Trụ cột trong giáo dục STEM

5 giờ trướcBài gốc

Tổng Bí thư Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn và đại diện lãnh đạo TP Hà Nội trải nghiệm mô hình giáo dục STEM tại Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội). Ảnh: ITN

Vai trò “kiềng 3 chân”

Tháng 5/2025, Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội) vinh dự được Tổng Bí thư Tô Lâm trao tặng một phòng học STEM. Trăn trở lớn nhất của nhà trường là cách vận hành mô hình này hiệu quả và bền vững. Theo Hiệu trưởng Lưu Văn Thông, yếu tố quyết định nằm ở đội ngũ con người.

Ngay từ đầu năm học, Ban giám hiệu tập trung bồi dưỡng giáo viên; ưu tiên lựa chọn các thầy cô thuộc nhóm khoa học tự nhiên, tin học và giáo viên trẻ có khả năng tiếp cận công nghệ nhanh. Khi giáo viên làm chủ thiết bị công nghệ và robot, học sinh được tập huấn theo lộ trình.

Trước mắt, trường chọn 40 học sinh nòng cốt để đào tạo chuyên sâu, từ đó lan tỏa hoạt động STEM đến toàn bộ học sinh thông qua các cuộc thi, dự án và hoạt động trải nghiệm. “Thay vì đi tìm cuộc thi, chúng tôi tự tổ chức để học sinh được khám phá và sáng tạo”, ông Thông chia sẻ. Nhà trường dự kiến tổ chức cuộc thi nghiên cứu khoa học trong học kỳ II nhằm tối ưu hiệu quả khai thác phòng STEM.

Cùng đó, nhà trường đã thành lập câu lạc bộ AI, Robotics và 11 câu lạc bộ khác, tạo môi trường trải nghiệm thường xuyên cho học sinh. “Ban đầu, chúng tôi tìm đến phụ huynh; nay phụ huynh chủ động tìm đến nhà trường. Điều đó cho thấy vai trò quan trọng của sự phối hợp giữa nhà trường – gia đình – xã hội”, ông Thông nhấn mạnh.

Chia sẻ về cách tổ chức và triển khai giáo dục STEM, ông Đặng Tuấn Cường - Hiệu trưởng Trường THCS Tam Thanh (Lạng Sơn) cho biết, nhà trường bắt đầu từ việc xác định rõ vị trí của STEM trong chiến lược phát triển. Ban giám hiệu quan niệm, STEM không phải môn học mới, cũng không đơn thuần là mua vài bộ robot hay tổ chức ngày hội “đẹp mắt”, mà là phương thức dạy học gắn với thực tiễn; học sinh được trải nghiệm qua dự án và sản phẩm.

“STEM phải gắn chặt với Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu không chỉ là thành tích thi cử, mà giúp học sinh hình thành năng lực giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, sáng tạo, làm việc nhóm và làm chủ công nghệ. Nói cách khác, STEM là chiến lược, không phải khẩu hiệu”, ông Cường nhấn mạnh.

Hiện Trường THCS Tam Thanh đã xây dựng khung chương trình STEM gồm ba trụ cột: Chính khóa – trải nghiệm – hướng nghiệp. Ở chính khóa, các tổ chuyên môn – nhất là Toán, Khoa học tự nhiên, Công nghệ và Tin học được giao xây dựng tối thiểu chủ đề dạy học STEM mỗi năm, gắn với nội dung sách giáo khoa và đưa vào kế hoạch giảng dạy chính thức.

Song song, nhà trường tổ chức các hoạt động trải nghiệm và câu lạc bộ STEM, Robotics, AI cho học sinh yêu thích lĩnh vực công nghệ. Các em được chế tạo mô hình, lập trình robot, thực hiện dự án nhỏ, tham gia giao lưu thi đấu ở cấp tỉnh và quốc gia. Quan điểm của nhà trường là STEM phải được triển khai bền bỉ, có đo lường và đánh giá hằng năm.

Mỗi năm học, nhà trường đều tổng kết riêng mảng STEM: Hoạt động nào hiệu quả, nội dung nào hình thức; chủ đề nào phù hợp; giáo viên cần hỗ trợ gì; cơ sở vật chất cần bổ sung ra sao. Kế hoạch năm sau được điều chỉnh thực chất, không máy móc chạy theo phong trào.

“Từ trải nghiệm ở một trường nhỏ vùng biên, chúng tôi rút ra: Nếu coi STEM là phong trào, nó sẽ đến rồi đi. Nhưng nếu coi STEM là một phần chiến lược, được tổ chức bài bản, có bộ máy và nguồn lực, kết nối và đánh giá, thì dù là trường nhỏ, chúng ta vẫn có thể đi đường dài”, ông Cường khẳng định.

Học sinh thực hành tại phòng học STEM của Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội). Ảnh: NTCC

Lan tỏa tinh thần hội nhập

Từng hướng dẫn học sinh thực hiện nhiều dự án STEM, bà Hà Ánh Phượng - đại biểu Quốc hội, đồng thời là giáo viên trực tiếp giảng dạy cho rằng STEM giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong bối cảnh đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế số. Nếu coi đổi mới sáng tạo là động lực quốc gia, thì giáo dục STEM chính là “nền móng” chuẩn bị nguồn nhân lực kỹ thuật cao cho tương lai.

