Thu hút người tài: Những chính sách không nằm trên giấy

4 giờ trướcBài gốc

Hơi thở hằng ngày

Trao đổi với phóng viên, PGS.TS Lê Minh Hà, Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán (Bộ GD&ĐT) cho rằng thực ra Viện đã triển khai tinh thần Nghị quyết 57 từ khi thành lập cho đến nay, tức là từ năm 2010. Nghị quyết 57, và cụ thể hơn là Nghị quyết 03 của Chính phủ về Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57 đã đề ra những nhiệm vụ rất cụ thể như “xây dựng, ban hành cơ chế đặc biệt” để thu hút, trọng dụng nhà khoa học đầu ngành; phát triển mạng lưới nhà khoa học là người Việt Nam ở nước ngoài, kết nối với mạng lưới nhà khoa học, giảng viên trong nước…

Tất cả những công việc trên chính là sứ mệnh, là “hơi thở và lẽ sống” của Viện. Thực tế, phần lớn những người hoạt động trong lĩnh vực khoa học công nghệ đều thấy rõ từ lâu sự cần thiết phải thực hiện những nhiệm vụ mà Nghị quyết 57 đã đề ra, nhưng câu hỏi là làm như thế nào trong điều kiện hạn chế về nhân lực, tài chính và khó khăn về cơ chế.

GS Hồ Tú Bảo - Giám đốc Phòng thí nghiệm Khoa học dữ liệu của Viện Nghiên cứu Cao cấp về Toán (VIASM) chụp ảnh cùng cộng sự

Đối với toán học, giải pháp chính được đề ra từ Chương trình trọng điểm quốc gia phát triển Toán học giai đoạn 2010-2020 chính là việc xây dựng Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán, như là một trung tâm kết nối các nhà toán học trong và ngoài nước.

Hoạt động chính của Viện là tổ chức các nhóm nghiên cứu. Hằng năm, sau một quá trình tuyển chọn kĩ lưỡng (dựa trên chủ đề nghiên cứu và năng lực của các thành viên trong nhóm) do Hội đồng Khoa học của Viện gồm các nhà toán học trong và ngoài nước đánh giá, các nhóm nghiên cứu hoặc các postdoc (nghiên cứu viên sau tiến sĩ) sẽ được mời đến Viện làm việc. Các nhóm nghiên cứu có thành phần rất đa dạng: là các nhà khoa học từ các trường đại học, viện nghiên cứu trên cả nước, các nhà khoa học là người Việt Nam ở nước ngoài, hoặc chuyên gia quốc tế. Trong thời gian hợp tác nghiên cứu tập trung tại Viện, họ có thể được hỗ trợ để tổ chức các hoạt động khoa học, các nghiên cứu sinh, học viên của họ cũng được hỗ trợ đến làm việc…

Sau gần 15 năm hoạt động, Viện đã tạo dựng được uy tín quốc tế lớn mà bất cứ nhà toán học Việt Nam nào cũng sẽ cảm thấy vinh dự khi được mời đến Viện làm việc hay trình bày báo cáo, giảng bài. Nhiều nhà khoa học, tổ chức quốc tế đã chủ động kết nối, hợp tác.

Theo PGS Lê Minh Hà, kinh nghiệm thành công của Viện có thể được tóm tắt lại gồm 3 yếu tố.

Các nhà khoa học trẻ trong nước và ngoài nước từng giành huy chương Olymic Toán học Quốc tế tham dự tọa đàm nhân dịp kỉ niệm 50 năm Việt Nam tham gia kì thi Olympic Toán quốc tế Ảnh: NGHIÊM HUÊ

Thứ nhất, mô hình tổ chức và hoạt động tinh gọn, hiệu quả, dựa theo các mô hình quản trị tốt trên thế giới. Viện không có nhà khoa học cơ hữu mà chỉ có các nhóm nghiên cứu đến làm việc ngắn hạn. Và đặc biệt, Viện có mô hình 2 Giám đốc - GS Ngô Bảo Châu là Giám đốc khoa học, chịu trách nhiệm về các hoạt động chuyên môn; Giám đốc điều hành - chịu trách nhiệm về các hoạt động quản lí. “Trong môi trường khoa học, việc người đứng đầu về chuyên môn lại được giao phụ trách các công việc quản lí, tài chính… sẽ trở thành một gánh nặng rất lớn, và điều này cũng đã để lại một số bài học đắt giá về quản lý đã xảy ra thời gian qua”, PGS Lê Minh Hà nói.

Thứ hai, cơ chế tài chính đặc thù và sự đầu tư tập trung, bền vững. Thứ ba, đặc biệt quan trọng là sự quyết tâm duy trình một tiêu chuẩn, văn hóa học thuật theo chuẩn mực quốc tế.

Có gì để mời người tài?

PGS Minh Hà cho rằng, một sai lầm khá phổ biến ở Việt Nam là mời các chuyên gia sang giảng dạy một số môn học trong chương trình đại học, thậm chí một số môn học ở bậc đại cương. Điều họ mong muốn là hợp tác trao đổi khoa học một cách thực chất, và tìm kiếm nghiên cứu sinh có đủ năng lực.

