Tiến tới thống nhất một bộ sách giáo khoa: Kéo dài 'tuổi thọ' sách như thế nào?

3 giờ trướcBài gốc

Sách giáo dục do Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam ấn hành.

Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị, Chính phủ đã xác định mục tiêu từ năm học 2026-2027 sẽ có một bộ sách giáo khoa thống nhất dùng chung trên toàn quốc.

Đây là một định hướng lớn, gắn với yêu cầu rà soát toàn diện chương trình giáo dục phổ thông và cũng xuất phát từ thực tiễn triển khai nhiều bộ sách giáo khoa trong những năm qua.

Tuy nhiên, để chủ trương này đạt hiệu quả, cần lưu ý rằng một bộ sách giáo khoa dùng chung không chỉ dừng lại ở sự thống nhất hình thức, mà quan trọng hơn là phải khắc phục những bất cập đã từng bộc lộ trong quá trình áp dụng nhiều bộ sách.

Nếu không, việc thống nhất có thể làm mất đi tính đa dạng mà vẫn chưa giải quyết được những hạn chế hiện hữu sách giáo khoa chỉ dùng được trong một năm, chỉnh sửa liên tục gây xáo trộn, hoặc thiết kế thiếu tính kế thừa khiến phụ huynh và học sinh tốn kém.

Chính vì vậy, vấn đề đặt ra không chỉ là có một bộ sách giáo khoa duy nhất, mà còn là một bộ sách giáo khoa đủ bền vững để dùng lâu dài, ổn định và kế thừa qua nhiều thế hệ học sinh. Để thấy rõ điều này, cần nhìn lại những thực trạng và hệ lụy từ chính việc sử dụng nhiều bộ sách trong thời gian qua.

Khắc phục những bất cập của triển khai nhiều bộ sách giáo khoa

Mỗi năm học mới, hàng triệu cuốn sách giáo khoa được in và phát hành. Sau 9 tháng, phần lớn những cuốn sách này trở thành "đồ cũ", ít được tái sử dụng.

Thực tế đó không chỉ tạo áp lực về chi phí cho phụ huynh, mà còn đặt ra vấn đề lớn về lãng phí nguồn lực xã hội và tác động môi trường.

Trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2030 tiến tới miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh, việc bàn đến giải pháp để sách giáo khoa có thể được dùng lâu dài, dùng lại nhiều lần càng trở nên cần thiết.

Thực tế cho thấy, từ khi áp dụng chủ trương "một chương trình – nhiều bộ sách giáo khoa", không ít đầu sách được thiết kế phần thực hành giống như vở bài tập: học sinh phải nối hình, khoanh tròn, điền vào ô trống hoặc trả lời trực tiếp ngay trong sách giáo khoa.

Giáo viên thường cho học sinh làm bằng bút chì. Vẫn có em lén dùng luôn bút mực, có phụ huynh nói rằng, sách của tôi mua nên con có quyền dùng bút mực, học xong một năm là bỏ.

Thầy cô buộc phải cho học sinh viết ngay vào sách cũng vì có những bài nhìn hình để làm không thể chép vào vở, có bài nếu chép được ra vở trắng cũng sẽ mất khá nhiều thời gian trong khi một tiết học chỉ khoảng 35 phút. Hệ quả là những cuốn sách này, chỉ có thể sử dụng được một năm, sau đó bị bỏ đi.

Ngoài ra, việc mỗi năm sách giáo khoa lại được chỉnh lý, thay đổi một số câu hỏi hoặc một vài dữ liệu, khiến nội dung bài học có sự khập khiễng, khó tạo ra tính ổn định lâu dài. Đây là một trong những nguyên nhân khiến vấn đề "sách giáo khoa chỉ học một lần rồi bỏ" trở nên nổi cộm. Điều này, đã tạo nên các hệ quả:

Tiêu tốn về kinh tế khi chi phí cho mỗi bộ sách giáo khoa khoảng 300.000 – 500.000 đồng, là gánh nặng không nhỏ với gia đình có nhiều con đi học, nhất là ở vùng khó khăn.

