Tiết kiệm – từ giá trị đạo đức đến chiến lược phát triển quốc gia

2 ngày trướcBài gốc

Ngày 1/6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã công bố bài viết quan trọng với nhan đề “Thực hành tiết kiệm", không chỉ là lời hiệu triệu mạnh mẽ trong thời điểm đất nước đang chuyển mình bước vào một giai đoạn phát triển mới, bài viết còn thể hiện tầm nhìn sâu sắc về tiết kiệm như một nền tảng văn hóa – đạo đức – chính trị không thể thiếu trong quản trị quốc gia hiện đại. Từ những giá trị truyền thống của dân tộc đến yêu cầu cấp thiết của thực tiễn hôm nay, tiết kiệm không còn là một hành vi cá nhân đơn lẻ, mà đã trở thành một triết lý hành động, một chiến lược lâu dài để xây dựng nội lực dân tộc, phục vụ sự phát triển bền vững và tự chủ trong kỷ nguyên mới.

Trong dòng chảy tư tưởng đó, bài viết này đưa ra góc nhìn thực tiễn và văn hóa nhằm kiến tạo một hệ sinh thái tiết kiệm toàn diện – từ trong mỗi gia đình đến từng cơ quan công quyền, từ doanh nghiệp đến cộng đồng, từ nền tảng đạo lý dân tộc đến cấu trúc chính sách quốc gia. Bởi một đất nước muốn vươn xa không thể chỉ dựa vào tài nguyên vật chất hữu hạn, mà phải khơi dậy và nuôi dưỡng những nguồn lực vô hình – đó là văn hóa, là đạo đức, là trách nhiệm, và trên hết là sức mạnh tiết kiệm của cả một dân tộc.

Thực hành tiết kiệm – bắt đầu từ những điều giản dị nhất

Không phải ngẫu nhiên mà trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh – giữa muôn vàn gian khó của một đất nước vừa giành được độc lập – đã nêu sáu nhiệm vụ cấp bách, trong đó có việc “tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm”. Tư tưởng ấy không xuất phát từ lý thuyết sách vở, mà từ thực tiễn đời sống và đạo lý dân tộc. Với Bác, tiết kiệm không đơn thuần là giảm chi tiêu mà là đặt lợi ích cộng đồng, lợi ích quốc gia lên trên những tiện nghi cá nhân nhất thời. Đó là cách để tích lũy nội lực trong hoàn cảnh khó khăn, tạo đà để vươn lên mạnh mẽ trong tương lai. Người từng nói rõ: “Tiết kiệm không phải là bủn xỉn. Khi không nên tiêu xài thì một đồng xu cũng không nên tiêu. Khi có việc ích lợi cho đồng bào, cho Tổ quốc thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của cũng vui lòng.” Tiết kiệm, vì vậy là nghệ thuật sống, biểu hiện cao nhất của tinh thần trách nhiệm và lòng yêu nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương mẫu mực của việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Ảnh: Bảo tàng Hồ Chí Minh

Tiết kiệm trong tư tưởng của Bác không chỉ giới hạn trong tiền bạc, vật chất, mà trải rộng đến thời gian, sức lực, lời nói, hành động – tất cả những gì có thể được quy về hiệu quả và ý nghĩa. Bác từng yêu cầu cán bộ phải đến đúng giờ, làm việc đến nơi đến chốn, bởi thời gian của người cán bộ là do Nhân dân trả bằng mồ hôi nước mắt. “Ai lười biếng tức là lừa gạt dân” – câu nói ấy của Bác không chỉ là lời cảnh báo, mà là tuyên ngôn đạo đức về mối quan hệ giữa công bộc và Nhân dân. Sự tiết kiệm, trong lăng kính Hồ Chí Minh, chính là tiết chế cái tôi để cống hiến cho cái chung, là tiết giảm tiêu hao để gia tăng hiệu quả, là tôn trọng từng giọt mồ hôi, từng giây phút sống, từng đồng tiền ngân sách.