Để có thể duy trì được sự hợp tác một cách bền vững, có hiệu quả thì chắc chắn môi trường làm việc, trao đổi hợp tác của chúng ta phải tốt nhưng quan trọng hơn chính là nội lực nghiên cứu khoa học. Cần phải đầu tư xứng đáng để có các nhóm nghiên cứu mạnh trong nước, để việc hợp tác khoa học là “win-win”, và là nhu cầu tự nhiên. Đồng thời, cần phải tiếp tục hỗ trợ một cách mạnh mẽ hơn nữa cho các bạn trẻ mong muốn theo đuổi con đường nghiên cứu khoa học để duy trì cả về số lượng cũng như chất lượng nghiên cứu trong nước.

Xóa rào cản thể chế, đặt hàng theo nhu cầu

Trước tinh thần và tiềm lực mới từ Nghị quyết 57, GS. TSKH Hồ Tú Bảo - Ủy viên Hội đồng Tư vấn quốc gia về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, và chuyển đổi số cho rằng chiêu hiền đãi sĩ theo ngành dọc sẽ hiệu quả hơn, và phải đặt trọng tâm vào kết nối kết quả khoa học với nhu cầu sản xuất.

Bởi khi hợp tác, kết nối theo ngành dọc, các nhà khoa học dễ tìm thấy nhau hơn với những điểm chung về ý tưởng, thời gian, định hướng nghiên cứu. Khi hợp tác giữa cá nhân các nhà khoa học trong ngành dọc có chung mối quan tâm và những giải pháp mạnh sẽ là cơ sở để tạo nên sự hợp tác giữa các nhóm mạnh với nhau, dẫn đến hợp tác lâu dài và bền vững.

Và để phát huy hiệu quả một mạng lưới thu hút và sử dụng nhân tài, GS Bảo cho rằng, cần có “hạt nhân” uy tín dẫn dắt. Ông dẫn chứng, khi ngành Toán có GS Ngô Bảo Châu dẫn dắt mạng lưới với những người làm toán trong nước và ngoài nước sẽ có nhiều cơ hội giới thiệu mạng lưới của mình tới nhiều quốc gia và từ đó lan tỏa dần.

Khi các cụm tri thức liên ngành chuyên sâu tập hợp quanh những cá nhân có ảnh hưởng, việc liên kết nhóm nghiên cứu, chuẩn hóa hướng đi và tiêu chuẩn học thuật sẽ hiệu quả hơn.

“Các nhà khoa học người Việt ở nước ngoài sẽ là cầu nối cả về tri thức và văn hóa giữa Việt Nam và thế giới. Nhưng song song với đó, cần phát triển lực lượng các nhà khoa học trong nước, xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp, với chế độ đãi ngộ xứng đáng để việc trở về là một lựa chọn bình thường. Nghiên cứu khoa học cần gắn kết chặt chẽ với đào tạo, để không làm gián đoạn dòng chảy ươm mầm và bồi dưỡng tài năng”. PGS.TS Lê Minh HÀ

Đối với trí thức người Việt ở nước ngoài, mục tiêu không chỉ mời về dài hạn. Mà cần cởi mở hơn về định nghĩa “cống hiến” qua các kênh đóng góp trực tiếp và gián tiếp như làm việc trực tuyến theo giờ, sinh hoạt nhóm chuyên môn định kỳ, đồng hướng dẫn nghiên cứu và đảm nhiệm nhiệm vụ ngắn hạn tại Việt Nam với đề nghị phù hợp. Song song với việc thu hút chất xám kiều bào, cần tổ chức, ghi nhận và tưởng thưởng xứng đáng cho nhân tài nội sinh, tạo đường tiến thân rõ ràng và cơ chế chia sẻ tri thức thường kỳ.

Ngoài ra, GS Bảo cho rằng, vận hành theo mô hình hệ sinh thái đặt hàng với “trục X” là doanh nghiệp có nhu cầu cụ thể; “trục Y” là nhóm có khả năng đáp ứng. Đặc biệt, khi điểm mới của Nghị quyết 57 là sợi dây kết nối khoa học công nghệ với đổi mới sáng tạo, áp dụng công nghệ, quy trình được nghiên cứu để cải tiến và tăng năng suất trong quy trình sản xuất, hình thành các cụm đổi mới ở quy mô doanh nghiệp và ngành.

Khi nguồn lực trong và ngoài nước cùng tham gia, trực tiếp lẫn gián tiếp, vào những bài toán cụ thể của doanh nghiệp và xã hội, những công bố khoa học sẽ rút ngắn khoảng cách đến với thực tiễn, để đổi mới sáng tạo đi vào cuộc sống một cách rõ nét như điểm mấu chốt được nhấn mạnh trong Nghị quyết 57.

NGHIÊM HUÊ - CHÂU LINH

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/thu-hut-nguoi-tai-nhung-chinh-sach-khong-nam-tren-giay-post1773742.tpo