Trả lại 'khoảng trời' cho trẻ thơ - Bài cuối: Tạo không gian phát triển toàn diện

9 giờ trướcBài gốc

Tránh "học đường hóa" trại hè

Từ thực tiễn nghiên cứu và tư vấn, TS. Nguyễn Thứ Mười - Phó trưởng khoa Công tác thanh thiếu niên, Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam nhìn nhận, trẻ em hiện thiếu nghiêm trọng các kỹ năng ứng phó tình huống. Vấn đề gốc rễ nằm ở sự thiếu hụt ba nhóm năng lực nền tảng: kỹ năng giao tiếp và hợp tác; tự học và tự chủ; giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo.

Trẻ em đang dần mất đi khả năng giao tiếp hiệu quả do thói quen tương tác với màn hình nhiều hơn với con người trực tiếp. Việc truyền đạt và tiếp nhận thông tin trở nên méo mó, phiến diện, khiến các em ngại nói, ngại chia sẻ, thậm chí không thể hiện được suy nghĩ và nhu cầu cá nhân.

Chị Nguyễn Phạm Duy Trang - Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch Hội đồng Đội T.Ư, trao tặng dụng cụ bơi cho thiếu nhi.

Hệ quả là khi bước vào môi trường xã hội rộng lớn hơn, các em dễ trở nên thụ động, tự ti, hoặc phản ứng tiêu cực trong các mối quan hệ. Kỹ năng tương tác xã hội, vốn là nền tảng để trẻ hình thành nhân cách và ứng xử cũng đang bị suy giảm. Không ít trẻ trở nên mặc cảm, khép kín hoặc ngược lại, phản ứng thái quá khi xung đột xảy ra với cha mẹ, thầy cô, bạn bè.

Thay vì áp đặt các hoạt động đã được thiết kế sẵn, hãy để trẻ em tham gia từ khâu lên ý tưởng, lập kế hoạch đến thực hiện. Từ kinh nghiệm tại các trường mà tôi đã quản lý, những dự án do chính học sinh khởi xướng luôn có mức độ tham gia và hiệu quả cao hơn rất nhiều.

TS. Hoàng Anh Đức, Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu

Vì vậy, khi các chương trình, khóa học, trại hè nở rộ, TS. Mười cho rằng, nhiều nơi đã bắt đầu “chạm” đến những năng lực này. “Tuy nhiên, đa phần vẫn mang tính ngắn hạn và cắt lát. Những khóa học kéo dài 5 -10 ngày không đủ để thay đổi hành vi hay hình thành thói quen. Trong khi đó, theo nghiên cứu, để hình thành một thói quen mới, trẻ cần ít nhất 21 ngày luyện tập liên tục trong một môi trường nhất quán”, TS. Mười nói.

Từ các nghiên cứu đối sánh về chính sách và thực hành giáo dục giữa các quốc gia, TS. Hoàng Anh Đức - Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu, cho rằng thời gian hè tạo điều kiện nhiều hơn để trẻ trải nghiệm kiến thức một cách tự nhiên qua nhiều hoạt động đa dạng. Ví dụ, khi tham gia nấu ăn, trẻ vừa học toán (đo lường), hóa học (phản ứng), văn hóa (truyền thống gia đình), và kỹ năng sống. Đây chính là cách mà não bộ trẻ em hoạt động tự nhiên, khi các em tư duy tổng hợp thay vì tư duy phân mảnh.

Đôi khi, thông qua các hoạt động cộng đồng, các em có thể được kết nối với những thế hệ khác nhau. Những kết nối tưởng chừng đơn giản này giúp phát triển kỹ năng giao tiếp (để kết nối, cộng tác giải quyết vấn đề, hoặc đôi lúc là giải quyết xung đột) và sự hiểu biết về các vai trò xã hội khác nhau.

