Tình hình Syria: Mỹ và châu Âu đang 'ném đá dò đường'

20 giờ trướcBài gốc

Các cường quốc thiết lập lại kênh liên lạc với Syria

Chỉ 1 tuần sau khi liên minh nổi dậy lật đổ chính phủ của Tổng thống Bashar al-Assad, các nhà ngoại giao Mỹ và châu Âu đã có những bước đi đầu tiên tiếp cận chính phủ chuyển tiếp do Hayat Tahrir al-Sham, hay HTS, nhóm Hồi giáo Sunni lãnh đạo liên minh các lực lượng nổi dậy tại Syria, cầm đầu.

Người phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu, bà Kaja Kallas cho biết EU đã cử quan chức ngoại giao cấp cao tới Damascus để gặp lãnh đạo HTS. Ảnh: EU

Người phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu, bà Kaja Kallas và Chủ tịch Ủy ban EU, bà Ursula von der Leyen đều xác nhận, EU sẽ thiết lập liên lạc với ban lãnh đạo mới của Syria và mở lại phái bộ ngoại giao tại nước này. Phái bộ ngoại giao của EU - giống như một đại sứ quán - tại Syria chưa bao giờ chính thức đóng cửa, nhưng cũng chưa từng có một đại sứ được công nhận nào tại Damascus trong suốt cuộc chiến ở Syria do EU đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với chính quyền ông Assad. Dù vậy, vai trò của phái bộ này vẫn rất quan trọng bởi EU là nhà tài trợ hàng đầu cho các hoạt động nhân đạo ở Syria.

"Chúng tôi muốn phái bộ này có thể hoạt động trở lại bình thường", bà Kallas phát biểu tại Nghị viện châu Âu tuần trước, đồng thời cho biết bà đã yêu cầu người đứng đầu phái bộ EU đến Damascus vào ngày 23/12 để thiết lập liên lạc với lực lượng nắm quyền mới ở Syria và nhiều nhóm khác tại thực địa.

Giống như EU, Mỹ cũng gửi các nhà ngoại giao cấp cao đến Damascus vào tuần trước để gặp người nắm quyền mới trên thực tế tại đây là Ahmed al-Sharaa và đã có một cuộc họp với thủ lĩnh này về quá trình chuyển đổi chính trị của Syria. Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, trong phái đoàn còn có chuyên gia phụ trách vấn đề con tin để tìm kiếm manh mối về những người Mỹ mất tích bao gồm Austin Tice, một nhà báo bị bắt cóc ở Syria vào tháng 8/2012. Và, quan trọng nhất, Nhà Trắng đã dỡ bỏ giải thưởng 10 triệu USD cho ai cung cấp thông tin dẫn tới việc bắt giữ hoặc tiêu diệt được Ahmed al-Sharaa, người vốn có bí danh Abu Mohammed al-Jawlani và lâu nay vẫn nằm trong danh sách những trùm khủng bố hàng đầu mà Mỹ cần tiêu diệt.

Chiến binh HTS, lực lượng dẫn đầu các nhóm nổi dậy tại Syria khiến cựu Tổng thống Assad phải chạy khỏi đất nước. Ảnh: CNN

Chuyến đi của đoàn Mỹ diễn ra chỉ ít ngày sau khi các nhà ngoại giao Anh hội đàm với Ahmad Al-Sharaa tại Damascus và sau khi Pháp có động thái quan trọng là kéo cờ tại đại sứ quán của mình ở thủ đô Syria lần đầu tiên sau 12 năm. Nhiều nước phương Tây khác cũng đang có những động thái tương tự.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức cho biết nước này sẽ tiến hành các cuộc đàm phán với lực lượng nắm quyền mới tại Syria, nội dung tập trung vào quá trình chuyển tiếp và bảo vệ các nhóm thiểu số, đồng thời xem xét khả năng có sự hiện diện ngoại giao tại Damascus. Tương tự, Thụy Sĩ từ hôm 18/12 đã thiết lập kênh liên lạc với lực lượng đối lập mới nắm quyền kiểm soát Syria và Bộ Ngoại giao nước này cho biết họ “đang theo dõi chặt chẽ tình hình”.

Tất cả các hoạt động ngoại giao dồn dập ấy cho thấy, các cường quốc phương Tây hiểu rõ đây là thời điểm đặc biệt quan trọng mà họ phải nắm bắt nếu muốn bảo vệ những lợi ích của mình tại Syria hoặc ít nhất là giúp xây dựng đất nước này thành một khu vực ổn định, tránh tình trạng bị chia cắt, cát cứ hoặc hỗn loạn để rồi trở thành mảnh đất màu mỡ cho các lực lượng khủng bố phát triển.

