Cần những chính sách đột phá để thu hút nhân tài.
Khi nghị định này được thông qua, sẽ là lần đầu tiên có một hệ tiêu chí cụ thể công nhận “nhà khoa học trẻ tài năng”và “kỹ sư trẻ tài năng” được áp dụng.
Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ sang nền kinh tế tri thức, với khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm nền tảng cho phát triển bền vững, việc thu hút được các nhà khoa học và kỹ sư tài năng đóng góp vào sự phát triển chung không chỉ mang lại lợi ích về mặt tri thức mà còn giúp tạo ra một hệ sinh thái khoa học, công nghệ phát triển mạnh mẽ, góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên số.
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, cả nước hiện có 429 tổ chức nghiên cứu và phát triển, 207.838 người tham gia các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Con số này còn khá khiêm tốn. Thêm nữa, tổng dự toán ngân sách nhà nước chi cho khoa học và công nghệ trong giai đoạn từ 2021-2025 ở mức 57.504 tỷ đồng, chiếm bình quân 0,57% chi ngân sách, khá hạn chế nếu so các quốc gia phát triển dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Thực tế này cho thấy, các nhà xây dựng chính sách cần tính toán cẩn trọng sao cho nghị định được đưa ra vừa phù hợp với nguồn lực của quốc gia, vừa đủ sức hấp dẫn nguồn nhân lực chất lượng cao, góp phần đưa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia vào thực tiễn.
Một trong những điểm nhấn của dự thảo, đó là quy định nhà khoa học, kỹ sư trẻ tài năng sẽ được Nhà nước trọng dụng thông qua các chính sách ưu tiên như: được tiếp nhận vào làm việc trong tổ chức khoa học và công nghệ công lập; được bố trí vào vị trí việc làm yêu cầu chức danh nghề nghiệp nghiên cứu viên chính hoặc kỹ sư chính; được ưu tiên tham gia chương trình nghiên cứu sau tiến sĩ tại các cơ sở nghiên cứu, đào tạo trong nước và nước ngoài; được xem xét giao chủ nhiệm nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo...
Thêm nữa, nhà khoa học và kỹ sư trẻ tài năng sẽ được xem xét giao quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng kết quả nghiên cứu được tạo ra từ ngân sách nhà nước để thành lập hoặc góp vốn thành lập doanh nghiệp. Nhà nước sẽ xem xét hỗ trợ kinh phí sử dụng phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia hoặc các phòng thí nghiệm chuyên ngành để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu...
Đánh giá cao về những điểm cởi mở trong chính sách nói trên, song vẫn có ý kiến nhìn nhận, chừng đó vẫn là chưa đủ. Thực tế, đã có nhiều nhà khoa học, kỹ sư chọn trở về cống hiến cho quê hương rồi lại lặng lẽ rời đi bởi họ không tìm thấy sự bảo đảm về cơ hội phát triển nghề nghiệp và cơ hội thăng tiến. Chưa kể, những thủ tục hành chính phức tạp ràng buộc là điểm trừ mà nhiều người đã phải lên tiếng. Vậy nên, điều cần kiến tạo trước hết chính là môi trường làm việc thúc đẩy nghiên cứu, sáng tạo thông qua cơ chế quản lý phù hợp. Điều kiện cần nữa là Nhà nước dành nguồn lực thích đáng đầu tư cơ sở vật chất hiện đại phục vụ nghiên cứu, phát triển công nghệ. Chính sách bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sáng chế và nghiên cứu cũng phải được bảo đảm...
Mắt xích không thể thiếu, các đơn vị nghiên cứu, trường học và viện nghiên cứu cũng phải chuyển động đồng tốc với tinh thần cải cách để tạo nên hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, đáp ứng đòi hỏi ngày một cao trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.
SƠN MINH