“Thế nhưng, hiện nay, các hoạt động hè lại mang sắc thái học đường hóa một cách quá mức. Điều đầu tiên, có lẽ là do cả phụ huynh và giáo viên đều có tư duy bù đắp những gì thiếu hụt trong năm thay vì cơ hội để phát triển tiềm năng. Nhiều gia đình và tổ chức vẫn coi mùa hè như thời gian để “bổ sung” những gì trẻ chưa học được trong năm học (tiếng Anh, Toán, kỹ năng…), khiến mùa hè trở thành phiên bản “nhẹ nhàng hơn” của năm học thay vì một giai đoạn phát triển hoàn toàn khác biệt”, TS. Hoàng Anh Đức phân tích.

Anh Lê Hải Long - Trưởng Ban Công tác thiếu nhi T.Ư Đoàn, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Đội T.Ư, lan tỏa văn hóa đọc cùng các em thiếu nhi.

Chuyên gia nhận định, nhiều chương trình hè có vẻ rất thú vị, với các dự án học tập, nhưng thực ra vẫn đặt trẻ ở vị thế người tiếp nhận (nghe giảng, xem biểu diễn, tham quan) thay vì để trẻ trở thành người phát hiện, tạo ra, và giải quyết vấn đề thực tế.

Đồng sáng tạo cùng trẻ

Theo TS. Hoàng Anh Đức, chúng ta cần định nghĩa lại, các hoạt động hè không phải là tổ chức hoạt động cho trẻ mà là tạo môi trường để trẻ tự phát triển. Thay vì nhồi nhét nhiều hoạt động, hãy cho trẻ thời gian đủ dài để đắm chìm trong một chủ đề lớn, để các em trải nghiệm chậm và sâu. Việc học sâu trong thời gian dài tạo ra những kết nối phát triển não bộ mạnh mẽ hơn nhiều so với việc học tràn lan nhiều chủ đề trong một thời gian ngắn.

Để kích thích trí tưởng tượng và khả năng tư duy độc lập, hãy hạn chế áp đặt các câu hỏi, nhiệm vụ cho trẻ. Thay vào đó, hãy điều phối để trẻ tự đưa ra các câu hỏi của riêng mình. Khi đưa ra câu hỏi của chính mình, các em đã bắt đầu làm chủ việc học, thay vì việc học do được giao.

“Đối với tổ chức Đội và cán bộ phụ trách, điều cần thiết nhất là chuyển đổi từ tư duy tổ chức cho trẻ sang đồng sáng tạo cùng trẻ. Thay vì áp đặt các hoạt động đã được thiết kế sẵn, hãy để trẻ em tham gia từ khâu lên ý tưởng, lập kế hoạch đến thực hiện. Từ kinh nghiệm tại các trường mà tôi đã quản lý, những dự án do chính học sinh khởi xướng luôn có mức độ tham gia và hiệu quả cao hơn rất nhiều”, TS. Hoàng Anh Đức cho biết.

Đối với phụ huynh, nguyên tắc quan trọng nhất là thực hành buông tay để nắm chặt. Hãy cho trẻ tự do khám phá nhưng đồng hành sát sao, để trẻ được phép sai, và tự tin dám làm sai. Điều này có nghĩa là không lên lịch kín mít cho con, mà tạo ra “không gian trống” để trẻ tự sáng tạo, quan tâm đến quá trình thay vì chỉ tập trung vào kết quả, và khuyến khích trẻ đặt câu hỏi cũng như tự tìm câu trả lời.

Thay vì chỉ đăng ký cho con tham gia các lớp học, hãy tạo cơ hội để con dạy lại những gì đã học cho em nhỏ hơn. Các em có thể tạo ra các dự án cá nhân như viết nhật ký, blog, hay phát triển một kênh YouTube giáo dục, ghi lại quá trình mình đã tham gia giải quyết các “vấn đề nhỏ” trong gia đình. Và, thay vì liên tục hỏi “Con học gì hôm nay?”, hãy hỏi “Hôm nay con (đã) có thắc mắc gì?”. Điều này không chỉ khuyến khích tư duy phản biện mà còn tạo ra những cuộc trò chuyện sâu sắc và ý nghĩa giữa cha mẹ và con cái.

