Sự bùng nổ của công nghệ robot tích hợp AI, đặc biệt là các dòng robot hình người đang được đánh giá là trụ cột chiến lược giúp Trung Quốc thúc đẩy năng suất lao động và đổi mới mô hình tăng trưởng. Theo thống kê, năm 2023 quy mô ngành robot hình người tại Trung Quốc đạt khoảng 3,91 tỷ nhân dân tệ (tương đương 549 triệu USD), tăng tới 85,7% so với năm trước. Nhiều doanh nghiệp như UBTECH đã đưa robot vào thử nghiệm tại các nhà máy Zeekr, NIO và Dongfeng.
Trung Quốc hiện có hơn 720.000 doanh nghiệp liên quan đến công nghệ robot và hơn 190.000 bằng sáng chế, chiếm gần 2/3 tổng số bằng sáng chế toàn cầu. Các chính sách từ Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin đặt mục tiêu hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và chuỗi cung ứng robot hình người vào năm 2027.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản (JCER), Trung Quốc có thể là quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ làn sóng robot AI. Dự báo đến cuối thập niên 2050, GDP thực tế của nước này sẽ gấp 3,5 lần so với năm 2024, chủ yếu nhờ vào ứng dụng sâu rộng AI vào sản xuất, dịch vụ và logistics. Công ty kiểm toán PwC ước tính AI và tự động hóa sẽ đóng góp khoảng 26% vào GDP Trung Quốc năm 2030, tương đương 7.000 tỷ USD, cao hơn mức 14,5% tại Bắc Mỹ (3.700 tỷ USD).
Tuy vậy, Trung Quốc vẫn đối mặt với rào cản lớn: dân số già hóa nhanh chóng. JCER dự báo đến năm 2050, tỉ lệ người trên 65 tuổi tại Trung Quốc có thể chiếm đến 39% dân số. Điều này kéo theo sự sụt giảm lực lượng lao động, gia tăng chi phí an sinh và tạo áp lực lớn lên nền tài chính công.
Trước các biện pháp hạn chế xuất khẩu công nghệ cao từ Mỹ và châu Âu, Trung Quốc đã chọn chiến lược “tự chủ công nghệ”, tăng cường nội địa hóa chuỗi cung ứng AI từ chip, dữ liệu đến phần mềm lõi. Đây được xem là yếu tố quan trọng giúp Trung Quốc giữ vững đà tăng trưởng công nghệ trong dài hạn.
Đối với Việt Nam, xu hướng mở rộng AI - robot tại Trung Quốc không chỉ là tín hiệu cạnh tranh mà còn mở ra nhiều cơ hội. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực linh kiện điện tử, thiết bị công nghiệp thông minh và logistics có thể tận dụng làn sóng này để đẩy mạnh chuyển đổi số và tham gia vào chuỗi giá trị công nghệ cao toàn cầu.
Một nghiên cứu năm 2023 cho thấy, các quỹ đầu tư mạo hiểm của Chính phủ Trung Quốc đã rót gần 200 tỷ USD vào khoảng 9.600 công ty AI trong giai đoạn 2000-2023. Bên cạnh đó, các quỹ đầu tư của chính quyền địa phương cũng đóng vai trò lớn trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp như Zhipu AI cạnh tranh với các đối thủ Mỹ. Ngoài ra, các startup AI Trung Quốc còn thu hút mạnh dòng vốn từ các quỹ tư nhân và tập đoàn công nghệ lớn như Alibaba, Tencent.
Theo Liên đoàn Robot Quốc tế, trong phần lớn thập kỷ qua, 75% số robot được lắp đặt tại Trung Quốc đến từ các nhà sản xuất nước ngoài như Nhật Bản và Đức. Tuy nhiên, đến năm 2023, các nhà sản xuất robot Trung Quốc đã chiếm gần một nửa thị trường nội địa.
Trong lĩnh vực robot hình người - vốn đòi hỏi công nghệ cao hơn, các công ty Trung Quốc như UBTech (Thâm Quyến) đang cạnh tranh với các đối thủ Mỹ như Tesla. Robot của UBTech được huấn luyện để phân loại phụ tùng, nâng container nặng trong các nhà máy xe điện. Công ty cho biết 90% trong hơn 3.000 nhà cung cấp hiện là doanh nghiệp trong nước, minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của hệ sinh thái cung ứng nội địa. UBTech cũng tích hợp công nghệ từ DeepSeek, một công ty AI tiên phong của Trung Quốc nhằm nâng cao khả năng ra quyết định của robot.
Quang Chiến