Tinh thần đó, đến nay, vẫn còn nguyên giá trị – và càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh mới. Trong bài viết "Thực hành tiết kiệm", Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định lại một cách mạnh mẽ: “Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí là một trong những giải pháp căn cơ nhất để đất nước vượt qua mọi bão giông”. Đó không phải là một lời hiệu triệu chung chung, mà là sự đúc kết sâu sắc từ cả lịch sử và thực tiễn hiện tại. Khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu tăng trưởng chất lượng cao, phát triển bền vững và tự chủ chiến lược, tiết kiệm không còn là sự lựa chọn phụ trợ – mà là điều kiện cần thiết để đảm bảo thành công. Trong bối cảnh nguồn lực quốc gia có hạn, dân số ngày càng đông, nhu cầu phúc lợi tăng cao, sự cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, chính tinh thần tiết kiệm – thể hiện qua cách sử dụng hiệu quả từng đồng ngân sách, từng mét vuông đất, từng giờ lao động – sẽ là chìa khóa để mở ra nội lực phát triển mạnh mẽ và bền vững.

Tiết kiệm hôm nay không còn chỉ là lời kêu gọi trong đời sống cá nhân, mà đã trở thành phương châm hành động của toàn hệ thống chính trị. Đó là tinh thần được thể chế hóa trong các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, được cụ thể hóa trong luật pháp, và được triển khai trong từng chính sách điều hành. Đó là khi những hội nghị được tổ chức gọn nhẹ, tiết kiệm thời gian và chi phí; khi các địa phương chủ động không nhận hoa chúc mừng để tránh lãng phí hình thức; khi một trường học vùng cao quyết định dùng tủ sách điện tử thay vì in hàng loạt giáo trình giấy; khi một cán bộ từ chối xe công để đi chung phương tiện với đồng nghiệp – đó chính là những biểu hiện sống động và đáng trân trọng của văn hóa tiết kiệm trong thời đại mới.

Quan trọng hơn cả, tiết kiệm không thể chỉ là một khẩu hiệu từ trên xuống, mà phải là sự tự nguyện từ bên trong – khởi nguồn từ những điều giản dị nhất: tắt điện khi ra khỏi phòng, không in ấn tài liệu thừa, không tổ chức lễ kỷ niệm rình rang nếu không thật sự cần thiết, biết cân nhắc mỗi lần chi tiêu công. Chính từ những điều nhỏ ấy, một xã hội tiết kiệm được xây dựng không bằng mệnh lệnh, mà bằng sự thức tỉnh giá trị văn hóa bên trong mỗi người dân, mỗi cán bộ, mỗi cộng đồng.

Bởi vậy, thực hành tiết kiệm không chỉ là yêu cầu tài chính, mà là vấn đề đạo đức, lựa chọn văn hóa, trách nhiệm chính trị. Một dân tộc biết tiết kiệm là một dân tộc biết quý trọng quá khứ, gìn giữ hiện tại và chuẩn bị cho tương lai. Trong hành trình kiến tạo đất nước hùng cường, tiết kiệm không phải là đích đến, mà là con đường – con đường thầm lặng nhưng bền bỉ, bắt đầu từ những điều giản dị nhất.

Văn hóa tiết kiệm – từ truyền thống đến hiện đại

Tiết kiệm không phải là điều gì xa lạ với người Việt Nam. Từ bao đời nay, tổ tiên chúng ta đã dạy con cháu bằng những câu ca dao, tục ngữ thấm đẫm tinh thần tiết kiệm: “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”, “Tiết kiệm sẵn có đồng tiền, phòng khi túng lỡ không phiền lụy ai”. Nhưng ở thời đại mới, văn hóa tiết kiệm cần được tái định nghĩa: không chỉ là tiết kiệm tiền bạc, mà còn là tiết kiệm thời gian, công sức, tài nguyên, không gian sống – cả trong tư duy và hành động.

Toàn cảnh hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 11. Ảnh: TTXVN

Tổng Bí thư nhấn mạnh: “xây dựng văn hóa tiết kiệm; đưa thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trở thành “tự giác”, “tự nguyện”, “cơm ăn nước uống, áo mặc hàng ngày””. Đó là lời kêu gọi sâu xa rằng, tiết kiệm phải được chuyển hóa từ khẩu hiệu thành lối sống, từ mệnh lệnh hành chính thành giá trị tự thân. Một xã hội biết tiết kiệm là một xã hội biết quý trọng công sức lao động, biết trân trọng từng đồng ngân sách, từng giờ công, từng mét đất – và từ đó, tạo dựng nên một hệ sinh thái phát triển lành mạnh, bền vững.

