Trợ lý hàng đầu của Tổng thống Ukraine từ chức: Khi 'cánh tay phải' trở thành gánh nặng

một giờ trướcBài gốc

Một cuộc ra đi bất đắc dĩ

Sự kiện ông Andriy Yermak, Chánh văn phòng Tổng thống kiêm Trưởng đoàn đàm phán của Ukraine, nộp đơn từ chức đã trở thành tâm điểm chú ý của dư luận quốc tế. Đây là quan chức cấp cao nhất rời nhiệm sở trong bối cảnh cuộc điều tra kéo dài 15 tháng nhằm vào vụ tham nhũng liên quan đến tập đoàn năng lượng hạt nhân Energoatom bước sang giai đoạn mới. Theo các cơ quan chống tham nhũng Ukraine, vụ án được mô tả là “đường dây trục lợi 100 triệu USD” với khoảng 1.000 giờ ghi âm đã được thu thập và nhiều đầu mối liên quan đến những nhân vật có ảnh hưởng trong chính phủ đã bị triệu tập.

Ông Andriy Yermak (giữa) - Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine vừa từ chức. Ảnh: RTE

Dù Yermak không bị nêu tên chính thức trong cáo buộc, cuộc khám xét nhà riêng của ông tại Kiev vào sáng 28/11 đã đẩy mọi đồn đoán lên cao trào. Trước đó, 2 bộ trưởng đã bị bãi nhiệm, Quốc hội Ukraine chia rẽ sâu sắc vì cuộc điều tra này và những lời kêu gọi sa thải Yermak xuất hiện không chỉ từ phe đối lập mà ngay cả từ một bộ phận nghị sĩ thuộc đảng cầm quyền. Một số nghị sĩ cho rằng, không thể duy trì uy tín quốc gia khi người đứng đầu Văn phòng Tổng thống bị cuốn vào nghi vấn mang tính hệ thống như vậy, cho dù chưa có kết luận pháp lý cuối cùng.

Trong bối cảnh nội bộ căng thẳng, Tổng thống Zelensky tuyên bố chấp thuận đơn từ chức của ông Yermak nhằm “tránh những đồn đoán và suy diễn không cần thiết”, đồng thời khẳng định quá trình điều tra phải được tiến hành độc lập và minh bạch. Giới phân tích xem đây là lựa chọn bắt buộc đối với nhà lãnh đạo Ukraine trong thời điểm chính phủ chịu áp lực từ nhiều hướng, từ yêu cầu củng cố kỷ luật nội bộ đến sức ép phải chứng minh cam kết chống tham nhũng với các đối tác quốc tế.

“Đó là quyết định đúng đắn”, Tiến sĩ Tymofiy Mylovanov - Hiệu trưởng Trường Kinh tế Kiev và là cựu Bộ trưởng Kinh tế Ukraine, nhận định về động thái sa thải ông Yermak. “Điều này thể hiện cam kết minh bạch, đồng thời củng cố vị thế của Tổng thống Zelensky vào thời điểm quan trọng khi ông ấy đang chịu áp lực từ Nga và Mỹ”.

Một chi tiết đáng chú ý là việc từ chức của ông Yermak diễn ra chỉ ít ngày sau khi Mỹ công bố lộ trình 28 điểm nhằm thúc đẩy giải pháp chính trị cho cuộc xung đột. Yermak là người trực tiếp dẫn dắt quá trình phản hồi và điều chỉnh các đề xuất theo hướng phù hợp hơn với lập trường Kiev. Việc ông rời vị trí ngay lúc vòng đàm phán mới chuẩn bị nối lại khiến không ít nhà phân tích lo ngại nguy cơ đứt gãy trong tiếp xúc ngoại giao, nhất là khi các kênh liên lạc giữa Kiev và Washington vẫn đang phải điều chỉnh để thích ứng với những thay đổi chính trị tại Mỹ.

