Từ 'câu view' đến vòng lao lý: Cái giá của sự lệch chuẩn trên mạng xã hội

một giờ trướcBài gốc

"Vùng xám" của kỷ nguyên số

Ngày 25/10, Văn phòng Cơ quan cảnh sát điều tra (PC01, Công an TPHCM) đã khởi tố, bắt giam Lê Anh Điệp (30 tuổi), chủ tài khoản "Tàng keng Ông Trùm" để điều tra hành vi Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Trước đó, cơ quan chức năng xác định, chủ tài khoản TikTok "Tàng Keng Ông Trùm" đã đăng nhiều clip có nội dung công kích hoạt động cứu trợ đồng bào gặp thiên tai ở các tỉnh phía Bắc.

Những video này bị cơ quan điều tra cáo buộc gây ảnh hưởng đến việc huy động, kêu gọi cứu trợ của các tổ chức, chứa lời lẽ xúc phạm người dân miền Nam, mang tính miệt thị, kỳ thị, vô văn hóa, gây chia rẽ vùng miền và phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc. Việc "câu view", "câu like" và muốn được nổi tiếng của Điệp với các hành vi nêu trên đã vi phạm quy định tại điểm c khoản 1 Điều 8 và điểm a khoản 3 Điều 16 của Luật An ninh mạng năm 2018, liên quan đến hành vi phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc và xúc phạm nghiêm trọng danh dự, uy tín, nhân phẩm của người khác.

Thượng tá, chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu nhận định, việc một bộ phận người trẻ sẵn sàng đăng tải nội dung phản cảm, xuyên tạc hoặc xúc phạm người khác để "câu like", "câu view" phản ánh nghịch lý của thời đại số: con người có quyền tự do biểu đạt hơn bao giờ hết nhưng đồng thời cũng dễ bị cuốn vào ảo vọng nổi tiếng.

Luật sư Hoàng Văn Hà (Công ty Luật TNHH ARC Hà Nội)

"Trong môi trường mạng, like và view trở thành đơn vị đo danh tiếng, thậm chí của cả giá trị bản thân. Không ít người đánh đồng sự nổi tiếng với thành công, sẵn sàng đánh đổi phẩm giá, đạo đức và chuẩn mực xã hội để đạt được tương tác. Mạng xã hội với khả năng lan truyền nhanh khiến hành vi sai lệch dễ được "bình thường hóa", tạo ảo tưởng rằng xúc phạm hay phản cảm là… vui thôi mà", ông Hiếu nói.

Theo thượng tá Hiếu, hành vi lợi dụng mạng xã hội để công kích, bôi nhọ người khác là biểu hiện của sự suy thoái chuẩn mực đạo đức, khi con người thiếu năng lực tự kiểm soát và không ý thức đầy đủ hậu quả pháp lý từ phát ngôn. Nhiều người tin rằng chỉ cần tạo ra tranh cãi hay scandal là có thể nổi tiếng, được chú ý, từ đó kiếm tiền.

Điều đáng lo là thuật toán của các nền tảng mạng thường ưu tiên hiển thị nội dung gây sốc, khiến hành vi sai lệch được "thưởng" bằng lượng view, qua đó củng cố ảo tưởng rằng "gây tranh cãi là cách để thành công". Đây chính là cơ chế khuếch đại lệch chuẩn xã hội trong không gian ảo - một "vùng xám" mà giới tội phạm học đặc biệt quan tâm.

Những clip như của tài khoản "Tàng Keng Ông Trùm" không chỉ xúc phạm cá nhân, mà còn kích động chia rẽ vùng miền, gieo rắc định kiến và thù ghét, điều mà thượng tá Hiếu đánh giá là "rất nguy hiểm với trật tự xã hội và an ninh văn hóa". "Đây là dạng hành vi gây nguy hiểm gián tiếp: không gây hậu quả tức thời nhưng âm thầm xói mòn niềm tin, phá vỡ sự đoàn kết dân tộc. Khi những clip độc hại có hàng triệu lượt xem, chúng không chỉ là sản phẩm giải trí lệch chuẩn mà còn là "vũ khí mềm" đe dọa nền tảng văn hóa và an ninh tư tưởng", ông Hiếu nhấn mạnh.