“Mục tiêu không phải là chuẩn bị trẻ cho thế giới hiện tại, mà là trang bị cho các em khả năng tự học, tự sáng tạo, và quan trọng nhất là khả năng kết nối với bản thân, với người khác, với cộng đồng và với thế giới tương lai. Khi chúng ta thực sự “trả lại khoảng trời” cho trẻ thơ, chúng ta tạo ra không gian để các em khám phá, sáng tạo và phát triển những phẩm chất sẽ đồng hành cùng các em suốt cuộc đời”, TS. Đức chia sẻ.

Nâng cao cả về chất và lượng

Trong bối cảnh hiện nay khi các chương trình trong mùa hè đang phát triển nhanh, đa dạng về hình thức nhưng chưa thực sự đồng đều về chất lượng, việc lựa chọn thông thái và có tiêu chí rõ ràng đo lường hiệu quả chất lượng là rất quan trọng. Anh Lê Hải Long - Trưởng Ban Công tác thiếu nhi T.Ư Đoàn, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Đội T.Ư đã đưa ra một số tiêu chí để đo lường hiệu quả thực chất của các chương trình hè, như tính an toàn và phù hợp với lứa tuổi, giá trị nội dung, khả năng truyền cảm hứng và tương tác tích cực, tác động sau chương trình…

Anh Long cho biết, Hội đồng Đội Trung ương đã và đang triển khai nhiều chương trình, hoạt động với định hướng lấy trẻ em làm trung tâm, tạo điều kiện, môi trường cho các em được trải nghiệm, tương tác trong môi trường tích cực.

“Chúng tôi không ngừng đổi mới, sáng tạo các hoạt động; tổ chức những sân chơi bổ ích, an toàn, trang bị cho các em những kỹ năng thực hành xã hội, phòng chống tai nạn thương tích, đuối nước, kỹ năng tương tác lành mạnh, sáng tạo trên không gian mạng và tạo môi trường để các em được phát huy quyền, bổn phận của mình; được bày tỏ tiếng nói, nguyện vọng, tham gia vào các vấn đề liên quan đến trẻ em”, anh Long cho biết.

Đặc biệt trong dịp hè, Hội tăng cường các hoạt động chăm sóc sức khỏe tinh thần cho trẻ em. Hiện nay, Hội đồng Đội Trung ương và 100% Hội đồng Đội các tỉnh, thành phố đều thành lập và duy trì hiệu quả mô hình câu lạc bộ tư vấn, trợ giúp trẻ em với sự tham gia của các chuyên gia như luật sư, bác sĩ, thầy cô giáo…nhằm kịp thời tư vấn, hỗ trợ thiết thực cho trẻ em giải quyết các vấn đề tâm lý, sức khỏe tinh thần và các tình huống các em gặp phải trong cuộc sống.

Không để phụ huynh bị động “tìm chỗ gửi con”

Trưởng Ban công tác thiếu nhi T.Ư Đoàn Lê Hải Long cho rằng, các cấp, các ngành cần quan tâm, tạo điều kiện nhân rộng về số lượng và nâng cao chất lượng, hiệu quả các mô hình sinh hoạt hè an toàn, thiết thực để phụ huynh không còn bị động “tìm chỗ gửi con” mà chủ động lựa chọn môi trường cho con được rèn luyện. Các hoạt động của tổ chức Đoàn, Đội, Nhà thiếu nhi, Trung tâm hoạt động thanh thiếu nhi với các mô hình như “Học kỳ quân đội”; “Trại hè kỹ năng”; “Hành trình về nguồn”… cần cải thiện, hoàn thiện hơn để trở thành môi trường thiết thực cho trẻ em tham gia phát triển toàn diện trong kỳ nghỉ hè.

CHÂU LINH

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/tra-lai-khoang-troi-cho-tre-tho-bai-cuoi-tao-khong-gian-phat-trien-toan-dien-post1751414.tpo