Tiếp sức sống cho những thiết chế văn hóa sau sáp nhập

2 ngày trướcBài gốc

Chia sẻ với Người Đô Thị, nhiều chuyên gia cho rằng hoàn toàn có thể tận dụng những trụ sở ấy, chuyển đổi công năng để tiếp tục phát triển các thiết chế văn hóa...

Thực trạng dư thừa trụ sở công sau sáp nhập

Chỉ riêng Hà Nội, tại quận Hà Đông hàng loạt trụ sở công bị bỏ hoang nhiều năm qua, gây lãng phí, mất mỹ quan đô thị. Trên đường Tô Hiệu, trong khoảng hơn 1km nhưng có đến 5, 6 trụ sở công luôn trong tình trạng cửa đóng then cài, cỏ dại mọc um tùm. Phần lớn đều là trụ sở của các cơ quan của tỉnh Hà Tây trong các lĩnh vực: phát thanh – truyền hình, kiểm sát,…

Đây mới chỉ là thực trạng về các trụ sở cơ quan cấp tỉnh, sau sáp nhập, sẽ còn dôi dư nhiều công trình của các cơ quan cấp phường, xã. Chưa kể, sau sáp nhập tỉnh, các thiết chế văn hóa cấp tỉnh có khả năng sẽ chuyển về một đầu mối và đặt tại trung tâm hành chính của tỉnh, thành mới. Ở nhiều địa phương, các thiết chế văn hóa được đầu tư rất bài bản nên nếu không có hướng giải quyết sẽ gây lãng phí rất lớn.

Trên tuyến đường Tô Hiệu (quận Hà Đông, Hà Nội) có tới 5-6 trụ sở bị bỏ hoang. Ảnh: Báo Dân trí

“Lãng phí đang là vấn đề rất đáng báo động. Ở khía cạnh nào đó, lãng phí còn gây tổn hại lớn hơn tham nhũng và tiêu cực […] Những công trình này không chỉ gây thiệt hại, lãng phí về tiền bạc mà còn gây sự thiệt hại nhiều về các lĩnh vực xã hội khác mà không thể tính hết được bằng tiền”. Đây là quan điểm được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh khi phát biểu tại cuộc gặp mặt của lãnh đạo Đảng, Nhà nước với cán bộ lão thành cách mạng, người có công, gia đình chính sách tiêu biểu khu vực miền Bắc tại Hà Nội vào chiều 15.4 vừa qua.

"Biến" trụ sở làm việc thành không gian phát triển văn hóa

Trong buổi làm việc của Phó thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình với Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trong tháng 5 vừa qua, một đề xuất đáng chú ý của PGS-TS. Vũ Trọng Lâm, Giám đốc – Tổng Biên tập Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, được nêu ra: sử dụng một phần không gian các trụ sở xã cũ để phát triển thư viện, nâng cao chất lượng không gian văn hóa đọc tại cơ sở.

PGS-TS. Vũ Trọng Lâm cho rằng, khi việc sáp nhập hoàn tất, sẽ có hàng nghìn trụ sở xã cũ không còn sử dụng chức năng hành chính như trước đây, và đây là thời điểm thích hợp để bố trí lại nhằm phục vụ mục tiêu nâng cao dân trí, tạo điều kiện học tập, truy cập tri thức cho cán bộ, đảng viên và người dân địa phương. Gợi ý của ông Lâm đã đặt ra một vấn đề với nhiều địa phương là cần ứng xử như thế nào với những trụ sở công sau sáp nhập.

Thư viện khang trang của xã Hà Mòn, huyện Đăk Hà, tỉnh Kon Tum. Ảnh: Sở VHTTDL tỉnh Kon Tum

TS. Trần Đoàn Lâm, nguyên Giám đốc Nhà xuất bản Thế giới, hoàn toàn tán đồng với ý kiến tận dụng một phần không gian để xây dựng không gian văn hóa đọc. Song ông cho rằng, cần phải cân nhắc xem những thư viện như vậy có phát huy được tác dụng ở các địa phương khác nhau hay không. Hiện nay, văn hóa đọc của đông đảo mọi người chịu sự ảnh hưởng, chi phối của internet. Vì tính tiện lợi, dễ dàng, nhanh chóng, nhiều người lựa chọn tiếp cận thông tin qua các nội dung trên mạng xã hội hoặc qua sách điện tử, thay vì đọc sách giấy.

Xây dựng một thư viện không chỉ đơn giản là sắp xếp sách vào giá sách. Còn phải cần bố trí đội ngũ cán bộ quản lý, bảo trì hệ thống thư viện. Thậm chí, còn phải trang bị hệ thống thiết bị kết nối internet cho việc tra cứu thông tin, tài liệu với chi phí không hề rẻ. Nếu địa phương có lượng độc giả đón đọc sách giấy không nhiều, mà vẫn cần nhân viên túc trực để hoạt động hệ thống thư viện, thì đầu tư vào đây cũng thực sự rất tốn kém và khó thu lại hiệu quả.