Văn hóa tiết kiệm, về bản chất, không nằm ở việc cắt giảm tối đa mọi thứ một cách cực đoan, mà ở khả năng phân bổ hợp lý các nguồn lực để tạo ra giá trị cao nhất. Đó là tiết kiệm để tái đầu tư, để nâng cao chất lượng, để phục vụ cái chung. Khi một chính quyền địa phương quyết định không xây thêm trụ sở mới, mà cải tạo, sử dụng lại cơ sở vật chất cũ, đó là tiết kiệm. Khi một bệnh viện công chọn lựa sử dụng hệ thống năng lượng mặt trời để giảm chi phí vận hành, đó là tiết kiệm. Khi một trường học tổ chức giờ học sớm hơn để tránh sử dụng nhiều điều hòa vào giờ cao điểm mùa hè, đó là tiết kiệm. Và khi người dân từ bỏ thói quen tổ chức lễ cưới linh đình, tốn kém, thay vào đó là những buổi lễ giản dị, ấm cúng nhưng đầy tình nghĩa – đó cũng chính là biểu hiện sinh động của văn hóa tiết kiệm.

Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, không gian số đang mở ra những cơ hội lớn để hình thành một mô hình tiết kiệm toàn diện và hiện đại. Từ việc sử dụng tài nguyên số thay cho vật liệu truyền thống, như họp hành trực tuyến thay vì di chuyển tốn kém; từ việc sử dụng dữ liệu để điều tiết năng lượng, nước sạch, giao thông… cho đến việc cá nhân hóa tiêu dùng, tránh lãng phí dư thừa – tất cả đều là những biểu hiện mới của một nền văn hóa tiết kiệm số hóa. Tuy nhiên, để làm được điều đó, điều cốt lõi vẫn là tư duy coi tiết kiệm là một thước đo đạo đức và văn minh.

Chúng ta cần khẳng định rằng, văn hóa tiết kiệm không mâu thuẫn với văn hóa tiêu dùng – ngược lại, đó là thứ giúp điều tiết tiêu dùng theo hướng bền vững. Một người sống có văn hóa tiết kiệm không phải là người sống kham khổ, mà là người biết sống hợp lý. Họ hiểu rằng, mỗi lần bật đèn là một lần tiêu tốn điện; mỗi bữa ăn dư thừa là một sự lãng phí thực phẩm và công lao động; mỗi tài liệu in ra không sử dụng là một sự lãng phí tài nguyên rừng. Chính nhận thức sâu sắc đó sẽ hình thành nên một tầng văn hóa mới – văn hóa của sự tiết chế, của tính toán trách nhiệm.

Trên bình diện quốc gia, văn hóa tiết kiệm cần được đưa vào thiết kế chính sách công một cách bài bản. Không thể nói đến tiết kiệm nếu vẫn còn tình trạng đầu tư công dàn trải, quy hoạch treo hàng chục năm, các công trình nghìn tỷ xây dựng rồi bỏ hoang. Không thể kêu gọi người dân tiết kiệm nếu chính sách còn khuyến khích chi tiêu theo hình thức, nếu hệ thống quản lý vẫn dung dưỡng sự lãng phí trong mua sắm công, tiếp khách, lễ tân. Hơn bao giờ hết, chúng ta cần nhìn nhận tiết kiệm như một biểu hiện của quyền lực mềm quốc gia. Văn hóa tiết kiệm, không chỉ là chuyện của hôm nay – mà là một sứ mệnh lâu dài, một tầm nhìn quốc gia.

