Tiếng kèn, bếp lửa, rừng già

một ngày trướcBài gốc

Hồn đất, hồn nước.

Với những già làng của hầu hết các dân tộc ở Tây Nguyên, bếp lửa đã thấm vào máu thịt, khó có thể rời xa, bởi đó là cuộc sống, là linh hồn, là văn hóa. Mọi tiện nghi vật chất khó có thể thay thế. Có thể nói, trước khi tên tuổi của các nhân vật sử thi như Đam San, Xinh Nhã, Khing Dú, Dam Bi… đến với chúng ta thì người bản địa Tây Nguyên nói chung, từ đời nọ qua đời kia, đã sống cùng câu chuyện huyền thoại của họ bên bếp lửa.

Tôi nhớ có một câu chuyện về Anh hùng Núp do một nhà văn kể lại: Thời ông ở Hà Nội, mắt bị mờ đi, được đưa đi chữa ở một bệnh viện mắt có nhiều bác sĩ, chuyên gia giỏi nhưng vẫn không hết bệnh. Cuối cùng, Anh hùng Núp lên Hòa Bình, ngày ngày được ở bên bếp lửa thì mắt dần sáng trở lại.

Nghệ nhân Y Krang cũng thuộc về lớp người mà hình ảnh và hơi ấm của bếp lửa luôn vương vấn trong lòng, như sự ràng buộc êm ái, gần gũi, khó thể chia lìa.

Có người nói rằng, Y Krang là nghệ nhân sau cùng còn kể được đúng thể về sử thi huyền thoại, những bộ sử thi được các nhà dân tộc học đánh giá là dài nhất các nước Đông Nam Á. Có lẽ từ những câu chuyện kể bên bếp lửa Tây Nguyên mà năm 1929, Lêôpon Xabachiê đã sưu tầm được trường ca Đam San và công bố chữ viết với thế giới bên ngoài. Và đối với già Y Krang, hơi ấm của bếp lửa đã thổi bùng cảm xúc để già cất cao tiếng kèn của dân tộc mình.

Dù đã trên một trăm tuổi, đôi chân gầy tóp và cong lên, xoay xở khá khó khăn, duy chỉ đôi mắt và nụ cười của Y Krang vẫn như trẻ thơ. Ông có dáng hình cao, gầy, đôi tay dài ngoẵng, khi ngồi đầu gối chống cao hơn đầu người dáng như một sơn nhân giữa rừng già.

Y Krang là người M'Nông, sống bon Pi Nao, xã Nhân Đạo, huyện Đắk R'lấp (Đắk Nông). Thuở nhỏ, ông lang bạt qua Hồ Lắk (Đắk Lắk), Lâm Đồng, lân la với các nghệ nhân, ở đâu có lễ hội là ào tới say sưa nhảy múa, hòa quyện… Dĩ nhiên, trong những chuyến ngao du ấy, Y Krang không bỏ qua dịp sưu tầm về các nhạc cụ truyền thống, để khi trở về tự mày mò rồi chế tác đủ loại kèn, mlos, nung, buk, rlet, rtông, n'hôm, mbuăt…

Y Krang thuộc loại nghệ sĩ thiên phú, chỉ cần hà hơi vào kèn là trở thành giai điệu, trở thành âm vang mang những tình tự đắm say, niềm khao khát tự do của người M'Nông. Tiếng kèn của Y Krang từng được mọi người hết sức khâm phục bởi sự độc đáo của giai điệu mang bản sắc văn hóa M'Nông nam Tây Nguyên. Ở đâu có tổ chức lễ hội văn hóa dân tộc Tây Nguyên thì ít khi thiếu vắng ông. Mấy chục năm cầm kèn đi biểu diễn khắp nước, giờ đây sống ở buôn, ngày ngày ông vẫn tự nấu ăn một mình. Nhiều đêm trăn trở, như chợt nhớ kỷ niệm trong ký ức xa thẳm, bên bếp lửa, ông đem kèn ra thổi. Tuổi đã già, không còn sung mãn như thuở thanh xuân nhưng tiếng kèn vẫn đồng vọng nỗi niềm như một huyền sử mênh mang. Tiếng kèn ấy như lời nhắn gửi thiết tha và day dứt về mong ước nền âm nhạc của dân tộc được những thế hệ đời sau lưu truyền gìn giữ.

Y Krang là một nghệ sĩ đích thực, mang khí chất của dân tộc M'Nông, ngoan cường, không dễ gì khuất phục, tâm hồn đầy phóng khoáng như ngọn gió bay rào rạt trên nương đồi mênh mông của cao nguyên. Sáu năm trước, nhà biên kịch Đoàn Huy Giao (TVT8) cho biết: Nghệ nhân Y Krang từng biểu diễn cho đoàn làm phim xem. Già biểu diễn chơi trò quay diều gió, một trò chơi hồn nhiên khá cổ sơ. Già hát và kể rất nhiều về các sự tích anh hùng, trộn lẫn giữa huyền thoại và hiện thực của xứ sở còn nhiều bí ẩn này và tình tự trai gái hết sức lãng mạn…

Nghệ nhân Y Krang, lưu giữ và truyền tải văn hóa cội nguồn.

Lúc còn khỏe, Y Krang với mấy chiếc kèn trên tay lang bạt qua nhiều buôn làng đến nỗi có khi quên cả đường về. Ông như nghệ sĩ hát rong giữa miền sơn cước, lãng du xuyên qua những cánh rừng chỉ với một niềm vui là được thổi những giai điệu ngọt ngào của dân tộc mình. Ông từng thuộc nhiều bản nhạc cổ như Kek rling (Chim chèo bẻo kêu), Tarah rling (Chim chèo hót dài), Nau kring (Chim kring), Nau Chă nghêt (Rủ nhau uống rượu), Nau tăp rưng phan (Thổi về nỗi buồn), Mbuăt (Thổi trước tiếng kèn mbuăt), Ting nau tur cing (Thổi dạo trước bài chiêng)...

Tôi mở cái bao treo đầu giường, đó là gia tài gồm những nhạc cụ do Y Krang chế tác và sử dụng. Chúng cũ kỹ, sờn sướt. Những nhạc cụ nhỏ nhắn cỡ chiếc kèn harmonica, mà chao ôi, chất chứa sức nặng của cả một đời người dài hơn thế kỷ đã trầm luân dâu bể để dồn hết tâm sức. Cả kho tàng về những sử thi, những điệu múa và nền âm nhạc đại ngàn vùng nam Tây Nguyên mãi còn tàng giữ trong con người tài hoa nghệ sĩ đã bước qua trăm tuổi. Lòng chợt bâng khuâng, mai mốt đây, biết còn ai để tiếp truyền, lưu giữ và bảo tồn?

Nghệ nhân Điểu Kâu nổi tiếng của cao nguyên M'Nông, mà bất kỳ một công trình nghiên cứu dân tộc học về Tây Nguyên đều phải nhắc đến đã ra đi, còn lại Y Krang đang đứng trước cái giới hạn của vòng tử sinh, không biết ngày trở lại có gặp ông không!

Hồ Sĩ Bình

Nguồn CAĐN : https://cadn.com.vn/tieng-ken-bep-lua-rung-gia-post307128.html