Chính vì vậy, trước khi triển khai, ông Trần Đoàn Lâm gợi ý, cần nghiên cứu kĩ lưỡng nhu cầu đọc của người dân tại địa phương ấy. Cùng với đó, mục đích ban đầu khi thiết kế trụ sở là dùng vào nơi làm việc, nên cần tính đến khả năng có phù hợp hay không khi sử dụng làm phòng đọc sách. Có thể tận dụng phòng họp lớn với không gian rộng làm phòng đọc. Vậy thì phải tính tới phương án những phòng làm việc cũ khác có thể sử dụng cho mục đích gì.

Thư viện xã Hòa Bình, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình mới được khánh thành năm 2020. Ảnh: UBND huyện Hưng Hà

Góp ý thêm, TS. Phạm Việt Long – Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, cho rằng đôi khi các nhà quản lý văn hóa quan tâm nhiều đến xây dựng các thiết chế, nhưng đầu tư cho các nội dung, hoạt động gắn liền với thiết chế văn hóa đó thì chưa thực sự cân xứng. Cán bộ làm văn hóa cần phải nghiên cứu kỹ xem cơ sở vật chất đầy đủ hay chưa, tổ chức hoạt động ra sao, cần tăng cường, tập trung nguồn lực để tránh trình trạng tốn kém mà không thu được hiệu quả.

Đáng lưu tâm nhất là cần tăng cường năng lực hoạt động của các đơn vị ấy, để đưa sách cùng các hoạt động văn hóa đến gần hơn với quần chúng nhân dân.

Thư viện tỉnh Tây Ninh trở thành điểm đến cho nhiều em nhỏ trong dịp hè. Ảnh: Sở VHTTDL tỉnh Tây Ninh

Về vấn đề tận dụng không các sự kiện, hoạt động văn hóa, theo TS. Phạm Việt Long là sự bổ trợ cho hoạt động chính. Tuy nhiên, các cán bộ công tác trong các thư viện, bảo tàng phải có năng lực tổ chức, kết hợp các hoạt động bên lề, để nâng nghiệp vụ của mình lên, nhằm tạo thêm sức hút cho cơ sở của mình.

Theo ông Long so với bảo tàng thì hoạt động của thư viện vốn trầm hơn. Nếu suy nghĩ thủ cựu rằng thư viện là nơi chỉ để cho mượn sách, trao đổi thông tin. Cái khó đặt ra cho người làm văn hóa là phải cân nhắc làm sao để tổ chức được nhiều hoạt động phụ trợ theo hướng nâng cao chuyên môn của đơn vị mình, chứ không phải những hoạt động tách ra khỏi chuyên môn.

Thư viện Hà Nội với không gian vui chơi lí tưởng cho các em nhỏ. Ảnh: Thế Đại

Một cách tiếp cận khác, được truyền cảm hứng từ Nghị quyết số 68-NQ/TW. Nghị quyết nêu: “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững”. Từ quan điểm trên, TS. Trần Đoàn Lâm cho rằng sẽ có rất nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp, start-up trẻ sẽ như được tiếp thêm sức. Bởi về lĩnh vực xuất bản, ông Lâm cho biết đã chứng kiến sự phát triển của nhiều công ty hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh dịch vụ văn hóa và xuất bản phẩm trong thời gian gần đây và các công ty như vậy cũng có nhu cầu về mặt bằng để làm việc. Nếu cân nhắc tới việc cho thuê không gian làm việc cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, có thể xem đây là một nguồn thu ngân sách địa phương đáng kể.

Tránh tạo “khoảng trống” văn hóa sau sáp nhập tỉnh

Đối với những cơ quan sự nghiệp công ích cho các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch cấp tỉnh là đơn vị phục vụ nhân dân, cung cấp các dịch dụ, các sản phẩm cho người dân ở từng vùng khác nhau cũng là điều cần quan tâm. TS. Trần Hữu Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng văn hóa và Du lịch, cho rằng không nên máy móc nhập các nhà văn hóa tỉnh, nhà thi đấu thể thao, thư viện tỉnh, bảo tàng tỉnh, rạp chiếu phim… về một đầu mối tại trung tâm hành chính của tỉnh, thành phố, rồi để “khoảng trống” ở các thiết chế văn hóa cũ.

Bảo tàng Lào Cai với không gian trưng bày hấp dẫn. Ảnh: Bảo tàng Lào Cai

Theo ông Sơn, văn hóa ở mỗi tỉnh, thành đều có những đặc trưng riêng. Thiết chế văn hóa được xây dựng từ bao lâu nay, đã song hành cùng với tiến trình của địa phương ấy. Vì vậy, thiết chế văn hóa đã trở thành sự nghiệp, mà sự nghiệp thì phải gần nhân dân, để phục vụ nhân dân. Sau sáp nhập, thiết chế văn hóa vốn có cần biến đổi ra sao để vẫn luôn song hành cùng cộng đồng những người thuộc khu vực văn hóa ấy. Có những thiết chế văn hóa phải mất hàng chục năm để gây dựng được cơ ngơi như ngày hôm nay. Không nên cứ máy móc di dời hết tất cả, tập trung hết mọi nguồn lực về thiết chế văn hóa về đặt tại khu vực trung tâm hành chính của tỉnh.

