Thời tiết cực đoan, dự báo đứng trước thử thách

7 giờ trướcBài gốc

Theo dõi thiết bị đo mưa tại Trạm quan trắc khí tượng thành phố

Nhiều hiện tượng hiếm gặp

Sử sách ghi nhận Huế từng xảy ra nhiều trận lụt lớn. Trận lũ 1811 ngập hoàng cung 3,36m, phá vỡ cửa Tư Hiền. Trận lụt 1818, Kinh thành Huế ngập sâu 4,2m. Trận lụt 1941 - 1942 làm 700 ngôi nhà bị sập đổ. Trận lụt tháng 10/1844 làm hơn 1.000 người chết, 2.000 ngôi nhà bị đổ, cột cờ ở Kỳ Đài bị gãy. Nhiều trận lũ tiếp theo từ 1848 - 1856 phá hủy hơn 1.000 ngôi nhà; 2/3 Ngọ Môn bị sụp đổ.

Từ năm 1953 đến năm 1995, có nhiều trận lũ lớn xảy ra với lượng mưa 370mm - 1.445mm, mực nước sông Hương dâng từ 4,64m - 5,5m. Điển hình là trận đại hồng thủy từ ngày 1 - 6/11/1999 có lượng mưa 2.288mm khiến nước sông Hương dâng cao 5,81m, được xem là trận lũ trăm năm có một.

Vì sao Huế thường xuyên có mưa lớn, ông Nguyễn Việt, nguyên Giám đốc Đài khí tượng thủy văn Thừa Thiên Huế (nay là TP. Huế) cho biết, có nhiều nguyên nhân: Phía tây và phía nam có các ngọn núi cao của dãy Trường Sơn và dãy núi Bạch Mã che chắn khiến hơi ẩm của bão, áp thấp nhiệt đới và gió mùa Đông Bắc bị các dãy núi này chặn lại gây mưa; không khí lạnh; dải hội tụ nhiệt đới phía Nam; nhiễu động gió đông trên cao 5.000m; bão và áp thấp nhiệt đới trực tiếp. Bên cạnh đó, do vị trí địa lý nên Huế là vùng chịu ảnh hưởng của lũ lụt từ xưa đến nay. Thuở trước, khi chưa đô thị hóa, độ che phủ rừng còn nhiều và đặc biệt chưa có thủy điện, Huế đã ngập sâu.

Tại Việt Nam, biến đổi khí hậu làm gia tăng mức độ cực đoan của mưa bão, lũ lụt ở các tỉnh miền Trung thời gian qua, biểu hiện rõ ở tần suất các trận mưa lớn vượt mốc lịch sử, thời gian mưa kéo dài, kết hợp phức tạp của nhiều hình thái thời tiết. Số liệu thực đo chuyên môn cho thấy, trong 10 - 15 năm gần đây, khu vực thành phố Huế đang chứng kiến xu hướng: Tăng tần suất mưa lớn - rất lớn, tăng cường độ mưa 3 - 6 giờ, mưa dồn dập theo chuỗi nhiều đợt, nhiều kỷ lục cũ bị vượt trong thời gian ngắn. Những trận mưa 300 - 500mm/24 giờ từng được xem là “hiếm”, nay trong một mùa mưa Huế đã xuất hiện nhiều lần. Chuỗi mưa - lũ 2025 là ví dụ điển hình cho mô hình thời tiết cực đoan trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Theo PGS.TS. Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn (KTTV) quốc gia, đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ ngày 17 - 21/11 vừa qua là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử. Lượng mưa tại nhiều trạm vượt các kỷ lục lịch sử lượng mưa ngày từng ghi nhận trong 1 năm. Đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Điểm đặc biệt của đợt lũ này là nhiều sông lớn cùng vượt lũ lịch sử: Sông Kỳ Lộ vượt kỷ lục 2009, sông Ba vượt 1993, sông Dinh Ninh Hòa vượt 1986. Hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên 3 - 5 lưu vực là cực kỳ hiếm gặp, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc và không thuộc “mức lũ tính toán thông thường”. Điều này cho thấy, chỉ dự báo chính xác hơn vẫn không đủ để ngăn chặn thiên tai vượt lịch sử.

Đo lượng mưa tại Nam Đông

Mô hình dự báo cần đổi mới

Các chuyên gia cho rằng, diễn biến thiên tai đã phá vỡ tính quy luật, kỷ lục về KTTV, tạo ra thách thức lớn đối với công tác dự báo - cảnh báo, bởi các hệ thống thời tiết thay đổi nhanh theo giờ, trong khi mô hình dự báo truyền thống và mạng lưới quan trắc đôi khi chưa theo kịp tốc độ phát triển của các tổ hợp mây đối lưu mạnh. Điều này đòi hỏi công tác dự báo phải cập nhật liên tục, nâng cao độ phân giải mô hình, cải thiện độ chính xác và hoàn thiện cơ chế cảnh báo sớm đến chính quyền và người dân.

