Trung Á – Kho báu khoáng sản và cuộc đua giành ảnh hưởng giữa các cường quốc

16 phút trướcBài gốc

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev ký tuyên bố chung năm 2023. Ảnh: THX

Trung Á, với năm quốc gia Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan, đang trở thành tâm điểm của một cuộc cạnh tranh địa chính trị khốc liệt. Không chỉ sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ, khu vực này còn đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu. Điều này đã thu hút sự chú ý ngày càng tăng từ các cường quốc thế giới, biến Trung Á thành một sân khấu mới của cuộc đua giành ảnh hưởng.

Như nhận định của Andrew Hammond, nhà nghiên cứu tại LSE IDEAS thuộc Trường Kinh tế London, với tờ Tin tức Arab (Arabnews.com) ngày 28/5, các quốc gia Trung Á phải đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt là một số nước dễ bị tổn thương nhất do biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, hiếm tháng nào trôi qua mà các cường quốc thế giới không tăng cường sức mạnh ngoại giao của họ đối với khu vực này.

Theo ông Hammond, sự quan tâm đặc biệt này phần lớn xuất phát từ sự phong phú của các khoáng sản quan trọng cho công nghệ năng lượng sạch. Trung Á được ước tính sở hữu khoảng 40% nguồn cung cấp quặng mangan toàn cầu, 30% crom, 20% chì và 10% titan. Đây là những con số cho thấy tiềm năng kinh tế và chiến lược to lớn của khu vực này.

Trung Quốc và Nga: Thế thượng phong kinh tế

Không ngạc nhiên khi Trung Quốc và Nga, hai cường quốc có chung biên giới và lịch sử gắn kết với khu vực, đang nắm giữ thế thượng phong về kinh tế. Mối quan tâm của Nga đối với Trung Á đã có từ lâu, bởi Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan từng là một phần của Liên Xô và hiện là thành viên hoặc thành viên liên kết của Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS).

Trong khi đó, kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Trung Quốc ngày càng tìm cách gây ảnh hưởng ở Trung Á, bao gồm cả thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. Bắc Kinh đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của khu vực. Đầu tháng này, Trung Quốc đã ký kết Liên minh đổi mới năng lượng và điện Trung Quốc - Trung Á nhằm thúc đẩy đổi mới và hợp tác trong công nghệ điện vì sự phát triển bền vững.

Moskva cũng không hề kém cạnh trong "trò chơi ảnh hưởng khu vực" này, đặc biệt là trong lĩnh vực chính trị năng lượng. Năm 2023, Nga đã tăng cường xuất khẩu khí đốt sang Kazakhstan và Uzbekistan sau khi nhu cầu từ châu Âu giảm sút đáng kể do cuộc xung đột ở Ukraine. Cả Nga và Trung Quốc đều chia sẻ chương trình nghị sự thúc đẩy sự ổn định chính trị của các chính quyền trong khu vực, tạo nên một "liên minh về lợi ích chung".

Phương Tây: Cơ hội đang thu hẹp

Mặc dù Nga và Trung Quốc đang chiếm ưu thế, vẫn còn một cơ hội ( nhưng ngày càng thu hẹp) cho các cường quốc khác để tăng cường quan hệ với Trung Á. Điều này được thể hiện rõ vào năm ngoái khi Kazakhstan từ chối nộp đơn xin gia nhập đầy đủ BRICS, bất chấp sự khuyến khích từ Nga và Trung Quốc, và sau đó chỉ đồng ý với Uzbekistan chấp nhận tư cách đối tác. Động thái này cho thấy các nhà lãnh đạo Trung Á mong muốn thu hút nhiều cường quốc khác, không chỉ giới hạn ở Moskva và Bắc Kinh.

Chương trình nghị sự do các cường quốc như Mỹ và Nhật Bản hay EU thúc đẩy tập trung nhiều hơn vào việc thúc đẩy dân chủ và hội nhập kinh tế khu vực. Ví dụ, kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, mối quan tâm của châu Âu đối với Trung Á đã tăng lên trong nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu, bao gồm cả quá trình chuyển đổi xanh và kỹ thuật số vốn thúc đẩy sự thịnh vượng trong tương lai.