Vẫn còn nhiều thận trọng

Mỹ và nhiều nước phương Tây đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Syria, khi đó còn do Tổng thống Bashar al-Assad lãnh đạo, để thể hiện lập trường của họ đối với cuộc nội chiến tại đất nước Trung Đông này. Do đó, việc phương Tây nhanh chóng mở các kênh ngoại giao với những lực lượng vừa lật đổ ông Assad là điều không khó hiểu. Nhưng, vì HTS - nhóm vũ trang lãnh đạo liên minh nổi dậy tại Syria, vốn từng là một chi nhánh của tổ chức khủng bố Al-Qaeda, nên câu hỏi then chốt trong những nỗ lực “kết nối” của Mỹ và EU là liệu họ có thể thực sự tin tưởng vào thế lực mới tại Damascus hay không?

Thủ lĩnh Ahmed al-Sharaa của HTS (bên phải) gặp một phái viên quốc tế tại Damascus. Ảnh: The National

Câu hỏi đó là lý do khiến phương Tây vẫn có phần cảnh giác. Trước khi xem xét khả năng dỡ bỏ lệnh trừng phạt với Syria vốn được áp dụng sau khi cuộc nội chiến nổ ra vào năm 2011 và xóa bỏ danh sách khủng bố đối với HTS, Mỹ và EU muốn tìm kiếm các cam kết tiêu hủy vũ khí hóa học mà họ cho rằng còn sót lại từ chế độ của cựu Tổng thống Assad, tìm kiếm các cam kết về bảo vệ phụ nữ và các nhóm thiểu số, chống lại những nhóm cực đoan như Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS), lực lượng có thể tranh thủ khoảng trống quyền lực của Syria để phát triển mạnh.

Kể từ thời cựu Tổng thống Barack Obama, Washington đã lo sợ về cái mà họ gọi là "thành công thảm khốc" tại Syria: Chính phủ của ông al-Assad sụp đổ, chỉ để bị thay thế bởi một chế độ thánh chiến. Giờ đây, nỗi lo đó vẫn còn, dù thủ lĩnh Ahmed al-Sharaa của HTS trong nhiều năm kiểm soát tỉnh Idlib ở phía Tây Bắc đã cố gắng thông qua việc tiếp cận các nhóm thiểu số và các bước đi ôn hòa khác để hiệu chỉnh lại danh tiếng của mình như một người theo chủ nghĩa dân tộc tôn giáo thay vì một người theo chủ nghĩa thánh chiến.

Ngoại trưởng Antony Blinken cho biết Mỹ đã liên lạc trực tiếp với HTS ngay từ khi nhóm này nắm quyền tại Syria để hối thúc họ mở ra một chính phủ ôn hòa, bao trùm và phi giáo phái. Nhắc nhở HTS về trường hợp Taliban bị ruồng bỏ kể từ khi áp đặt lại luật Hồi giáo nghiêm ngặt lên Afghanistan sau sự ra đi hỗn loạn của Mỹ vào năm 2021, Ngoại trưởng Blinken nhấn mạnh: “Nếu bạn không muốn bị cô lập, thì có một số điều nhất định bạn phải làm để đưa đất nước tiến lên”.

Trong cuộc gặp với thủ lĩnh Ahmed al-Sharaa của HTS mới đây, quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ về Trung Đông, bà Barbara Leaf cũng khẳng định tầm quan trọng của việc tham vấn rộng rãi trong quá trình chuyển đổi sang một chính phủ mới có tính đại diện cao và bao gồm phụ nữ cũng như các cộng đồng dân tộc, tôn giáo đa dạng của Syria. Dù mô tả cuộc thảo luận với Al-Sharaa là “khá tốt, rất hiệu quả, chi tiết” nhưng bà Leaf vẫn tỏ ra chưa hoàn toàn hết hoài nghi khi phát biểu thêm rằng: "Chúng tôi sẽ phán xét bằng hành động, không chỉ bằng lời nói".

Trong khi đó, trao đổi với Wall Street Journal, một nhà ngoại giao Anh cho biết thông qua những cuộc gặp với Ahmed al-Sharaa ông cảm thấy rằng HTS muốn cải cách và không muốn điều hành một nhà nước chuyên chế, nhưng ông và nhiều đồng nghiệp phương Tây vẫn lo lắng liệu lực lượng này có thực sự làm theo những Ahmed al-Sharaa nói hay không. Quan điểm này cũng được chia sẻ bởi Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC), bà Ursula von der Leyen.

