Trăn trở cùng di tích

5 giờ trướcBài gốc

Máy bay vận tải C-130 , hiện vật “điểm nhấn” được trưng bày tại Di tích quốc gia sân bay Tà Cơn, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị - Ảnh: L.Đ.D

Bản tin ấy nhỏ thôi nhưng nếu quan tâm tới du lịch hoài niệm - hồi tưởng ở Quảng Trị sẽ vô cùng nức lòng. Bởi cho dù là một chiến trường khốc liệt trong kháng chiến chống Mỹ nhưng giờ đây các hiện vật trưng bày của vùng đất này có tính “điểm nhấn” gần như rất hiếm hoi.

Chiếc máy bay C-119, số hiệu 53-7850 của Nhà máy A41/QCPK-KQ này được Bộ Quốc phòng đồng ý cấp cho Quảng Trị làm hiện vật trưng bày. Tỉnh đã lên kế hoạch sửa chữa hồi phục, tháo rã, vận chuyển máy bay C-119 về di tích sân bay Tà Cơn nhưng do gặp khó về nguồn kinh phí, nên gần 10 năm vẫn chưa đưa máy bay về được. Và UBND TP Hồ Chí Minh đã kịp thời giúp đỡ Quảng Trị.

Từ chiếc máy bay-hiện vật chiến tranh phải nhờ hỗ trợ đến cả kinh phí vận chuyển cho thấy để Quảng Trị là vùng đất muốn khai thác du lịch hoài niệm không phải là chuyện dễ, trong khi nói đến quá khứ chiến tranh bi tráng của dân tộc, mảnh đất Quảng Trị là một điển hình - nơi đây có quá nhiều chứng tích của cuộc kháng chiến trường kỳ 20 năm với những địa danh như Cầu Hiền Lương - sông Bến Hải, Thành Cổ Quảng Trị, Khe Sanh, Đường 9, Dốc Miếu- hàng rào điện tử Mc.Namara, Trụ sở chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Quảng Trị còn là tỉnh tập trung đến 72 nghĩa trang liệt sĩ, trong đó có nghĩa trang Trường Sơn và Đường 9 là nghĩa trang quốc gia. Không chỉ có thế, sông Thạch Hãn đoạn chảy qua Thành Cổ Quảng Trị cũng được coi là một nghĩa trang không bia mộ khi mùa hè năm 1972 hàng ngàn người lính đã ngã xuống trên dòng sông như một câu thơ lẫm liệt “Đáy sông còn đó bạn tôi nằm”. Quảng Trị có rất nhiều địa danh linh thiêng như thế và Nhân dân cả nước thường xuyên đến thăm viếng, tri ân.

Khi máu xương làm nên...di tích!

Nằm “kẹp” giữa các tỉnh anh em của dải đất miền Trung, nơi nào cũng đầy tự hào về các di sản văn hóa- thiên nhiên thế giới. Huế với quần thể di tích cố đô lộng lẫy vàng son, Quảng Nam với đô thị cổ Hội An và thánh địa Mỹ Sơn, Quảng Bình với khu bảo tồn thiên nhiên Phong Nha- Kẻ Bàng.

Nếu các di sản thế giới kia được tạo nên bởi thiên nhiên (Phong Nha- Kẻ Bàng), bởi giá trị văn hóa độc đáo được gìn giữ qua hàng thế kỷ (Hội An, Mỹ Sơn), hay sự hòa quyện tuyệt vời giữa thiên nhiên và văn hóa (Huế) thì Quảng Trị lại là một bảo tàng chiến tranh lớn nhất, một sa bàn đầy đủ nhất về cuộc chiến tranh khốc liệt nhất thế kỷ 20 có được từ máu xương của những người đã ngã xuống.

Tuy nhiên, tính đến nay đúng 50 năm sau ngày hòa bình nhưng chỉ trong khoảng 15 năm đầu (1975-1990) những dấu tích chiến tranh ở vùng đất này đã bị xóa dần trong cuộc mưu sinh nhọc nhằn của người dân.

Những căn cứ quân sự lớn như Khe Sanh, căn cứ Carol, Làng Vây, Dốc Miếu, hệ thống hàng rào điện tử Mc.Namara, sân bay Ái Tử, Tà Cơn... tất cả đã được san phẳng bởi cuộc săn lùng phế liệu. Những tấm ghi sắt công sự, những đường băng cho máy bay làm bằng hợp kim nhôm, những xác xe tăng xe cơ giới...đã được người dân quy đổi thành lương thực thực phẩm trong những năm khó khăn sau ngày hòa bình.

Khoảng hai chục năm trở lại đây, lượng du khách là cựu chiến binh tìm về Quảng Trị ngày càng nhiều. Khi cuộc mưu sinh không quá vất vả, việc đi du lịch tìm về những vùng đất khi xưa người ta đã sống và chiến đấu, trở về để thắp một nén nhang cho những bạn bè, đồng đội đang nằm lại, để sống lại với ký ức, để chiêm nghiệm và suy tưởng...Du khách không chỉ là những người lính cách mạng mà cả những người lính bên kia chiến tuyến, đặc biệt lượng du khách khá lớn là các cựu binh Mỹ từng tham chiến trên chiến trường Việt Nam.

