Theo thống kê, TP.HCM hiện còn 398 tuyến sông, kênh, rạch chưa được chỉnh trang, phân bố tại các địa bàn quận 4, 6, 7, 8, 12, Bình Thạnh, Gò Vấp, Tân Bình, Tân Phú, Bình Tân, các huyện Bình Chánh, Hóc Môn, Củ Chi, Nhà Bè, Cần Giờ và TP. Thủ Đức. Tổng số hộ dân cần di dời ước tính khoảng 39.600 căn nhà.
Sở Xây dựng TP.HCM nhận định, một trong những khó khăn lớn nhất là việc đền bù và giải phóng mặt bằng do nhiều hộ dân sinh sống trong khu vực ven kênh không có giấy tờ pháp lý đầy đủ, thậm chí xây dựng trên đất lấn chiếm hoặc trong hành lang bảo vệ kênh rạch.
Các trường hợp này chỉ đủ điều kiện được hỗ trợ mà không được bồi thường, dẫn đến giá trị hỗ trợ thấp, gây khó khăn cho người dân khi chuyển sang nơi ở mới và làm chậm tiến độ bàn giao mặt bằng.
Đề án đặt mục tiêu nâng cao chất lượng quy hoạch và thiết kế đô thị, tận dụng hiệu quả quỹ đất ven sông sau giải tỏa để phát triển công viên, không gian sinh thái, du lịch và dịch vụ thương mại. Việc này không chỉ cải thiện diện mạo đô thị mà còn tạo ra giá trị kinh tế mới và thu hút các nguồn lực xã hội hóa đầu tư.
Thành phố cũng dự kiến đẩy mạnh phát triển quỹ nhà tái định cư và nhà ở xã hội để đảm bảo chỗ ở ổn định cho người dân. Việc huy động nguồn vốn sẽ theo hướng đa dạng hóa, bao gồm ngân sách nhà nước, nguồn lực doanh nghiệp và mô hình hợp tác công tư (PPP), với trọng tâm triển khai tại các khu vực ưu tiên nhằm tạo hiệu ứng lan tỏa.
Về mặt chính sách, TP.HCM cam kết thực hiện đúng quy trình pháp lý trong công tác bồi thường, đồng thời kết hợp nguồn vốn ngân sách và xã hội hóa để xây dựng quỹ nhà tái định cư. Các chương trình hỗ trợ sau di dời sẽ được triển khai đồng bộ, bao gồm hỗ trợ tài chính, đào tạo nghề, kết nối việc làm, miễn giảm học phí, trợ cấp sinh kế và cho vay ưu đãi khởi nghiệp.
Ngoài ra, thành phố định hướng phát triển các ngành nghề phù hợp theo đặc điểm từng địa phương như tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và nông nghiệp đô thị, góp phần ổn định đời sống người dân và thúc đẩy phát triển bền vững.
Về lộ trình triển khai, trong năm 2025, TP.HCM sẽ hoàn thiện đề án chỉnh trang tổng thể, lấy ý kiến các bên liên quan và trình phê duyệt, đồng thời rà soát, điều chỉnh quy hoạch phân khu 1/2000 tại các khu vực dự kiến cải tạo.
Giai đoạn 2025 - 2026, TP.HCM lập và phê duyệt các dự án chi tiết về di dời, xây dựng nhà tái định cư, nhà ở xã hội và thực hiện các thủ tục đầu tư.
Từ 2026 đến 2027, các dự án nhà ở tái định cư sẽ được khởi công, song song với công tác thu hồi đất, bồi thường và giải phóng mặt bằng.
Giai đoạn 2028 - 2030 sẽ tập trung hoàn tất các dự án còn lại, xây dựng hạ tầng kỹ thuật, giao thông, hệ thống thoát nước, kè bờ, công viên, không gian công cộng, đồng thời đấu thầu, đấu giá quỹ đất hình thành sau giải tỏa.
TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ cơ bản hoàn tất công tác di dời, tái định cư đối với người dân sinh sống trên và ven các tuyến sông, kênh, rạch, góp phần tạo lập một đô thị văn minh, hiện đại, thân thiện với môi trường và có chất lượng sống cao.
Hùng Nguyễn