Đề cập về tình hình Syria hậu Assad, người đứng đầu EC vào tuần trước tỏ ra khá thận trọng: “Vẫn còn quá sớm để nói liệu những nhà lãnh đạo mới (của đất nước này) có thể thực hiện được những gì họ đã hứa hay không”. Dù vậy, bà cũng cho biết thêm EU sẽ hỗ trợ Syria khôi phục các dịch vụ cơ bản như điện và nước, đồng thời tăng viện trợ cho các hoạt động nhân đạo tại nước này lên hơn 160 triệu euro trong năm nay.

Hàng chục nghìn người Syria tập trung tại Quảng trường Umayyad ở Damascus trong cuộc biểu tình vào tuần trước để yêu cầu về một nhà nước thế tục. Ảnh: Rami

Ván cờ ở ngã ba của Trung Đông

Nếu cuộc chiến ở Dải Gaza là biểu hiện tồi tệ nhất của cuộc tranh chấp dường như không thể giải quyết giữa Israel và Palestine, trong đó có sự tham gia của nhóm vũ trang Hezbollah tại Lebanon, thì các nhà phân tích gọi cuộc chiến giành Syria là cuộc đấu tranh quan trọng hơn nhiều để thống trị một ngã ba đường có ảnh hưởng đến toàn bộ Trung Đông.

“Syria là thước đo cho thấy động lực và quyền lực trong khu vực đang thay đổi như thế nào”, Tiến sĩ Mona Yacoubian - Giám đốc Trung tâm Trung Đông và Bắc Phi tại Viện Hòa bình Mỹ ở Washington, nhận định. “Và, lúc này Syria đang trong giai đoạn hỗn loạn giữa một khu vực vốn đã bốc cháy”.

Có rất nhiều quốc gia và lực lượng chính trị muốn duy trì hoặc ngày càng thiết lập ảnh hưởng lớn hơn tại Syria. Nga và Iran trước đây đã ủng hộ chế độ của ông Assad. Nga đã cấp quy chế tị nạn cho cựu Tổng thống Syria trong khi Iran có các cố vấn quân sự tại thực địa. Những nỗ lực ngoại giao hiện tại của Mỹ và phương Tây ngoài nhằm giảm bớt hoặc loại bỏ ảnh hưởng của Nga và Iran tại Syria, cũng là để bảo vệ lợi ích của họ trên cả Trung Đông. Một quốc gia khác, Israel thì có chung biên giới với Syria và xem đây là đường dẫn quan trọng cung cấp người và vũ khí cho miền Nam Lebanon, nơi lực lượng Hezbollah suốt nhiều năm qua giao chiến xuyên biên giới với Israel.

Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia hậu thuẫn HTS và một số nhóm trong liên minh nổi dậy lật đổ ông Assad, lâu nay vẫn coi lực lượng vũ trang người Kurd ở Đông Bắc Syria là nhóm khủng bố. Do đó, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan hôm 22/12 tuyên bố nước này sẽ làm “bất cứ điều gì cần thiết” để đảm bảo an ninh nếu chính quyền mới tại Syria không thể giải quyết mối lo ngại của Ankara về người Kurd. Nhưng, các lực lượng dân quân người Kurd lại là đồng minh đắc lực của Mỹ trong cuộc chiến chống lại IS khi tổ chức khủng bố này lợi dụng sự bất ổn của Syria để xây dựng căn cứ tại đây.

Nằm ở trung tâm của bức tranh chính trị phức tạp ấy, HTS đang phải gánh vác những nhiệm vụ to lớn. Họ sẽ cần sự hỗ trợ và tài trợ quốc tế để xây dựng lại đất nước, thúc đẩy quá trình thành lập một chính phủ mới mang tính đại diện cao cũng như tái định cư hàng triệu người tị nạn... Do đó, theo ông Julien Barnes-Dacey, Giám đốc Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Hội đồng Đối ngoại châu Âu, thì “phương Tây đang nhanh chóng đi đến kết luận rằng họ phải hợp tác với HTS dù tổ chức này có tên trong danh sách khủng bố”, nếu không muốn bất lực nhìn bàn cờ ở ngã ba Trung Đông xoay chuyển mà chẳng thể nào can dự.

Nguyễn Khánh

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/su-kien-binh-luan-antg/tinh-hinh-syria-my-va-chau-au-dang-nem-da-do-duong-i754788/