Toàn cảnh Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU) và 5 quốc gia Trung Á tại Samarkand (Uzbekistan) ngày 4/4/2025. Ảnh: THX/TTXVN

EU cũng đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh đầu tiên với Trung Á vào tháng trước, tập trung vào bốn lĩnh vực chính của chương trình Cửa ngõ Toàn cầu (Global Gateway) của EU. Sáng kiến này sẽ giải ngân khoảng 300 tỷ euro trên toàn thế giới trong giai đoạn đến năm 2027, bao gồm năng lượng bền vững, nguyên liệu thô quan trọng, kết nối kỹ thuật số và giao thông vận tải. Các cam kết chính của EU trong "Global Gateway" đối với Trung Á bao gồm chuyển đổi số của Kyrgyzstan và tăng cường kinh tế của Turkmenistan, thậm chí cả việc giúp nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Về mặt vận tải, từ năm 2022, EU đã thúc đẩy sáng kiến Tuyến đường vận tải quốc tế xuyên Caspi lớn trên bộ và trên biển (còn gọi là Hành lang Trung tâm) để tăng cường sự hiện diện của mình trong khu vực, không chỉ đi qua Trung Á mà còn qua Biển Caspi, Nam Kavkaz và Thổ Nhĩ Kỳ. Mặc dù Hành lang Trung tâm vẫn chưa phải là đối thủ cạnh tranh với Tuyến đường phía Bắc lâu đời đi qua Nga, EU đang đầu tư rất nhiều vào đó để thay đổi cán cân này.

Bên cạnh đó, EU hiện là đối tác thương mại và đầu tư hàng đầu của Kazakhstan. Vài thập kỷ gần đây cũng chứng kiến nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài khổng lồ từ EU vào khu vực rộng lớn hơn, được hỗ trợ bởi các chính phủ châu Âu khác và các tổ chức như Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD). Ví dụ, EIB đã ký một thỏa thuận với Ngân hàng Phát triển Kazakhstan về khoản vay khung trị giá hàng triệu USD cho các dự án bền vững.

Không chỉ EU, mà cả các quốc gia thành viên riêng lẻ bao gồm Đức và Pháp cũng đang xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với Trung Á. Đáng chú ý, Kazakhstan là nhà sản xuất uranium lớn nhất thế giới với hơn 40% nguồn cung cấp toàn cầu. Pháp đặc biệt quan tâm đến việc tham gia nhiều hơn vào chương trình nghị sự này do tầm quan trọng của năng lượng hạt nhân đối với nền kinh tế của mình.

Với Mỹ, dưới thời chính quyền Biden, Washington đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh đầu tiên với Trung Á theo định dạng C5+1, trong đó nước này cũng ủng hộ dự án Hành lang Trung tâm. Dù chưa rõ chính sách của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ như thế nào đối với khu vực này, nhưng chương trình nghị sự "Nước Mỹ trên hết" của ông chắc chắn cũng sẽ tìm cách đảm bảo một phần lớn hơn trong nguồn tài nguyên thiên nhiên của Trung Á.

Nhật Bản cũng đang tăng cường quan hệ với khu vực thông qua đối thoại “Nhật Bản - Trung Á+”. Nhật Bản có ảnh hưởng tích cực và là nhà tài trợ viện trợ đáng kể trong phần lớn thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh cho khu vực.

Thổ Nhĩ Kỳ: Một nhân tố mới đầy tiềm năng

Một thế lực khác đang tranh giành vị trí trong khu vực là Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia có chung di sản với Trung Á. Tổ chức các quốc gia Turkic (Hội đồng hợp tác của các quốc gia nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ) bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan và Turkmenistan, tạo nền tảng cho sự hợp tác chặt chẽ. Một trong những sáng kiến gần đây của Thổ Nhĩ Kỳ trong khu vực là một thỏa thuận khí đốt tự nhiên mới, theo đó Turkmenistan sẽ vận chuyển khí đốt tự nhiên qua Iran, với nguồn cung cấp đã bắt đầu đến Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 1/3 năm nay.

Xét về tổng thể, Nga và Trung Quốc hiện đang có lợi thế kinh tế rõ rệt trong khu vực. Tuy nhiên, sự cạnh tranh chắc chắn sẽ tăng cường khi có sự quan tâm ngày càng lớn từ các cường quốc khác như Mỹ, Nhật Bản, EU và Thổ Nhĩ Kỳ, tất cả đều tìm cách khai thác nguồn tài nguyên phong phú của Trung Á và củng cố vị thế địa chính trị của mình.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/phan-tichnhan-dinh/trung-a-kho-bau-khoang-san-va-cuoc-dua-gianh-anh-huong-giua-cac-cuong-quoc-20250528182005902.htm