Ông Sơn cho rằng việc chỉ ưu tiên tập trung tất cả nguồn lực về thiết chế văn hóa đặt tại trung tâm hành chính của tỉnh, thành mới cũng giống như các cây cổ thụ bị đốn mất gốc, đem vào tủ kính trưng bày.

Bảo tàng tỉnh Hòa Bình thường xuyên tổ chức trưng bày, giới thiệu về những giá trị của nền “Văn hóa Hòa Bình” đến đông đảo công chúng, các nhà nghiên cứu và đặc biệt là đến học sinh, sinh viên. Ảnh: Cổng TTĐT Hòa Bình

Ông Sơn đề xuất có thể giữ nguyên các cơ sở ở vị trí cũ và biến đổi nhằm phục vụ người dân được tốt hơn. Đơn cử như ở tỉnh Phú Thọ, sau sáp nhập sẽ có tổng cộng 3 bảo tàng của tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc và Hòa Bình. 3 bảo tàng nên hoạt động theo mô hình 1 bảo tàng tỉnh và 2 bảo tàng vùng. Phần trưng bày chung về lịch sử của tỉnh trong gắn với các sự kiện quan trọng của địa phương, đất nước thì nên tổ chức trưng bày trong bảo tàng tỉnh tại Việt Trì. Còn 2 bảo tàng Hòa Bình và Vĩnh Phúc cũ, nên đi sâu vào việc nghiên cứu sưu tầm các hiện vật mang tính đặc thù của tỉnh cũ như văn hóa người Mường ở Hòa Bình, và văn hóa Đồng Đậu, sự hình thành các di tích thờ Quốc Mẫu Tây Thiên ở Vĩnh Phúc.

Gợi ý của ông Sơn là hoàn toàn có căn cứ. Bởi hiện nay, ở nhiều địa phương, song song với các bảo tàng cấp tỉnh, thành thì có không ít bảo tàng chú trọng vào một chủ đề văn hóa đặc trưng của địa phương. Có thể kể đến như Bảo tàng Gốm Bát Tràng (Trung tâm tinh hoa làng nghề Việt) đặt tại làng nghề Bát Tràng (Hà Nội) – nơi có nghề làm gốm lâu đời. Hay một ví dụ khác là Bảo tàng Cà phê Thế giới tại thành phố Buôn Mê Thuột (Đắk Lắk)…

Bên trong Bảo tàng Cà phê Thế giới. Ảnh: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam

Còn riêng với trường hợp tỉnh Lào Cai và Yên Bái lại đặc biệt hơn. Bảo tàng Lào Cai được quy hoạch xây dựng, tổ chức trưng bày theo thiết kế của các chuyên gia Pháp, và mới đi vào hoạt động cách đây không lâu. Bên cạnh mang tính khoa học, bảo tàng còn là nơi phục vụ đắc lực cho các vấn đề phát triển du lịch và liên kết kinh tế vùng. Lào Cai với lợi thế du lịch là Sa Pa là điểm đến hấp dẫn du khách cả trong và ngoài nước.

Tiềm lực về du lịch của Lào Cai vượt trội hơn hẳn so với Yên Bái. Vì vậy, ông Sơn gợi ý có thể chọn bảo tàng Lào Cai hiện tại làm bảo tàng tỉnh Lào Cai mới. Tương tự như vậy, các thiết chế văn hóa thể thao khác như nhà văn hóa, nhà thi đấu thể thao, thư viện, phòng đọc sách... đều linh hoạt đóng ở vị trí tỉnh lỵ cũ để tiếp tục phục vụ bà con ở các địa phương, không nhất thiết phải ồ ạt chuyển về đô thị tỉnh lỵ một cách máy móc.

Để tránh những “khoảng trống văn hóa” sau sáp nhập, điều quan trọng không chỉ là giữ lại các thiết chế văn hóa, mà còn là thổi luồng sinh khí mới để chúng tiếp tục phục vụ cộng đồng một cách hiệu quả. Thay vì chỉ nhìn nhận công trình như tài sản vật chất, cần coi đó là nơi lưu giữ ký ức, kết nối cộng đồng và lan tỏa tri thức. Muốn vậy, việc quy hoạch sử dụng lại phải đi kèm với chiến lược nội dung, nguồn lực con người, cũng như cơ chế hợp tác linh hoạt với tư nhân.

Chỉ khi các thiết chế văn hóa sau sáp nhập thực sự sống trong đời sống cộng đồng, chúng mới không còn là “di tích hành chính” mà trở thành nhịp cầu văn hóa bền vững cho tương lai.

Đoan Túc

Nguồn Người Đô Thị : https://nguoidothi.net.vn/tiep-suc-song-cho-nhung-thiet-che-van-hoa-sau-sap-nhap-48506.html