Thỏa thuận Paris cuối cùng có đánh bại nhiên liệu hóa thạch?

3 giờ trướcBài gốc

Nguồn: PBS

Đã gần một thập kỷ trôi qua kể từ khi 195 quốc gia ký kết Thỏa thuận Paris tại Hội nghị COP21 của Liên Hợp Quốc ở Pháp, cam kết giữ nhiệt độ toàn cầu ở mức “thấp hơn nhiều so với 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp”. Nhưng giờ đây, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã gần như tuyên bố “cái chết” của mục tiêu 1,5 độ C, vốn được xem là giới hạn an toàn. Trong khi đó, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump phủ nhận thực tế về biến đổi khí hậu đang trực tiếp cản trở nỗ lực toàn cầu. Dẫu vậy, triển vọng cho năng lượng tái tạo vẫn là ánh sáng ở cuối đường hầm.

Hai mặt của quá trình chuyển đổi năng lượng

Khi các phái đoàn chuẩn bị tới COP30 tại Belém (Brazil) vào tuần tới, thế giới đang chứng kiến hai câu chuyện trái ngược nhưng diễn ra đồng thời. Lần đầu tiên trong lịch sử, điện từ năng lượng mặt trời, gió và tái tạo đã vượt sản lượng điện từ than đá, theo nghiên cứu của tổ chức Ember. Thế nhưng, lượng than bị đốt lại nhiều hơn bao giờ hết. Điều này dường như minh chứng cho lập luận của Daniel Yergin, chuyên gia năng lượng và sáng lập Cambridge Energy Research Associates, rằng năng lượng tái tạo không thay thế nhiên liệu hóa thạch mà chỉ bổ sung thêm vào hỗn hợp năng lượng trong khi nhu cầu tiêu thụ tiếp tục tăng.

Tuy nhiên, cách nhìn đó phớt lờ bản chất của một “cuộc chuyển đổi”: Quá trình này cần thời gian. Báo cáo năm 2018 của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC) dự đoán lượng phát thải sẽ chỉ đạt đỉnh vào năm nay, nghĩa là tiến độ hiện tại vẫn nằm trong quỹ đạo đó.

Và hơn hết, tiền mới là yếu tố quyết định. Theo Aniket Shah, Giám đốc bộ phận phát triển bền vững của Jefferies, nền kinh tế carbon thấp sẽ thu hút khoảng 2.000 tỷ USD đầu tư trong năm nay, tăng gấp 5 lần so với năm 2015 và gấp đôi số tiền chảy vào các dự án nhiên liệu hóa thạch. Cùng lúc, số lượng dự án điện mặt trời và điện gió mới vượt xa mọi dự báo cách đây 10 năm của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) và các tổ chức khác.

Nhanh, nhưng chưa đủ

Vấn đề nằm ở chỗ mọi thứ vẫn chưa đủ. Trái Đất đang nóng lên nhanh hơn dự kiến, không chỉ do phát thải tăng mà còn vì băng tan làm giảm khả năng phản xạ bức xạ Mặt Trời trở lại không gian.

Để giới hạn mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 2 độ C - tức đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060 (trễ hơn mục tiêu 2050 một thập kỷ) - thế giới cần chi trung bình 4,3 nghìn tỷ USD mỗi năm, theo ước tính của hãng tư vấn Wood Mackenzie.

Công ty này dự đoán lượng phát thải có thể chỉ đạt đỉnh vào năm 2028, rồi giảm dần 2% mỗi năm sau đó. Trong khi đó, các kế hoạch giảm phát thải mà khoảng 60 quốc gia nộp lên Liên Hợp Quốc năm qua chỉ giúp giảm 10% khí nhà kính vào năm 2035 so với mức năm 2005 – thấp hơn rất nhiều so với mức giảm 60% cần thiết theo tính toán của IPCC.

“Bi kịch của tầm nhìn ngắn hạn”

Nguyên nhân sâu xa cho sự chậm trễ này từng được Mark Carney, cựu Thống đốc Ngân hàng Anh khái quát trong bài phát biểu cách đây một thập kỷ. Ông gọi đó là “bi kịch của đường chân trời” (tragedy of the horizon) - khi tác động thảm khốc của biến đổi khí hậu vượt ngoài tầm nhìn của các chu kỳ kinh tế, chính trị và thể chế hiện hành, khiến thế hệ hiện tại không có động lực trực tiếp để hành động, dù chi phí sẽ đè nặng lên con cháu họ.