Khoảng trống khó khỏa lấp

Suốt hơn 4 năm qua, ông Andriy Yermak không chỉ là Chánh Văn phòng Tổng thống mà còn là người gắn bó mật thiết với ông Zelensky từ trước khi bước vào chính trường. Xuất thân là luật sư trong lĩnh vực điện ảnh và truyền hình, ông Yermak gặp Tổng thống Zelensky - khi đó là nghệ sĩ hài kiêm nhà sản xuất chương trình - vào đầu thập niên 2010. Chính môi trường nghệ thuật giúp họ xây dựng mối quan hệ tin cậy, tạo nền tảng cho sự hợp tác sau này khi ông Zelensky bước vào chính trị.

Ông Andriy Yermak được xem là người có khả năng duy trì kênh liên lạc hiệu quả trong những giai đoạn nhạy cảm. Ảnh: Văn phòng Tổng thống Ukraine

Ngay khi đắc cử năm 2019, Tổng thống Zelensky bổ nhiệm ông Yermak làm cố vấn cấp cao về đối ngoại, trước khi đưa ông lên vị trí Chánh Văn phòng Tổng thống đầu năm 2020. Từ đó, ông Yermak trở thành nhân vật có ảnh hưởng bậc nhất trong bộ máy hành chính của Kiev. Trong nhiều bức ảnh chụp Tổng thống Zelensky tại các sự kiện quốc tế, người ta dễ dàng nhận ra bóng dáng của ông Yermak: Cao lớn, thường mặc quân phục đơn giản, đứng cạnh hoặc cúi xuống trao đổi với nhà lãnh đạo Ukraine.

Nhiều nghị sĩ mô tả ông Yermak như “cửa ngõ” dẫn đến tổng thống, người kiểm soát phần lớn quyết sách trong nội bộ và là nhân vật không thể thiếu trong các hoạt động ngoại giao. Trong những năm đầu của cuộc xung đột, ông Yermak đóng vai trò then chốt trong kết nối với Mỹ và châu Âu, đặc biệt trong các nỗ lực vận động hỗ trợ quân sự. Các cựu quan chức Mỹ từng nhận xét ông là “người điều phối”, tham gia gần như mọi mặt trong hoạt động của Chính phủ Ukraine.

Đối với Kiev, ông Yermak là người giúp duy trì liên lạc với các bên liên quan, từ các nhóm vận động chính sách tại Washington đến ngoại giao nghị viện ở châu Âu. Ông từng có ảnh hưởng đáng kể trong việc vận động Mỹ thay đổi quan điểm về việc cung cấp một số loại vũ khí, trong đó có xe tăng Abrams. Ở góc độ này, một số ý kiến phương Tây đánh giá ông là người hiểu rõ giới hạn của Ukraine và biết cách tận dụng bối cảnh truyền thông để thúc đẩy lợi ích quốc gia.

Song song với vai trò là nhà đàm phán chính, ông Yermak còn là người chịu trách nhiệm phản hồi các đề xuất phức tạp trong khuôn khổ đàm phán đa phương. Theo đánh giá của nhiều học giả tại châu Âu, ông là một trong số ít quan chức Ukraine có kinh nghiệm trực tiếp làm việc với nhiều đời chính quyền Mỹ, cả Dân chủ lẫn Cộng hòa. Ngay cả khi từng bị một số quan chức phương Tây phê bình về phong cách làm việc cứng rắn, ông vẫn được xem là người có khả năng duy trì kênh liên lạc hiệu quả trong những giai đoạn nhạy cảm.

Vì vậy, việc ông Yermak rời khỏi vị trí Chánh Văn phòng Tổng thống được đánh giá là để lại khoảng trống rất lớn. Giới nghiên cứu chính trị tại Kiev và một số trung tâm tư vấn chính sách ở châu Âu nhận định rằng bất kỳ nhân sự nào kế nhiệm cũng phải mất thời gian dài để làm quen với mạng lưới đối tác quốc tế và các kênh tham vấn chiến lược đã được ông xây dựng trong nhiều năm. Khó khăn này càng rõ rệt hơn khi vòng đàm phán mới đang bước vào giai đoạn nhạy cảm, đòi hỏi người đứng đầu đoàn phải am hiểu sâu sắc những khác biệt giữa các bên cũng như các điều kiện mà mỗi phía có thể chấp nhận.