Du lịch trở lại chiến trường xưa có một thương hiệu rất quen thuộc với khách quốc tế là DMZ tour (The Demilitarized Zone tour-du lịch khu phi quân sự). Tuy nhiên, suốt bao nhiêu năm nay, tour du lịch này vẫn chưa có gì mới so với khi vừa ra đời, cách tổ chức còn rất sơ sài. Bởi với một số lượng di tích như Quảng Trị (theo thống kê của Ban quản lý di tích và danh thắng Quảng Trị, trên địa bàn hiện có khoảng 500 di tích, trong đó loại hình di tích lịch sử cách mạng chiếm 80% số lượng di tích), thì tour DMZ mà chỉ đi...trong một ngày chỉ là chuyện cưỡi ngựa xem hoa.

Nhưng điều đáng nói hơn cả là hầu như khách tham gia tour này phải có óc tưởng tượng thật phong phú vì những di tích “đỉnh” hầu như đã bị xóa sạch dấu vết nên chỉ còn cách nghe hướng dẫn viên giới thiệu, xem vài hình ảnh tư liệu và cố gắng tưởng tượng ra! Những năm qua, Sở Văn hóa- Thể thao và Du lịch và Ban quản lý di tích và danh thắng Quảng Trị đã có nhiều nỗ lực để giảm thiểu sự...tưởng tượng cho du khách nhưng cũng chưa thể đáp ứng nhu cầu của họ.

Ví như sân bay Tà Cơn- cứ điểm mạnh của Mỹ tại vùng Bắc Khe Sanh trước đây chỉ có vài hình ảnh tư liệu thì nay đã có một nhà trưng bày bổ sung tương đối đầy đủ. Trong khuôn viên di tích này, du khách cũng thích thú khi thấy một vài chiếc máy bay, vài khẩu pháo và xe tăng, vài công sự được phục dựng nhưng so với những hình ảnh tư liệu được lưu giữ, những hiện vật này chỉ ở mức “tượng trưng”, chưa đủ sức thuyết phục du khách hình dung về một căn cứ của Khe Sanh nơi từng được ví là “Điện Biên Phủ” của thời chiến tranh chống Mỹ.

Di tích và hiện vật trưng bày- Bài toán nan giải

Những nỗ lực ấy trong điều kiện làm du lịch của một tỉnh nghèo như Quảng Trị rất đáng ghi nhận nhưng cũng không thể không thấy rằng nếu quanh quẩn với những hình ảnh đơn giản như vậy thì rất khó thu hút đông đảo du khách cho Quảng Trị. Cần một sự đầu tư dài hơi và thiết thực hơn với những di tích lịch sử cách mạng của miền đất này. Bởi đây chính là sự lưu giữ và bảo tồn lịch sử, một phương cách để giáo dục lịch sử và truyền thống chứ không chỉ làm du lịch.

Từ năm 1995 các cơ quan liên quan đến hệ thống quân sự vùng DMZ đã nhiều lần bàn đến việc phục chế một đoạn hàng rào điện tử Mc.Namara nhưng sau đúng 30 năm dự án này vẫn còn nằm trên giấy! Căn cứ Rockpile rất nổi tiếng nhưng khách tham gia tour chỉ có thể đứng bên đường Quốc lộ 9 nhìn lên đỉnh núi theo hướng tay chỉ của hướng dẫn viên và nghe... kể lại.

Nếu lấy đối tượng du khách là các cựu binh (của cả hai bên) thì lượng khách này có thể lâu dài, bền vững và đông đảo mãi được không? Bởi đến một giai đoạn nào đó, những thế hệ gắn bó mang nặng hồi ức kỷ niệm với chiến tranh sẽ vơi dần và hết, vậy thì làm thế nào để các di tích lịch sử cách mạng ở Quảng Trị vẫn giữ nguyên giá trị và vẫn có sức thu hút cao đối với những thế hệ mới và những đối tượng mới?

Mới đây, khi báo Tiền Phong đang tổ chức giải chạy Marathon truyền thống lần thứ 66 ở Quảng Trị mang tên “Khúc khải hoàn”. Hơn 7000 vận động viên đã về đây không chỉ tham gia giải chạy truyền thống này mà còn nhân cơ hội này để biết thêm về vùng đất thiêng liêng. Và không thể không áy náy khi những di tích Quảng Trị rất nổi tiếng trong lịch sử nhưng giờ đây ở các di tích ấy không đủ hiện vật để minh họa cho những trang sử lẫm liệt!

Trong một lần đưa bạn bè mình về thăm Quảng Trị, tôi đã ví rằng : Như trong một gia đình có những đứa con giỏi giang tài năng biết bay xa đến những chân trời. Nhưng nếp nhà ấy luôn có một đứa con khó nghèo mà đôn hậu, nhọc nhằn mà hiếu thảo sẽ sống dưới mái tranh nghèo chăm lo lư hương bát nước, biết khói nhang sóc vọng cho hương hồn người đã khuất.

Quảng Trị, trong chừng mực nào đó cũng là đứa con khó nghèo mà đôn hậu ấy, gìn giữ trông nom hương khói cho hàng vạn linh hồn người lính-những đứa con của người mẹViệt đã nằm lại dọc hành trình vệ quốc. Nhưng có lẽ nào đứa con ấy mãi chỉ mang sứ mệnh khó nghèo mà đôn hậu?

An Du

Nguồn Quảng Trị : http://www.baoquangtri.vn/tran-tro-cung-di-tich-194468.htm