Theo bà Phượng, bản chất của giáo dục STEM là hình thành cho học sinh tư duy khoa học và giải quyết vấn đề. STEM không chỉ dừng ở việc học từng môn riêng lẻ mà giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn - từ Công nghệ, Khoa học, Toán, Lý, Hóa để giải quyết các tình huống thực tiễn và tạo ra sản phẩm cụ thể.

Một trong những dự án mà bà từng hướng dẫn là “Nói không với ống hút nhựa”, kết nối với hơn 50 quốc gia. Từ bài toán giảm rác thải nhựa, học sinh đã tìm cách chế tạo ống hút bằng tre nứa; tự nghiên cứu cách chống mốc dựa trên kiến thức hóa học và vật lý; tạo ra máy cắt thủ công từ vật liệu tiết kiệm để phù hợp điều kiện miền núi. Qua dự án, kỹ năng làm việc nhóm và năng lực sáng tạo của học sinh phát triển rõ rệt.

Bà Phượng cho biết, trong bối cảnh kinh tế số, thế hệ trẻ phải có trình độ kỹ thuật cao. STEM giúp đặt nền móng vững chắc cho lực lượng lao động tương lai, đồng thời mở ra cơ hội thu hẹp khoảng cách vùng miền khi học sinh ở nông thôn, miền núi được tiếp cận môi trường học tập hiện đại. “Đó là ý nghĩa lớn nhất của giáo dục STEM: Chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước”, bà Phượng nhấn mạnh.

Đại biểu Hà Ánh Phượng đánh giá cao ý nghĩa của việc xây dựng các nền tảng chung dành cho học sinh yêu thích STEM. Dù sống ở miền núi hay đô thị, học sinh đều có thể tiếp cận một môi trường học tập chung, được chia sẻ kinh nghiệm, tham gia các dự án liên trường, từ đó hình thành một cộng đồng học sinh STEM rộng lớn và bình đẳng.

Là giáo viên từng giảng dạy tại vùng miền núi, bà Phượng hiểu rõ những hạn chế về cơ sở vật chất khi học sinh không có cơ hội sử dụng phòng lab hay thiết bị hiện đại. Bởi vậy, bà đánh giá cao chương trình STEM Innovation Petrovietnam - một nỗ lực nhằm thu hẹp khoảng cách vùng miền, giúp học sinh được học STEM bằng thực hành và trải nghiệm thực tế.

Theo bà Phượng, việc Petrovietnam đầu tư cho giáo dục STEM không chỉ thể hiện trách nhiệm xã hội, mà còn là tầm nhìn dài hạn đối với chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia. “Đây phải được xem là một cấu phần quan trọng của chiến lược đổi mới sáng tạo”, bà Phượng nhấn mạnh.

Để thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp vào giáo dục, đại biểu Quốc hội tỉnh Phú Thọ cho rằng, cần có khung thể chế rõ ràng, bao gồm: Các quy định cụ thể, minh bạch; Cơ chế khuyến khích; Ưu đãi thuế và tín dụng; Môi trường hợp tác công - tư tin cậy. Theo bà Phượng, doanh nghiệp chỉ mạnh dạn đầu tư khi họ có niềm tin vào cơ chế quản lý. Vì vậy, cần tôn vinh và ghi nhận các doanh nghiệp tham gia thực chất vào giáo dục, tạo hiệu ứng tích cực, lan tỏa rộng rãi trong xã hội.

Ngoài ra, cần cơ chế hợp tác công - tư phải xác định rõ vai trò mỗi bên trong việc vận hành phòng STEM, tổ chức hoạt động trải nghiệm, các cuộc thi hay dự án cộng đồng. Khi trách nhiệm được phân định minh bạch, doanh nghiệp sẽ yên tâm đồng hành lâu dài với giáo dục.

Với kinh nghiệm nhiều năm triển khai các dự án STEM và quan sát thực tế từ các vùng miền, đại biểu Hà Ánh Phượng khẳng định, giáo dục STEM chính là “nền móng” vững chắc nhất để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Việc doanh nghiệp đồng hành cùng nhà trường sẽ tạo ra cú hích quan trọng giúp thu hẹp khoảng cách vùng miền, đưa học sinh Việt Nam đến gần hơn với môi trường giáo dục hiện đại của thế giới.

Học sinh tham gia Cuộc thi “HNUE Olympic STEM 2025” do Trường ĐH Sư phạm Hà Nội tổ chức. Ảnh: TG

Xóa “trường tạm” về STEM

Để giáo dục STEM được triển khai bài bản và đồng bộ, ông Đỗ Hoàng Sơn - thành viên Liên minh STEM Việt Nam cho rằng, vai trò của thể chế cùng sự đồng hành của doanh nghiệp là những nhân tố then chốt. Thúc đẩy STEM, khoa học - công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là quá trình dài hơi, đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ từ hạ tầng, đào tạo chuyên gia, phát triển nguồn nhân lực đến xây dựng văn hóa khoa học - công nghệ trong xã hội. Đây cũng là lĩnh vực Việt Nam còn thiếu kinh nghiệm và nhiều việc phải làm.