Việc dùng sách kiểu "ăn nhanh" như vậy cũng sẽ ảnh hưởng đến môi trường khi hàng chục triệu bản sách giáo khoa in mới mỗi năm đồng nghĩa với khối lượng giấy khổng lồ, tiêu tốn tài nguyên và gia tăng rác thải.

Việc sách giáo khoa nhanh chóng "hết vòng đời" tạo nên thói quen sử dụng thiếu tiết kiệm, chưa khuyến khích học sinh giữ gìn và chia sẻ học liệu.

Giải pháp để sách giáo khoa tăng "tuổi thọ"

Để biến sách giáo khoa thành nguồn học liệu có thể dùng lại, cần đồng bộ nhiều giải pháp:

Trước hết, về khâu biên soạn, sách giáo khoa cần được thiết kế theo hướng tách riêng phần bài tập và phiếu học tập, thay vì in gộp vào sách như hiện nay. Cách làm này sẽ giúp sách giữ nguyên giá trị nội dung trong nhiều năm liền. Đồng thời, sách giáo khoa cần được biên soạn với tinh thần gợi mở, hạn chế yêu cầu ghi chép trực tiếp vào sách, để có thể bảo lưu giá trị sử dụng lâu dài.

Tiếp đến, ở cấp nhà trường, việc hình thành "tủ sách dùng chung" là một giải pháp thiết thực. Học sinh lớp trên có thể tặng lại sách cho lớp dưới, vừa tiết kiệm chi phí, vừa tạo dựng ý thức sẻ chia trong cộng đồng học đường. Nhà trường cũng cần xây dựng cơ chế quản lý, phân loại sách giáo khoa đã qua sử dụng để những cuốn sách còn giá trị có thể tiếp tục phục vụ cho nhiều thế hệ học sinh sau.

Đối với phụ huynh và học sinh, cần có sự thay đổi trong quan niệm. Việc sử dụng lại sách giáo khoa không phải là biểu hiện của sự thua thiệt, mà là hành động văn minh, tiết kiệm và thể hiện trách nhiệm với cộng đồng. Ngay từ đầu năm học, phụ huynh có thể hướng dẫn con em giữ gìn sách cẩn thận để cuối năm vẫn còn nguyên giá trị sử dụng.

Cuối cùng, về mặt chính sách, khi triển khai lộ trình miễn phí sách giáo khoa, Nhà nước có thể áp dụng mô hình "cấp một lần – dùng nhiều năm", chỉ in bổ sung để thay thế những cuốn đã hư hỏng.

Giải pháp này cần được kết hợp với cơ chế cấp phát gắn liền với luân chuyển sách tại trường học, từ đó vừa tránh lãng phí ngân sách, vừa tạo tính bền vững cho việc sử dụng sách giáo khoa.

Sách giáo khoa không chỉ là công cụ học tập trong một năm học mà còn có thể trở thành nguồn học liệu bền vững, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi được biên soạn theo hướng tách bạch bài tập, khi nhà trường xây dựng cơ chế tủ sách dùng chung, khi phụ huynh và học sinh thay đổi quan niệm, và khi chính sách cấp phát gắn với luân chuyển được triển khai đồng bộ, sách giáo khoa sẽ phát huy giá trị lâu dài, góp phần tiết kiệm chi phí, giảm lãng phí và bảo vệ môi trường.

Trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu từ năm học 2026 – 2027 sẽ có một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc, việc gắn với yêu cầu sử dụng lâu dài và hiệu quả sẽ càng có ý nghĩa.

Chỉ khi đó, một bộ sách giáo khoa dùng chung mới thực sự trở thành giải pháp bền vững, vừa đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục, vừa mang lại lợi ích thiết thực cho gia đình, nhà trường và toàn xã hội.

Phan Huyền

Nguồn Công dân & Khuyến học : https://congdankhuyenhoc.vn/tien-toi-thong-nhat-mot-bo-sach-giao-khoa-keo-dai-tuoi-tho-sach-nhu-the-nao-179250925144510976.htm