Với kinh nghiệm “lão làng”, ông Nguyễn Việt tiên lượng mưa lớn sẽ còn tiếp diễn và khắc nghiệt hơn, khả năng lũ lịch sử sẽ còn vượt mốc trong thời gian tới. Do đó, việc dự đoán mưa lũ cực đoan sẽ là một thách thức đối với ngành KTTV.

Thời gian qua, Đài KTTV thành phố đã có nhiều đổi mới trong dự báo - cảnh báo ứng dụng công nghệ hiện đại: Ra-đa thời tiết, vệ tinh độ phân giải cao, hàng chục trạm mưa tự động truyền số liệu liên tục, mô hình dự báo số trị và dự báo tổ hợp cập nhật liên tục, công nghệ phân tích mưa - lũ thời gian thực…

“Trong đợt mưa lũ lớn cuối năm vừa qua, anh chị em trực làm nhiệm vụ nhiều ngày liền không về nhà. Hai tổ dự báo bám sát tình hình mưa lũ từng giờ để ra bản tin dự báo, tin cảnh báo được cập nhật liên tục phục vụ cho công tác thông tin và điều hành ứng phó thiên tai. Dự báo các sông lên và vượt mức báo động 3 khá sát với thực tế”, ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Đài KTTV chia sẻ.

Trong tương lai, ông Hùng đề xuất cần đầu tư nghiên cứu, ứng dụng AI trong dự báo lũ, ngập theo kịch bản dự báo mưa, dự kiến vận hành hồ chứa để đạt được mục tiêu nhanh, đủ độ tin cậy. Chỉ rõ nếu mưa đạt mức A, B, C, hồ chứa vận hành với lưu lượng mức D, G, H thì khu vực nào ngập, tuyến đường nào đóng, khu vực nào cần di dời… Bản tin cần cải tiến dễ hiểu, có so sánh với các mốc lũ lớn, lũ gần đây.

Dưới góc nhìn chuyên môn, PGS.TS. Mai Văn Khiêm chỉ ra những khó khăn trong dự báo KTTV hiện nay. Về dự báo mưa cực đoan định lượng vẫn là bài toán khó trong xác định lượng mưa chính xác tại từng điểm cục bộ, trong diện tích hẹp vài trăm mét đến vài ki lô mét còn hạn chế. Dự báo lũ quét và sạt lở đất chưa đủ chi tiết: Các cảnh báo sạt lở đất vẫn chủ yếu ở mức “nguy cơ cao tại các xã, phường” mà chưa thể định vị đến từng điểm sạt lở cụ thể (sườn đồi, tuyến đường nhỏ). Ngoài ra còn có độ trễ và khoảng trống số liệu: Mạng lưới trạm quan trắc tự động ở vùng thượng nguồn, vùng núi sâu một số nơi còn khá thưa, dẫn đến thiếu số liệu thực đo tức thời để cảnh báo lũ lên nhanh.

Trên cơ sở đó, PGS. Khiêm cũng đề xuất một số giải pháp: Tăng cường mật độ lưới quan trắc KTTV; thiết lập bản đồ ngập lụt vùng hạ du tỷ lệ lớn; ứng dụng AI và dữ liệu lớn chuyên sâu; xây dựng bản đồ phân vùng lũ quét sạt lở đất thiên tai tỷ lệ lớn (1:10000 hoặc 1:5000) cho các khu vực dân cư trọng điểm.

Biến đổi khí hậu tác động ngày càng nhiều hơn đến đời sống xã hội; công tác dự báo càng đi trước, càng thể hiện vai trò trong việc hỗ trợ chính quyền và người dân chủ động ứng phó phòng ngừa rủi ro.

Tại TP. Huế, trong năm 2025 ghi nhận nhiều hiện tượng hiếm gặp: Lũ trái mùa vào tháng 6; mưa lũ dồn dập cuối tháng 10 đầu tháng 11, riêng từ 21/10 đến 2/11 xảy ra 3 đợt lũ lớn liên tiếp vượt mức báo động 3. Sông Bồ có 3 đợt xuất hiện đỉnh lũ vượt lũ lịch sử năm 2020 (mức cao nhất: 5,31m)…

Bài, ảnh: Linh Tuệ

Nguồn Thừa Thiên Huế : https://huengaynay.vn/kinh-te/thoi-tiet-cuc-doan-du-bao-dung-truoc-thu-thach-160954.html