Trước hết, cần nhìn nhận lại một số khái niệm, đặc biệt vai trò “người thầy”. Nếu vẫn coi giáo viên là người truyền đạt kiến thức theo cách truyền thống, chúng ta sẽ không thể có đủ hàng chục triệu giáo viên để dạy toàn bộ tri thức của thời đại số. Vì vậy, công nghệ và môi trường học tập số phải trở thành một phần thiết yếu của quá trình dạy - học.

Thực tế triển khai cho thấy, các mô hình như robot ảo, phòng thực hành số… đã mở ra cơ hội học tập mọi lúc, mọi nơi, theo hướng cá thể hóa. Trong bối cảnh này, ông Sơn cho rằng, giáo viên không chỉ giảng dạy mà còn đảm nhiệm vai trò tổ chức, hướng dẫn, đánh giá trong môi trường số. Những ngày hội STEM, cộng đồng giáo viên STEM, hoạt động trải nghiệm - thực hành cũng trở thành “người thầy mới”, trực tiếp mang kiến thức và rèn luyện phẩm chất, năng lực cho học sinh.

Ở góc độ đào tạo, Chương trình STEM Innovation Petrovietnam đang được triển khai bài bản. Giai đoạn đầu tập trung đào tạo kỹ thuật để các nhà trường vận hành phòng STEM, đáp ứng yêu cầu tiếp nhận và đưa vào sử dụng. Tháng 12 tới, các khóa đào tạo nâng cao sẽ tiếp tục được tổ chức tại 5 điểm đào tạo trực tiếp với sự tham gia của hàng nghìn giáo viên.

Đáng chú ý, theo định hướng của Bộ GD&ĐT, 100 phòng STEM Innovation Petrovietnam sẽ trở thành 100 trung tâm đào tạo và chuyển giao, phục vụ công tác đào tạo mới và đào tạo lại giáo viên trung học trên toàn quốc. Đây là đóng góp có ý nghĩa lớn đối với việc thúc đẩy giáo dục STEM và đổi mới giáo dục nói chung.

Ở góc độ doanh nghiệp, Petrovietnam không chỉ tham gia bằng nguồn lực tài chính mà còn mang đến tâm thế tự tin, chủ động cho học sinh, nhất là học sinh vùng nông thôn, miền núi, biên giới. Việc đầu tư đồng bộ, hiện đại cho các phòng STEM giúp học sinh tiếp cận sớm môi trường học tập chất lượng cao, không còn cảm giác tự ti khi giao lưu, làm việc với bạn bè quốc tế hay doanh nghiệp lớn.

Ông Sơn ví, trong bối cảnh hiện nay, những trường chưa có phòng STEM có thể xem như “trường tạm”. Nếu trước đây chúng ta nỗ lực “xóa nhà tạm” cho người nghèo, thì trong giáo dục cần hướng tới mục tiêu xóa bỏ “trường tạm” về STEM - những nơi học sinh chưa có điều kiện học bằng trải nghiệm, thực hành. Các phòng STEM được Petrovietnam đầu tư đồng bộ, hiện đại chính là nền tảng hạ tầng học tập tối thiểu, tạo cơ hội tiếp cận bình đẳng cho mọi học sinh, dù ở đô thị hay miền núi.

Theo ông Sơn, STEM được thể hiện ở ba cấp độ. Thứ nhất, phổ cập STEM trong các giờ học chính khóa – hiện đã trở thành chỉ số đánh giá nhiệm vụ ở nhiều địa phương. Thứ hai, STEM nâng cao qua hoạt động câu lạc bộ, đáp ứng nhu cầu hướng nghiệp của học sinh. Thứ ba, STEM ở tầm Innovation - nơi học sinh tham gia sáng tạo đột phá và các sân chơi lớn cấp quốc gia, quốc tế.

Hệ thống phòng STEM Innovation Petrovietnam được triển khai tại các trường học đã đáp ứng đủ cả ba cấp độ trên, trước hết giúp giáo viên và học sinh được dạy – học với thiết bị hiện đại, môi trường thực hành phong phú. Theo ông Sơn, mô hình này không chỉ tạo thay đổi về phương pháp giảng dạy và kỹ năng học tập, mà còn giúp phụ huynh hiểu đúng, đồng hành hiệu quả hơn với giáo dục STEM.

Đại biểu Quốc hội, nhà giáo Hà Ánh Phượng cho rằng, cần lồng ghép giáo dục STEM vào chiến lược phát triển các ngành năng lượng, công nghệ và các lĩnh vực kinh tế trụ cột khác. Sự gắn kết này sẽ giúp chúng ta tạo ra lực lượng nhân lực chất lượng cao, gắn đào tạo với nhu cầu thị trường; từ đó thúc đẩy mạnh mẽ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

Minh Phong

Nguồn GD&TĐ : https://giaoducthoidai.vn/tru-cot-trong-giao-duc-stem-post761252.html