Và Carney giờ đây đang đối mặt với chính “lời tiên tri” của mình. Từ khi trở thành Thủ tướng Canada vào tháng 3, ông đã rút lại một số chính sách khí hậu của người tiền nhiệm Justin Trudeau, đồng thời mở cửa hơn với ngành nhiên liệu hóa thạch trong nước.

Xu hướng vẫn thuộc về năng lượng sạch

Sự chậm chạp của quá trình chuyển đổi năng lượng gây ra hậu quả nặng nề: Lượng khí CO₂, methane và các chất gây ấm khác tiếp tục tích tụ trong khí quyển, làm tăng nhiệt độ, và khiến lũ lụt, hạn hán, cháy rừng trở nên dữ dội hơn.

Tuy nhiên, xu thế toàn cầu vẫn nghiêng về phi carbon hóa. Theo Christiana Figueres, cựu Tổng thư ký Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC), dự án năng lượng tái tạo hiện rẻ hơn dự án nhiên liệu hóa thạch trong 9/10 trường hợp.

Nếu năng lượng sạch tiếp tục tăng trưởng 5% mỗi năm, thấp hơn đáng kể so với tốc độ thực tế hiện nay thì đến năm 2065, năng lượng tái tạo sẽ thay thế hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch, theo tính toán của Michael Liebreich, đồng Giám đốc điều hành EcoPragma Capital.

Dù vậy, điều đó vẫn có nghĩa là thế giới sẽ bỏ lỡ mục tiêu phát thải ròng 0 vào năm 2050. Các ngành phát thải lớn như thép và xi măng vẫn mới ở giai đoạn sơ khai của quá trình chuyển đổi. Song Liebreich cho rằng tốc độ chuyển đổi thực tế sẽ nhanh hơn nhiều so với mô hình ông cố tình xây dựng “thận trọng”.

Những tiến bộ đáng ghi nhận

Không phải quốc gia nào cũng như Canada. 80% dân số thế giới sống ở những nước không có trữ lượng dầu, than hay khí đốt đáng kể. Những quốc gia này có lợi ích trực tiếp trong việc giảm phụ thuộc vào năng lượng bẩn nhập khẩu, vốn khiến họ dễ bị tổn thương trước biến động giá và sức ép chính trị từ bên ngoài.

Ở một số nước, sự thiếu ổn định của các nhà máy điện truyền thống còn là chất xúc tác mạnh cho quá trình chuyển đổi. Pakistan, chẳng hạn, chỉ trong 18 tháng đã lắp đặt đủ tấm pin mặt trời để đáp ứng một phần ba nhu cầu điện quốc gia.

Trong khi đó, Trung Quốc - đối tác thương mại lớn nhất của khoảng 150 quốc gia - đang dẫn đầu thế giới về sản xuất xe điện, pin mặt trời và dây cáp điện cao thế, những yếu tố then chốt cho hạ tầng năng lượng mới.

Rào cản và nghịch lý

Trong khi đó chúng ta đang chứng kiến một xu hướng trái ngược ở Mỹ. Washington đang phản ứng mạnh mẽ, không chỉ bằng lời nói. Ông Trump đã dùng cuộc chiến thuế quan để ép các đối tác như Liên minh châu Âu, Nhật Bản phải mua thêm khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ trong các thỏa thuận thương mại mới.

Tháng 10 vừa qua, chính quyền Tổng thống Trump cũng thành công trong việc trì hoãn một năm cuộc bỏ phiếu của Tổ chức Hàng hải quốc tế (IMO) về khung phát thải ròng 0 cho ngành vận tải biển bằng cách đe dọa áp thêm thuế và thu hồi thị thực Mỹ của những đại biểu ủng hộ kế hoạch này.

Tại COP30 sắp tới ở Belém, những chiến thuật như vậy có thể khó phát huy hiệu quả, bởi Mỹ nhiều khả năng sẽ không cử phái đoàn chính thức, và chỉ có thể tham dự với tư cách quan sát viên do quyết định rút khỏi Thỏa thuận Paris của ông Trump.

Thành công của hội nghị năm nay sẽ không được đo bằng số cam kết ký kết, mà bằng việc liệu ngoại giao quốc tế có còn đủ sức đẩy nhanh cắt giảm phát thải hay không. Ít nhất, các yếu tố kinh tế căn bản, từ chi phí, công nghệ đến đầu tư, đang nghiêng về phía năng lượng sạch. Con đường đến tương lai xanh có thể gập ghềnh và chậm chạp, nhưng như lịch sử đã chứng minh, nhiên liệu hóa thạch rồi sẽ bị đánh bại, chỉ là không phải ngay lúc này.

Quỳnh Vũ

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/thoa-thuan-paris-cuoi-cung-co-danh-bai-nhien-lieu-hoa-thach-10395097.html