Trao quyền huy động vốn xây dựng đường sắt cho Chính phủ: Tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu giám sát

11 giờ trướcBài gốc

Lo rủi ro lợi ích nhóm, nợ công gia tăng

Sáng nay (16/6), Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình (bổ sung) Dự án Luật Đường sắt (sửa đổi).

Về huy động nguồn lực và bố trí vốn, theo tờ trình của Chính phủ, nhằm huy động nguồn lực và bố trí vốn đầu tư xây dựng đường sắt, dự thảo Luật quy định giao Thủ tướng Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như phát hành trái phiếu chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi… cho đầu tư phát triển các dự án đường sắt.

Dự thảo cũng quy định về việc phát triển khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất vùng phụ cận ga đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị để tạo thêm nguồn vốn đầu tư trở lại cho phát triển đường sắt.

Đơn giản hóa thủ tục khi sử dụng vốn vay ưu đãi nước ngoài, các thủ tục liên quan đến điều chỉnh quy hoạch.

Đồng thời, cho phép UBND cấp tỉnh được quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất khu vực phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD).

Các quy định trên nhằm cụ thể hóa chủ trương của Bộ Chính trị tại Kết luận số 49-KL/TW: “Nghiên cứu, ban hành các cơ chế, chính sách, giải pháp phù hợp để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến trình đầu tư các tuyến đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị”.

Theo báo cáo đánh giá tác động của Chính phủ, các quy định này không tác động đến kinh tế và chỉ tiêu an toàn nợ công quốc gia; là cơ sở huy động các nguồn lực để tập trung đầu tư hoàn thành dự án. Đối với người dân, khi sử dụng nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài mà hiệu quả hơn nguồn vốn trong nước các khoản vay có chi phí thấp, rẻ hơn nguồn vốn huy động trong nước, sẽ giảm chi phí của ngân sách nhà nước (về thuế đóng của người dân). Đồng thời, tạo điều kiện cho doanh nghiệp được tiếp cận thực hiện dự án với quy mô lớn và công nghệ tiên tiến hiện đại.

Tuy vậy, Chính phủ cũng nhận thức rõ, tác động tiêu cực là có thể ảnh hưởng đến khả năng cân đối vốn cho toàn thời gian thực hiện dự án.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy.

Trình bày báo cáo thẩm tra về dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, một số ý kiến cơ bản nhất trí với đề xuất trao quyền chủ động về vốn cho Chính phủ, Thủ tướng, cho phép Thủ tướng phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động ODA, dùng nguồn tăng thu và tiết kiệm chi ngân sách để bổ sung vốn nếu ngân sách hằng năm không đáp ứng tiến độ.

Tuy nhiên, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, cơ chế này có thể đẩy nhanh dự án nhưng tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu giám sát, có thể bị lạm dụng phục vụ lợi ích nhóm, tăng nợ công; một số nội dung chưa phù hợp pháp luật hiện hành.

Do vậy, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn cần làm rõ và nghiên cứu bổ sung: giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; bảo đảm giới hạn an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro; chính sách lựa chọn nhà đầu tư và chính sách huy động nguồn lực cho nhà nước cho việc phát triển hệ thống đường sắt cần được nghiên cứu tách bạch để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, đồng thời đảm bảo vai trò dẫn dắt và chủ động của Nhà nước trong mọi hoạt động của đường sắt. Những quy định trên sẽ góp phần phòng ngừa triệt để việc bị lợi dụng chính sách để trục lợi, đảm bảo được vai trò dẫn dắt của nhà nước và phát huy tối đa lợi thế của cộng đồng kinh tế tư nhân đóng góp vào việc phát triển trong lĩnh vực đường sắt.

Có ý kiến đề nghị làm rõ căn cứ pháp lý đối với quy định tại điểm a khoản 1 Điều này vì theo quy định tại khoản 4 Điều 70 Hiến pháp và quy định của Luật Ngân sách nhà nước, thì Quốc hội là cơ quan quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương.

Bên cạnh đó, Luật Quản lý nợ công quy định trái phiếu Chính phủ là công cụ do Chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước hoặc cơ cấu lại nợ. Do đó, đề nghị không quy định nội dung này tại dự thảo Luật.

Ngoài ra, việc thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn là rất cần thiết do các dự án đường sắt thường có tổng mức đầu tư rất lớn nhằm bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, phòng chống lãng phí nếu dự án không được triển khai thực hiện hoặc không cân đối được nguồn vốn cho dự án đã được quyết định chủ trương đầu tư và bảo đảm an toàn nợ công, an ninh tài chính quốc gia. Do đó, thực hiện theo quy định của Luật Đầu tư công, cơ quan thẩm tra đề nghị không quy định nội dung khoản 2 tại dự thảo Luật.

Thận trọng khi trao quyền cho địa phương

Về huy động và bố trí nguồn vốn đầu tư đường sắt địa phương, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành việc trao quyền huy động vốn cho địa phương để phát triển đường sắt (giúp đa dạng nguồn vốn), nhưng thấy rằng có thể có nguy cơ mất an toàn tài chính địa phương nếu thiếu kiểm soát. Do vậy, cơ quan thẩm tra đề nghị Cơ quan chủ trì soạn cần làm rõ và nghiên cứu bổ sung quy định giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát của trung ương.

Có ý kiến nhận thấy, nội dung này cơ bản kế thừa nội dung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đang được thí điểm theo Nghị quyết số 188/2025/QH15 ngày 19/02/2025 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM.

Tuy nhiên, hiện các cơ chế, chính sách thí điểm này chưa được triển khai thực tế, hiệu quả và tính khả thi chưa được kiểm chứng, do đó, việc thể chế hóa những cơ chế, chính sách này cần được xem xét thận trọng, đánh giá toàn diện về tác động tài khóa, khả năng thực hiện của các địa phương và bảo đảm phù hợp với các luật có liên quan như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý nợ công và Luật Đầu tư công.

Việc mở rộng áp dụng đại trà các cơ chế, chính sách thí điểm này cho tất cả các địa phương như quy định tại dự thảo Luật có thể phát sinh nhiều vấn đề về tính khả thi và rủi ro tài khóa.

Việc cho phép sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi mà không tuân thủ thứ tự ưu tiên theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước cho tất cả các dự án đường sắt địa phương có thể ảnh hưởng đến khả năng cân đối ngân sách trung ương khi chưa xác định rõ nhu cầu, nguồn lực thực tế của các dự án và các nhiệm vụ chi mang tính cần thiết, cấp bách khác (giảm bội chi, tăng chi trả nợ, bao gồm trả nợ gốc và lãi; bổ sung quỹ dự trữ tài chính; bổ sung nguồn thực hiện chính sách tiền lương; thực hiện một số chính sách an sinh xã hội).

Ngoài ra, các cơ chế, chính sách đặc thù này được thiết kế phù hợp với các đô thị lớn có năng lực tài chính, quy hoạch bài bản và kinh nghiệm quản lý dự án như Hà Nội, TP.HCM. Việc mở rộng cho các địa phương chưa đủ điều kiện về tài khóa, quy hoạch và năng lực thực hiện có thể gây rủi ro thực thi, ảnh hưởng hiệu quả đầu tư. Vì vậy, cơ quan thẩm tra cho rằng, cần hết sức thận trọng trong việc luật hóa để áp dụng đại trà các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt này.

Thùy Liên

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/trao-quyen-huy-dong-von-xay-dung-duong-sat-cho-chinh-phu-tiem-an-rui-ro-neu-thieu-giam-sat-d305071.html