Thương vụ F-35 giữa Mỹ và Saudi Arabia sẽ làm thay đổi cục diện Trung Đông?

6 giờ trướcBài gốc

Một thỏa thuận định hình Trung Đông

Israel được kỳ vọng sẽ tiến tới bình thường hóa quan hệ với Saudi Arabia, mở ra cánh cửa để Tel Aviv kết nối sâu rộng hơn với thế giới Hồi giáo. Đổi lại, Riyadh nhiều khả năng sẽ nhận được một gói an ninh lớn từ Washington, trong đó có máy bay chiến đấu tàng hình F-35 – dòng tiêm kích thế hệ thứ năm được coi là biểu tượng sức mạnh của không quân Mỹ. Thỏa thuận mua sắm F-35 giữa Mỹ và Saudi Arabia được kỳ vọng sẽ không chỉ củng cố liên minh chiến lược Washington – Riyadh, mà còn mở ra một chương mới đầy tiềm năng trong quan hệ song phương.

Tuy nhiên, dựa trên những phát ngôn công khai của Tổng thống Donald Trump cho đến nay, chỉ một nửa thỏa thuận đầy triển vọng đó sẽ trở thành hiện thực. Phát biểu tại Phòng Bầu dục đầu tuần này, ông Trump khẳng định Saudi Arabia sẽ có được loại máy bay mà nước này theo đuổi suốt nhiều năm.

“Chúng tôi sẽ làm điều đó. Chúng tôi sẽ bán F-35", ông Trump nói, đồng thời ca ngợi Saudi Arabia là “một đồng minh tuyệt vời”.

Tiêm kích F-35. Ảnh: Reuters

Nếu được thông qua, đây sẽ là thỏa thuận có sức xoay chuyển cán cân quyền lực trong khu vực, nâng tầm vị thế của Riyadh như một cường quốc Trung Đông và biến Saudi Arabia thành quốc gia Arab đầu tiên sở hữu loại tiêm kích tối tân nhất của Mỹ. Dù thương vụ vẫn phải trải qua quy trình thẩm định của chính phủ Mỹ và giám sát của Quốc hội, Nhà Trắng nhiều khả năng sẽ thúc đẩy mạnh mẽ thỏa thuận này trong ít nhất ba năm tới, bất chấp sự phản đối từ phía Israel.

CNN dẫn các nguồn tin từ Saudi Arabia cho biết, Riyadh đã tách bạch rõ ràng hai vấn đề. Theo đó, việc mua sắm F-35 không gắn liền với điều kiện bình thường hóa quan hệ với Israel, dù chính quyền Tổng thống Trump vẫn coi mục tiêu này là trụ cột của chính sách đối ngoại hiện nay của nước Mỹ.

Trước khi xung đột Israel-Hamas nổ ra, chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden tin rằng họ đang tiến gần đến một thỏa thuận bình thường hóa lịch sử giữa Israel và Saudi Arabia. Nhưng cuộc chiến ở Gaza, cùng lập trường kiên quyết của Thủ tướng Benjamin Netanyahu bác bỏ nhà nước Palestine, đã khiến tiến trình này đi chệch hướng. Các đồng minh cực hữu trong liên minh cầm quyền tiếp tục ngăn ông Netanyahu chấp nhận bất kỳ hình thức chủ quyền nào của Palestine, dù chỉ ở tương lai xa và trong khuôn khổ an ninh do Israel kiểm soát.

Trong bối cảnh đó, chính quyền ông Trump chọn một hướng tiếp cận khác. Saudi Arabia muốn mua vũ khí Mỹ và ông Trump sẵn sàng đáp ứng đáp ứng nguyện vọng đó, ngay cả khi tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa Riyadh và Tel Aviv vẫn giậm chân tại chỗ.

“Ông Trump đã nói rất rõ rằng ông muốn tách biệt hai vấn đề này. Ông ấy sẽ không để quá trình bán vũ khí bị trì hoãn chỉ vì Thủ tướng Netanyahu", ông Nawaf Obaid, nghiên cứu viên cao cấp tại Khoa Nghiên cứu Chiến tranh, Đại học King’s College London, nhận định.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), Saudi Arabia từ lâu đã là khách hàng mua vũ khí lớn nhất của Mỹ - một thực tế khiến nhiều chuyên gia cho rằng việc Riyadh sở hữu F-35 chỉ còn là vấn đề thời gian. Nhà nghiên cứu Nawaf Obaid nhận định thương vụ bán tiêm kích thế hệ thứ năm cho Saudi Arabia là điều “không thể tránh khỏi”, như một bước tiến tự nhiên trong quan hệ quốc phòng song phương. Điểm khác biệt duy nhất là việc ông Trump lựa chọn đẩy nhanh tiến trình này với tốc độ chưa từng thấy.