Hành động tiết kiệm – từ cấp cao đến mỗi người dân

Bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm không chỉ dừng lại ở tầng tư tưởng, mà đi thẳng vào thực tiễn, đề xuất những hành động cụ thể, rõ ràng và khả thi. Đó không phải là những lời kêu gọi chung chung, mà là các giải pháp được rút ra từ thực tiễn điều hành đất nước, từ những mô hình đã triển khai thành công, từ những bài học xương máu về lãng phí từng gây tổn thất cho ngân sách và lòng tin xã hội. Từ việc cắt giảm chi thường xuyên trong hoạt động hành chính công, đến khuyến khích sử dụng xe công, đẩy mạnh họp trực tuyến để tiết kiệm thời gian và chi phí di chuyển... tất cả đều là những bước đi thể hiện quyết tâm chính trị và tinh thần trách nhiệm trước Nhân dân. Đặc biệt, việc tinh gọn bộ máy hành chính, sắp xếp lại trụ sở các cơ quan, đơn vị, là một chủ trương lớn, không chỉ giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, mà còn tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng ngân sách mỗi năm – một con số không nhỏ trong bối cảnh đất nước còn nhiều khó khăn về tài chính, an sinh và đầu tư phát triển. Theo tính toán sơ bộ, khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, giảm cấp trung gian huyện, sáp nhập các đơn vị hành chính, không chỉ tinh giản bộ máy, mà còn giảm mạnh số lượng trụ sở, số lượng xe công, cán bộ quản lý trung gian – từ đó tạo ra hiệu ứng tiết kiệm lâu dài và bền vững.

Xây dựng văn hóa tiết kiệm để đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới. Ảnh minh họa: Phạm Hùng

Không dừng lại ở hệ thống công quyền, Tổng Bí thư còn đặt ra một sáng kiến mang ý nghĩa xã hội và văn hóa sâu sắc: phát động “Ngày toàn dân thực hành tiết kiệm”. Đây không chỉ là một chiến dịch ngắn hạn, mà là một đề xuất dài hơi, nếu được tổ chức đúng cách, sẽ trở thành dịp để mỗi gia đình, mỗi cơ quan, mỗi doanh nghiệp nhìn lại chính mình: chúng ta đã lãng phí gì? Đã sử dụng nguồn lực ra sao? Đã có hành vi nào có thể điều chỉnh để mang lại hiệu quả hơn, trách nhiệm hơn?

Khi hành vi tiết kiệm được tổ chức như một phong trào xã hội có định kỳ, có truyền thông và có tôn vinh điển hình tiên tiến, thì tinh thần tiết kiệm sẽ không còn là thứ âm thầm trong từng cá nhân, sẽ trở thành một dòng chảy tập thể, lan tỏa sâu rộng. Tiết kiệm không thể chỉ là nỗ lực của vài nhóm người có ý thức, mà phải được thể chế hóa thành chuẩn mực xã hội – nơi mọi hành vi lãng phí, dù là nhỏ, cũng trở thành không hợp thời; và mọi hành vi tiết kiệm, dù giản dị, cũng được ghi nhận và lan tỏa.

Như vậy, tinh thần tiết kiệm hôm nay không thể tách rời khỏi văn hóa, đạo đức, và ý chí phát triển của cả dân tộc. Mỗi hành vi tiết kiệm – từ cấp cao đến người dân – không chỉ góp phần làm giảm gánh nặng ngân sách, bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả quản trị, mà còn là minh chứng rõ ràng cho một dân tộc biết mình đang đi đâu, bằng con đường nào, và vì tương lai nào.

Vượt qua chủ nghĩa hình thức, xây dựng nền nếp tiết kiệm thực chất

Cùng với những thành quả đã đạt được, trong bài viết, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng thẳng thắn chỉ rõ một thực trạng đáng suy ngẫm: ở không ít nơi, thực hành tiết kiệm vẫn chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, hình thức, làm cho có, thậm chí trở thành một thứ “lễ nghi hành chính” mang tính đối phó.

Có địa phương tổ chức hội nghị sơ kết về tiết kiệm, nhưng lại chi hàng trăm triệu đồng cho địa điểm sang trọng, quà tặng lưu niệm, tài liệu in màu dày đặc – vô hình trung phản bội lại chính tinh thần mà hội nghị ấy đề cao. Và đáng lo ngại hơn cả là hiện tượng một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có cả những người đứng đầu cơ quan, vẫn chạy theo hình thức, ưa chuộng xa hoa... chính những biểu hiện ấy đã gây tổn hại trực tiếp tới niềm tin của Nhân dân.

