, nắng nóng, mưa lớn và mưa trái mùa tại khu vực Nam Bộ có khả năng tiếp tục xảy ra.

Biến đổi khí hậu được dự báo còn diễn biến phức tạp, làm gia tăng tính cực đoan của bão, mưa lũ. Do đó, việc chủ động thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu là xu thế tất yếu mà Việt Nam cần kiên trì thực hiện trong nhiều năm tới.

Để ứng phó hiệu quả với các hình thái thời tiết cực đoan, TS Trương Bá Kiên - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng - Khí hậu (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng cần nâng cấp toàn diện hệ thống dự báo - cảnh báo theo thời gian thực.

Theo đó, các đơn vị chức năng cần tích hợp đồng bộ dữ liệu khí tượng, thủy văn, radar và hồ chứa; đồng thời đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và các mô hình tổ hợp nhằm phát hiện sớm các tổ hợp thời tiết nguy hiểm.

Cùng với đó, cần mở rộng truyền thông cảnh báo đa kênh đến từng hộ dân, đặc biệt tại các khu vực vùng sâu, vùng núi, ven sông; tổ chức diễn tập định kỳ theo phương châm "bốn tại chỗ"; kích hoạt cơ chế điều hành liên vùng, bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành khí tượng, thủy điện, nông nghiệp và phòng, chống thiên tai.

Chiến sĩ Lữ đoàn Pháo phòng không 573 (Quân khu 5) ngày đêm vá các tuyến đê bị vỡ trên địa bàn xã Tuy Phước (Gia Lai) sau cơn lũ lịch sử. (Ảnh: Nguyễn Gia)

TS Trương Bá Kiên cũng khuyến nghị việc chuẩn hóa và mở rộng vận hành liên hồ, liên lưu vực; tăng cường giám sát an toàn hồ đập và tính toán lại dung tích phòng lũ theo các kịch bản cực đoan. Đồng thời, cần phát triển hạ tầng xanh, đô thị thấm nước; duy trì hành lang thoát lũ tự nhiên và thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu liên vùng, nhằm bảo đảm quy hoạch phát triển không xung đột với an toàn lưu vực.

Đối với các địa phương, cần lồng ghép nội dung thích ứng với biến đổi khí hậu vào quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh và phát triển hạ tầng. Việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm đa thiên tai trên nền tảng ứng dụng trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật và các cảm biến tự động cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

Về lâu dài, theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp, Bộ sẽ tổ chức nghiên cứu, đánh giá toàn diện diễn biến và nguyên nhân các trận lũ lịch sử vừa qua, làm cơ sở đề xuất điều chỉnh, hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan.

Các bộ, ngành và địa phương tiếp tục tổ chức thực hiện và tăng cường kiểm tra việc chấp hành nghiêm các quy hoạch về đê điều, phòng, chống thiên tai cũng như quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

Trong đó, đặc biệt tập trung rà soát lại quy hoạch phòng, chống lũ và quy hoạch đê điều; tăng cường quản lý việc khai thác, sử dụng lòng, bờ, bãi sông nhằm ngăn chặn tình trạng lấn chiếm hành lang thoát lũ; nghiên cứu điều chỉnh thẩm quyền chỉ đạo, điều hành công tác chống lũ trên các lưu vực sông trong mùa mưa lũ hoặc khi xảy ra thiên tai bất thường, theo hướng giao một cơ quan đầu mối chỉ đạo xuyên suốt, bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả.

Anh Văn

Nguồn VTC : https://vtcnews.vn/thien-tai-di-thuong-nam-2025-va-nhung-hanh-dong-ung-pho-chua-tung-co-ar995601.html