Thuế quan của Tổng thống Donald Trump: Bài kiểm tra sức bền với thương mại toàn cầu

9 giờ trướcBài gốc

Ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức công bố gói thuế quan mang tên “Ngày Giải phóng”, đánh dấu một bước ngoặt trong chính sách thương mại của Washington. Trên sóng truyền hình, ông Trump giơ cao tấm bảng chứa những con số mà ông cho là bằng chứng về “sự đối xử bất công” của thế giới với nước Mỹ, khẳng định kỷ nguyên thương mại tự do đã kết thúc.

Thông điệp ấy ngay lập tức gây chấn động: thị trường tài chính biến động mạnh, các nước lên án và phản đối, và các chuyên gia kinh tế đồng loạt cảnh báo nguy cơ suy thoái; ông Torsten Slok, chuyên gia kinh tế trưởng của tập đoàn đầu tư Apollo khi đó, ước tính khả năng xảy ra một cuộc suy thoái do thuế quan lên tới 90%.

Các chính sách thuế quan của chính quyền Tổng thống Donald Trump cũng thúc đẩy hợp tác giữa những đối tác mới trên toàn cầu. Nguồn: ISFM

Thực tế, một số lĩnh vực của nền kinh tế Mỹ đã chịu tác động tiêu cực rõ rệt; giá hàng hóa lâu bền, trong đó có thiết bị gia dụng và ô tô, đã tăng hơn 3% trong quý II/2025, mức tăng nhanh nhất kể từ đầu thập niên 1990 (ngoại trừ giai đoạn đại dịch Covid-19). Theo ước tính của giới phân tích, các mức thuế mới đã góp thêm khoảng 0,3 điểm phần trăm vào lạm phát của Mỹ. Việc làm trong các ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp như sản xuất, bán lẻ có dấu hiệu suy yếu, trong khi tâm lý người tiêu dùng tháng 9 giảm 20% so với cùng kỳ năm trước. Nhìn tổng thể, nếu không có các biện pháp thuế quan, nền kinh tế Mỹ có thể đã ở vị thế thuận lợi hơn.

Tuy nhiên, sau sáu tháng, kịch bản “đại họa kinh tế” mà nhiều người lo ngại vẫn chưa xảy ra. Không có tình trạng lạm phát phi mã, không có suy thoái lan rộng. Nền kinh tế Mỹ tăng trưởng 3,8% (tính theo năm) trong quý II, người dân vẫn chi tiêu, doanh nghiệp tiếp tục đầu tư, còn thị trường chứng khoán liên tục lập đỉnh mới; thậm chí, kinh tế toàn cầu cũng khởi sắc, tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) tháng 9 đã nâng dự báo tăng trưởng thế giới năm 2025 lên 3,2%, so với 2,9% chỉ ba tháng trước đó.

Thuế quan “mềm” hơn tuyên bố

Một trong những lý do khiến tác động thực tế chưa nghiêm trọng như dự báo là vì các biện pháp thuế của ông Donald Trump trên thực tế thấp hơn nhiều so với tuyên bố ban đầu. Khi gói thuế được ông Trump công bố, mức áp trung bình ước tính khoảng 30%, nhưng đến nay, con số này chỉ còn khoảng 18%. Mức thuế 145% đối với Trung Quốc, vốn được xem là tâm điểm của chiến dịch, thực tế mới chỉ áp dụng khoảng một phần ba. Tương tự, thuế với Hàn Quốc giảm từ 25% xuống 15%. Ngay cả Lesotho - quốc gia nhỏ bé ở châu Phi, chủ yếu xuất khẩu hàng may mặc sang Mỹ - dù bị liệt kê ở mức áp 50% nhưng cũng chưa từng bị áp dụng.

Việc triển khai áp thuế chậm và phức tạp cũng làm giảm tác động; một phán quyết của Tòa án Tối cao Mỹ có khả năng vô hiệu hóa một phần kế hoạch áp thuế của Tổng thống khiến nhiều doanh nghiệp tạm ngưng việc tăng giá; gần một nửa tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ được miễn trừ. Các mặt hàng điện tử như điện thoại thông minh và máy tính được loại ra khỏi danh sách. Brazil, dù bị áp thuế danh nghĩa 50%, có hơn 700 nhóm hàng được miễn, khiến mức thực tế chỉ khoảng 30%. Ở Canada, Ngân hàng Scotiabank ước tính mức thuế trung bình thực tế chỉ 6% do hàng hóa trong khuôn khổ Hiệp định Mỹ - Mexico - Canada (USMCA) được miễn.