Một số nghị sĩ Ukraine thậm chí thừa nhận dù họ từng chỉ trích ông Yermak, việc ông rời khỏi bộ máy tại thời điểm hiện nay buộc chính phủ phải đối mặt với những thách thức mới. Ông Yermak luôn là người chịu trách nhiệm xử lý các phản ứng khó lường, cân nhắc giữa yêu cầu của các đối tác quốc tế và áp lực trong nước. Khi ông không còn giữ vị trí này, vai trò điều hòa thông tin và tiếp nhận nhiều luồng quan điểm khác nhau đối với Tổng thống Zelensky sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.

Những thành tố bất ổn trong chính trường Kiev thường khiến các cuộc thương lượng vốn phức tạp trở nên dễ bị gián đoạn. Thế nên, việc thiếu đi một nhân vật có kinh nghiệm đàm phán lâu năm như ông Yermak sẽ càng khiến nguy cơ gián đoạn cao hơn, bởi gần như chắc chắn, phía Ukraine phải mất thêm thời gian tái định hình chiến lược đối thoại.

Lấp ló cơ hội trong khủng hoảng

Ngay sau khi Yermak thông báo từ chức, Tổng thống Zelensky khẳng định tiến trình đàm phán sẽ được duy trì và ông sẽ sớm tìm kiếm người thay thế. Phủ Tổng thống nhấn mạnh các kênh tiếp xúc với Mỹ và châu Âu vẫn hoạt động bình thường. Tuy nhiên, giới phân tích nhận định rằng việc lựa chọn nhân sự đủ tầm để đảm nhận vị trí này không hề đơn giản.

Khoảng trống mà ông Yermak để lại là rất lớn. Ảnh: Văn phòng Tổng thống Ukraine

Trong ngắn hạn, Ukraine phải đối diện đồng thời với 3 áp lực: ổn định nội bộ để không ảnh hưởng đến điều hành; duy trì cam kết chống tham nhũng với dư luận trong nước và đối tác quốc tế; và bảo đảm các cuộc thương lượng đang diễn ra không chịu tác động tiêu cực. Các cơ quan chống tham nhũng cho biết họ sẽ mở rộng phạm vi điều tra nhưng không làm gián đoạn các quyết sách cần thiết của chính phủ. Điều này cho thấy Kiev đang cố tìm sự cân bằng giữa yêu cầu liêm chính và nhu cầu ổn định chính trị.

Một vấn đề đáng chú ý là vai trò của các nhân sự còn lại trong nhóm đàm phán. Một trong những đồng cấp của ông Yermak là Rustem Umerov - Tổng Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng Ukraine - đã được thẩm vấn liên quan đến các cáo buộc trong vụ Energoatom nhưng không bị loại khỏi đoàn đàm phán. Điều đó cho thấy, dù đối mặt sức ép, Chính phủ Ukraine vẫn chưa có đủ lựa chọn để tái cấu trúc toàn diện nhân sự cấp cao.

Trong giai đoạn trung hạn, nhiều viện nghiên cứu quốc tế cho rằng Kiev sẽ phải điều chỉnh cách tiếp cận để tránh tình trạng phụ thuộc vào một cá nhân quá nổi bật như Yermak. Theo một phân tích của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR), việc xây dựng một nhóm đàm phán rộng hơn, với sự tham gia của nhiều chuyên gia chính sách, có thể giúp Ukraine giảm rủi ro khi xảy ra biến động nhân sự.

Cuộc khủng hoảng hiện tại, xét một cách toàn diện, không đơn thuần là sự sụp đổ của một cá nhân, mà là phép thử đối với khả năng tổ chức của chính quyền Tổng thống Zelensky. Nếu vượt qua, nhà lãnh đạo này có thể biến cú sốc thành cơ hội để xây dựng một hệ thống đàm phán bền vững hơn, đa thành phần hơn và ít phụ thuộc vào cá nhân hơn. Nếu không, cái giá cho sự mất ổn định nội bộ trong thời điểm quan trọng nhất - trước ngưỡng cửa đàm phán hòa bình - có thể khó mà đong đếm hết được.

Nguyễn Khánh

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/hau-truong/tro-ly-hang-dau-cua-tong-thong-ukraine-tu-chuc-khi-canh-tay-phai-tro-thanh-ganh-nang-i789949/