Riyadh không loại trừ khả năng bình thường hóa quan hệ với Israel trong tương lai, nhưng nhấn mạnh điều đó tách biệt hoàn toàn khỏi thỏa thuận mua sắm F-35 và chắc chắn chưa diễn ra vào thời điểm hiện tại.

Một nguồn tin an ninh Israel thừa nhận quân đội nước này “rất quan ngại” trước viễn cảnh Saudi Arabia sở hữu máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm.

“Trong nhiều năm, chúng tôi luôn đảm bảo rằng không nước nào ở Trung Đông có loại máy bay và năng lực tương đương Israel. Mức độ nghiêm trọng của chuyện này hoàn toàn không bị phóng đại. Đây không phải là tin tốt đối với Israel", nguồn tin này chia sẻ với CNN.

Israel có nên lo lắng?

Nỗi lo đó không phải là không có cơ sở. Trong những tháng cuối trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, Washington từng đồng ý bán F-35 cho Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), biến UAE thành quốc gia Arab đầu tiên sở hữu F-35. Đổi lại, Abu Dhabi đồng ý bình thường hóa quan hệ với Israel, đem lại cho ông Trump một thắng lợi ngoại giao lớn. Nhưng thỏa thuận đó đã sụp đổ dưới thời Tổng thống Biden vì lo ngại về hợp tác quân sự ngày càng sâu rộng giữa UAE và Trung Quốc.

Cựu đại sứ Mỹ tại Israel Daniel Shapiro - người trực tiếp tham gia đàm phán F-35 với UAE, nhận định Saudi Arabia cũng đối mặt các rào cản tương tự.

“Vẫn chưa rõ Riyadh có sẵn sàng đưa ra cam kết hạn chế hợp tác quân sự với Trung Quốc hay không. Theo tôi, họ bắt buộc phải làm vậy để chương trình F-35 phù hợp với lợi ích an ninh của Mỹ", ông Shapiro nói.

Chuyên gia Cinzia Bianco của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu nhận định, UAE được cho là sẽ “khá thất vọng” nếu Saudi Arabia vượt qua được rào cản mà họ từng vấp phải. Tuy vậy, bà Bianco dự đoán Abu Dhabi có thể tìm cách tận dụng cơ hội để yêu cầu chính quyền ông Trump xem xét lại những điều kiện cứng rắn mà thời Tổng thống Biden áp đặt đối với thỏa thuận F-35 trước kia.

Bên cạnh đó, luật pháp Mỹ yêu cầu duy trì “lợi thế quân sự vượt trội về chất lượng” (QME) của Israel so với các nước láng giềng. Điều này đồng nghĩa mọi thương vụ bán vũ khí tiên tiến phải được xem xét để đảm bảo không làm tổn hại ưu thế chiến lược của Tel Aviv. Theo ông Shapiro, việc Tổng thống Trump thúc ép hoàn tất một hợp đồng trị giá hàng chục tỷ USD với Riyadh có thể làm gián đoạn quy trình đánh giá này, đặc biệt khi Thái tử Mohammed bin Salman là nhân vật mà ông Trump có quan hệ đặc biệt gần gũi.

Trong khi đó, chuyên gia an ninh – quốc phòng Mark Cancian tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho rằng ông Trump nhìn mọi thương vụ vũ khí qua lăng kính công nghiệp quốc phòng và việc làm, chứ không phải chính sách đối ngoại.

“Việc bán vũ khí với ông ấy chủ yếu là vấn đề kinh tế", ông Cancian nói, đồng thời cho rằng đây là lý do khiến ông Trump cởi mở hơn nhiều với các hợp đồng vũ khí lớn so với những tổng thống tiền nhiệm. Tuy nhiên, chuyên gia này thừa nhận việc xúc tiến thương vụ F-35 mà không có sự đồng thuận của Israel là “đáng ngạc nhiên”, bởi nó có thể đảo ngược ưu thế quân sự vốn đang vượt trội của Israel.

Washington vẫn duy trì quyền kiểm soát đối với các hệ thống vũ khí có thể được chuyển giao cho Saudi Arabia trong tương lai nhờ sự hỗ trợ đáng kể từ các nhà thầu quốc phòng Mỹ. Theo ông Cancian, điều này giúp Washington phần nào xua tan lo ngại về việc Riyadh vận hành những khí tài tối tân, bao gồm cả F-35. Tuy nhiên, chừng đó có lẽ vẫn chưa đủ để trấn an Israel - quốc gia từ lâu vốn được coi là đồng minh thân cận nhất của Mỹ tại Trung Đông.

Diệp Thảo/VOV.VN Theo CNN, CNBC

Nguồn VOV : https://vov.vn/quan-su-quoc-phong/thuong-vu-f-35-giua-my-va-saudi-arabia-se-lam-thay-doi-cuc-dien-trung-dong-post1247218.vov