Theo phân tích của nhóm nghiên cứu Budget Lab thuộc Đại học Yale, mức thuế “thực tế” của Mỹ, dựa trên dữ liệu hải quan, chỉ bằng khoảng một nửa so với chính sách công bố. Một phần do doanh nghiệp “chạy trước thuế” - nhập khẩu khối lượng lớn hàng hóa trước thời điểm thuế có hiệu lực - khiến kim ngạch nhập khẩu tăng kỷ lục. Phần khác đến từ việc “lách luật”: Một số doanh nghiệp khai thấp giá trị hàng hóa, hoặc đổi mã sản phẩm để tránh thuế.

Khi thế giới không chọn “đáp trả”

Điều bất ngờ hơn cả là phản ứng từ phần còn lại của thế giới; các mô hình kinh tế từng dự báo một cuộc chiến thương mại “ăn miếng trả miếng” tương tự giai đoạn 2018 - 2019, song thực tế, hầu hết các đối tác thương mại lớn của Mỹ đều kiềm chế.

Theo các chuyên gia, có thể nguyên nhân đến từ việc vị thế của Mỹ trong thương mại toàn cầu hiện đã thay đổi; nếu như đầu thế kỷ XXI, nước này chiếm tới 20% tổng nhập khẩu thế giới, thì nay chỉ còn khoảng 12%. Brazil hiện chỉ gửi 13% hàng xuất khẩu sang Mỹ, so với 26% đầu những năm 2000. Ngay cả các nền kinh tế Đông Nam Á - vốn phụ thuộc nhiều vào thị trường Mỹ - cũng không “mặn mà” với việc đáp trả, bởi mức thuế trung bình của họ đã quanh 20%, không quá bất lợi so với các đối thủ trong khu vực.

Thay vì trả đũa, nhiều nước đang tái cấu trúc dòng chảy thương mại. Trung Quốc, dù bị ảnh hưởng trực tiếp nhất, vẫn giữ được nhịp tăng trưởng xuất khẩu nhờ chuyển hướng sang châu Á và châu Âu. Từ tháng 6 đến tháng 8/2025, tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này tăng 6% so với cùng kỳ năm trước, trong đó sang Đông Nam Á tăng 20%, sang châu Âu gần 10%.

Các chính sách của Mỹ cũng vô tình thúc đẩy hợp tác giữa những đối tác khác. Canada và Mexico đang tăng cường liên kết trong bối cảnh chuẩn bị đàm phán lại USMCA. Liên minh châu Âu (EU) ký kết hiệp định thương mại tự do với Indonesia và tiến gần đến thỏa thuận tương tự với Ấn Độ. Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) nâng cấp hiệp định thương mại với Trung Quốc, trong khi đầu tư Trung Quốc vào Brazil tăng hơn 60% trong nửa đầu năm 2025.

Một trật tự thương mại mới đang định hình

Theo các chuyên gia, cách các nền kinh tế điều chỉnh trước chính sách của Mỹ và tình trạng dư thừa công suất tại Trung Quốc sẽ định hình giai đoạn tiếp theo của thương mại toàn cầu. Một số quốc gia đã bắt đầu dựng hàng rào riêng: Mexico dự kiến áp thuế 50% đối với ô tô Trung Quốc; EU chuẩn bị siết nhập khẩu thép giá rẻ; các nước Đông Nam Á cân nhắc biện pháp phòng vệ thương mại.

Tuy nhiên, xu hướng hợp tác và hội nhập vẫn song song tồn tại. Nhiều nền kinh tế nhỏ đang chủ động liên kết để duy trì dòng chảy thương mại. New Zealand, Singapore và Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất vừa thành lập “Đối tác Đầu tư và Thương mại Tương lai”, tập hợp 14 quốc gia thành viên. Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đang xem xét mở rộng thành viên và tăng cường hội nhập sâu hơn. EU và các nước thuộc Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) như Australia, Canada, Nhật Bản, Mexico cũng đang tìm cách hài hòa tiêu chuẩn, tăng cường phối hợp.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) tháng 9 đã nâng dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới năm 2025 lên 3,2%, so với 2,9% chỉ ba tháng trước đó. Nguồn: NSTP

Ngay cả những quốc gia thường tỏ ra hoài nghi với toàn cầu hóa, như Ấn Độ hay Indonesia, nay cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “bảo vệ thương mại” như một yếu tố then chốt của tăng trưởng.

Hơn sáu tháng sau khi Mỹ phát động “cuộc cách mạng thuế quan”, thương mại toàn cầu vẫn chứng minh khả năng thích ứng đáng kinh ngạc. Các dòng chảy hàng hóa có thể thay đổi, chuỗi cung ứng có thể tái định hình, nhưng logic của hội nhập và hợp tác vẫn tồn tại. Có thể trật tự thương mại tự do đang thiếu một “người dẫn dắt” như trước, song rõ ràng, nó chưa mất đi những người tin tưởng, ủng hộ và bảo vệ giá trị của mình.

Hồng Nhung

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/thue-quan-cua-tong-thong-donald-trump-bai-kiem-tra-suc-ben-voi-thuong-mai-toan-cau-10389782.html