Chính vì vậy, bài viết của Tổng Bí thư đã nêu ra một yêu cầu căn bản và mang tính đột phá về xây dựng nền nếp tiết kiệm thực chất, bền vững, có chiều sâu văn hóa và cơ sở thể chế rõ ràng. Để làm được điều đó, trước hết cần khắc phục tư duy hình thức bằng việc thiết lập hệ thống cơ chế giám sát công khai, minh bạch trong chi tiêu ngân sách, sử dụng tài sản công, tổ chức sự kiện. Xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng để đánh giá hiệu quả tiết kiệm ở từng cấp, ngành, đơn vị. Cần có báo cáo định kỳ không chỉ nêu con số đã tiết kiệm được, mà phải chỉ ra hiệu quả xã hội, hiệu quả phát triển, hiệu quả niềm tin – những giá trị mà sự tiết kiệm đem lại cho cộng đồng và quốc gia.

Song song với đó, phải thực hiện đồng bộ hai chiều: biểu dương – xử lý. Biểu dương những mô hình sáng tạo trong tiết kiệm; kiên quyết xử lý những hành vi vi phạm. Quan trọng hơn, phải đưa tiết kiệm trở lại đúng vị trí của nó trong hệ giá trị quốc gia: đó là một biểu hiện của lòng yêu nước, một phẩm chất của cán bộ, một tiêu chí của phát triển bền vững. Tiết kiệm không thể là lựa chọn cá nhân, mà phải là chuẩn mực cộng đồng. Không thể là chiến dịch ngắn hạn, mà phải là nền nếp dài lâu. Và không thể chỉ sống trong văn bản, mà phải thấm trong từng hành vi cụ thể, từng quy trình, từng hơi thở quản trị và đời sống xã hội.

Kết tinh sức mạnh nội sinh, chắt chiu tương lai dân tộc

Thực hành tiết kiệm, trong tầm nhìn của Tổng Bí thư Tô Lâm, không chỉ là một nhiệm vụ quản lý hành chính – mà là một chiến lược phát triển mang tính tổng thể, toàn diện và bền vững. Đó là sự kết hợp giữa đạo đức và hiệu quả, giữa văn hóa và kinh tế, giữa lý trí và trái tim. Tiết kiệm không chỉ là để giảm chi, mà là để khai mở những dòng chảy nội lực từ trong dân, khơi thông tiềm năng từng bị lãng phí trong thói quen, trong cơ chế, trong tư duy cũ kỹ. Đó là cách để mỗi đồng ngân sách, mỗi mét đất, mỗi giờ lao động đều được đặt đúng vị trí, sử dụng đúng thời điểm, phục vụ đúng nhu cầu, hướng về những giá trị lâu dài và căn cốt của sự phát triển quốc gia: con người, tri thức, văn hóa và hạnh phúc.

Thực hành tiết kiệm không chỉ là một chương trình hành động – mà là một triết lý quản trị quốc gia. Bản chất của tiết kiệm không nằm ở con số tiết giảm, mà ở sự chuyển biến của ý thức – từ cá nhân đến tổ chức, từ gia đình đến chính quyền. Khi mỗi người dân biết “nói ít – làm nhiều”, biết sử dụng điện nước hợp lý, không phô trương hình thức trong cuộc sống; khi mỗi cán bộ biết “giữ gìn từng giọt mồ hôi, giọt máu của Nhân dân” như lời Bác Hồ đã dạy, từ chối những chuyến công tác không cần thiết, chủ động giản lược lễ nghi, hội họp...; khi mỗi doanh nghiệp biết “tiết kiệm để đầu tư đổi mới”, không lãng phí nguyên vật liệu, không chạy theo hình thức quảng bá vô bổ mà tập trung vào chất lượng sản phẩm, uy tín thương hiệu – đó chính là sự hội tụ sức mạnh lớn lao nhất: sức mạnh nội sinh từ niềm tin, từ kỷ cương, từ văn hóa. Sức mạnh nội sinh ấy không thể đo lường bằng GDP hay tốc độ tăng trưởng ngắn hạn, nhưng lại là yếu tố bền vững giúp quốc gia vượt qua mọi khủng hoảng, mọi thử thách – dù là đại dịch, thiên tai, hay biến động toàn cầu. Tiết kiệm, nếu được xây dựng thành một nền nếp xã hội, một hệ giá trị đạo đức và một thước đo hiệu quả chính sách, sẽ tạo ra những lớp trầm tích tích lũy lâu dài cho sự phát triển cường thịnh của đất nước.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/tiet-kiem-tu-gia-tri-dao-duc-den-chien-luoc-phat-trien-quoc-gia.721640.html