Trí tuệ nhân tạo đang lấy đi điều gì của người học?

12 giờ trướcBài gốc

Khi để máy móc “nghĩ hộ” và “viết hộ”, con người có thể đánh mất khả năng ngôn ngữ – nền tảng của mọi hoạt động nhận thức và tự chủ. Ảnh: The New York Times

Mùa xuân năm nay, một giảng viên đại học ở Mỹ phát hiện hơn một nửa sinh viên trong lớp đại cương đã sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) để làm bài thi cuối kỳ, bất chấp quy định cấm rõ ràng. Đề thi yêu cầu sinh viên bàn về các công trình triết học mới, trong đó một số đề tài trùng tên với các khái niệm của thần học trung cổ. Kết quả, phần lớn bài viết mà sinh viên nộp lại xoay quanh... thần học, một dấu hiệu rõ ràng của việc sử dụng AI để “viết hộ”.

Hiện tượng gian lận nhờ AI không còn cá biệt, mà đang lan rộng tại các trường đại học Mỹ. Song điều khiến các nhà giáo dục lo ngại không chỉ là hành vi vi phạm quy chế thi cử, mà là hệ lụy sâu xa hơn: năng lực tư duy của thế hệ sinh viên đang bị bào mòn.

Một đồng nghiệp của giảng viên này đã cảnh báo thẳng thắn: “Sinh viên của chúng ta đang trở thành những người kém năng lực nhận thức”. Câu nói này đã chỉ ra trọng tâm của vấn đề. Bởi khi phó mặc cho công cụ công nghệ, hay đúng hơn là cho các thuật toán của những tập đoàn AI, sinh viên sẽ đánh mất cơ hội rèn luyện khả năng ngôn ngữ và cùng với đó là nền tảng của tư duy độc lập.

Khi ngôn ngữ là gốc rễ của tư duy

AI không phải công nghệ đầu tiên bị xem là đe dọa năng lực nhận thức của con người. Hơn hai nghìn năm trước, nhà triết học Plato từng cảnh báo rằng việc biết chữ sẽ khiến con người “không còn dùng trí nhớ của mình nữa”. Dù vậy, không ai phủ nhận rằng chữ viết đã giúp nhân loại lưu giữ và phát triển tri thức. Lịch sử cho thấy, mỗi tiến bộ công nghệ đều mang theo cả cơ hội và cái giá phải trả. Vấn đề là cái giá ấy có xứng đáng hay không.

Với việc AI ngày càng phổ biến trong giáo dục, nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra những giá trị trí tuệ đang bị đe dọa. Các chuyên gia cảnh báo rằng những năng lực cốt lõi như việc biểu đạt sáng tạo, tư duy phản biện hay khả năng viết những câu văn độc đáo đều bị mai một. Đó không chỉ là mất mát về kỹ năng, mà là suy giảm của chính năng lực tư duy, bởi phát triển khả năng ngôn ngữ cũng chính là phát triển khả năng suy nghĩ.

Ngôn ngữ không đơn thuần là công cụ giao tiếp, mà là phương tiện giúp con người hiểu, phản ánh và tổ chức thế giới. Không ai sinh ra đã biết nói; chúng ta phải học ngôn ngữ qua tương tác với người khác, qua đọc, viết, tranh luận và phản biện. Chính quá trình đó hình thành tư duy. Khi để AI đảm nhận vai trò này - từ việc tóm tắt, lập dàn ý đến viết hoàn chỉnh - con người đang bỏ qua giai đoạn rèn luyện nhận thức căn bản.

“Những tiện ích vô hại” có thật sự vô hại?

Một số người lập luận rằng có thể phân biệt giữa việc dùng AI “phi đạo đức”, như để viết toàn bộ bài, và việc dùng AI “hỗ trợ”, như nhờ gợi ý ý tưởng hay tóm tắt tài liệu. Tuy nhiên, theo các nhà giáo dục, chính những chức năng tưởng chừng vô hại ấy lại nguy hiểm nhất đối với người đang học.

Nhiều người cho rằng việc AI tràn vào giáo dục là điều không thể tránh khỏi.

Khả năng đọc hiểu, xác định luận điểm và cách lập luận là phần cốt lõi của quá trình nhận thức. Khi để máy móc “đọc hộ” và “hiểu hộ”, sinh viên đánh mất cơ hội hình thành kỹ năng tư duy logic. Hệ quả lâu dài là sự suy giảm năng lực phân tích thông tin, khiến họ khó hiểu được bản tin, tài liệu y tế, hay một lập luận chính trị phức tạp. Một thế hệ thiếu khả năng tự diễn đạt và tự suy nghĩ sẽ không thể làm chủ thế giới quanh mình.

Cuộc tranh luận về tương lai của việc học

Trước những lo ngại đó, nhiều người vẫn cho rằng việc AI tràn vào giáo dục là điều không thể tránh khỏi. Một số học giả còn coi “chữ nghĩa” là giai đoạn lịch sử đã qua. Giáo sư D. Graham Burnett (Đại học Princeton) từng lập luận rằng, ngoài một số cơ sở tinh hoa, chẳng mấy chốc việc yêu cầu sinh viên đọc sách dài sẽ trở nên vô nghĩa.

Nhưng không ít nhà giáo phản đối quan điểm ấy. Họ cho rằng, đó là sự hạ thấp tiêu chuẩn giáo dục, biến phần lớn sinh viên đại học thành người học thụ động như ở bậc mầm non. Nhiều sinh viên vẫn muốn và vẫn có thể đọc, hiểu, phản biện những văn bản dài, chỉ cần được khuyến khích và đặt vào môi trường học tập phù hợp.

Giữ lấy khả năng tư duy của con người

Mục tiêu của giáo dục đại học không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà là hình thành những cá nhân trưởng thành về nhận thức, những người có khả năng đọc, nghĩ và viết bằng chính năng lực của mình. Để đạt được điều đó, cần khôi phục không gian học tập không phụ thuộc vào công nghệ, khuyến khích sinh viên dành thời gian suy ngẫm và thảo luận trực tiếp.

Điều này không đòi hỏi nguồn lực lớn, mà cần nhất là ý chí của những người giảng viên. Khi sinh viên vẫn còn sẵn sàng đọc, viết và suy nghĩ bằng chính ngôn ngữ của mình, trách nhiệm của giảng viên là duy trì và bảo vệ tinh thần ấy. Bởi nếu từ bỏ khả năng tư duy ngôn ngữ, con người sẽ không chỉ mất đi kỹ năng học tập, mà còn đánh mất nền tảng của chính năng lực làm người.

Hồng Nhung

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/tri-tue-nhan-tao-dang-lay-di-dieu-gi-cua-nguoi-hoc-10394062.html