Theo ông Hiếu, một bộ phận người dùng hiện nay đã đánh đồng "tự do ngôn luận" với "tự do xúc phạm". Họ quên rằng mọi quyền tự do đều gắn liền với trách nhiệm và giới hạn pháp lý. "Hiến pháp Việt Nam và Công ước quốc tế về quyền dân sự, chính trị (ICCPR) mà Việt Nam là thành viên đều khẳng định: quyền tự do ngôn luận không bao gồm việc xâm phạm danh dự, nhân phẩm người khác hoặc đe dọa an ninh quốc gia", ông dẫn chứng.

Tự do ngôn luận trong khuôn khổ pháp luật

Để khắc phục tình trạng "lệch chuẩn ngôn luận", thượng tá Hiếu cho rằng cần xây dựng chiến lược giáo dục truyền thông xã hội toàn diện, bắt đầu từ nhà trường. Giới trẻ cần hiểu rằng ngôn từ là hành vi, và mọi hành vi ngôn từ đều có hậu quả pháp lý. Song song đó, các nền tảng mạng xã hội phải chủ động quản trị nội dung, minh bạch thuật toán và chịu trách nhiệm với môi trường truyền thông mà họ tạo ra.

"Tự do ngôn luận chỉ có ý nghĩa khi song hành cùng chuẩn mực văn hóa và đạo đức công dân số", ông Hiếu nói. Để hình thành văn hóa ngôn từ, xã hội cần củng cố lại hệ giá trị hành xử trực tuyến dựa trên ba yếu tố: tự trọng, trách nhiệm và kiểm soát. Trước hết, cần đẩy mạnh giáo dục công dân số, giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ khi tham gia mạng.

Chuyên gia tội phạm học cũng cho rằng, với các KOL, TikToker hay người sáng tạo nội dung, nên xây dựng bộ Quy tắc ứng xử nghề nghiệp tương tự trong lĩnh vực báo chí - truyền thông. Nhà nước và hiệp hội có thể phối hợp đào tạo, cấp chứng chỉ hành nghề nội dung số, mô hình đã được nhiều quốc gia áp dụng. Ngoài ra, truyền thông đại chúng cũng cần tạo "sân chơi" cho giá trị tích cực, khuyến khích những nội dung sáng tạo lành mạnh thay vì chỉ chạy theo scandal. "Khi những giá trị tốt được lan truyền mạnh hơn, văn hóa ngôn từ sẽ trở thành chuẩn mực mới, góp phần củng cố đạo đức xã hội và niềm tin công chúng", thượng tá Hiếu khẳng định.

Luật sư Hoàng Văn Hà (Công ty Luật TNHH ARC Hà Nội) cho rằng, việc TikToker Lê Anh Điệp bị khởi tố đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về giới hạn của quyền tự do ngôn luận, nơi ranh giới giữa bày tỏ chính kiến và vi phạm pháp luật đôi khi chỉ cách nhau bằng một cú nhấp chuột. "Tự do ngôn luận không có nghĩa là muốn nói gì thì nói. Mọi phát ngôn phải gắn liền với trách nhiệm và không được xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người khác hoặc của Nhà nước", ông Hà nhấn mạnh.

Theo Điều 331, người lợi dụng quyền tự do dân chủ để xâm phạm lợi ích của Nhà nước hoặc quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm, tùy mức độ vi phạm. Cơ quan điều tra sẽ xác định các yếu tố như: nội dung có xuyên tạc, xúc phạm hay không; mục đích đăng tải có nhằm trục lợi, kích động dư luận hay không; và hậu quả thực tế mà thông tin gây ra. Nếu có đủ căn cứ, "nói quan điểm cá nhân" không còn là hành vi chính đáng. Không gian mạng là một xã hội thu nhỏ, nơi mỗi người đều có quyền thể hiện bản thân, nhưng quyền đó phải đi kèm ý thức pháp luật và đạo đức.

Luật sư Hà cho rằng chế tài hành chính hay hình sự chỉ là biện pháp sau cùng. Quan trọng hơn là nâng cao nhận thức cộng đồng, bởi mỗi bài đăng hay bình luận đều có thể trở thành chứng cứ pháp lý nếu gây tổn hại đến người khác. Pháp luật không cấm phản biện hay góp ý nhưng mọi quan điểm cần dựa trên sự thật và tinh thần xây dựng. Đăng tải thông tin bịa đặt, vu khống, xúc phạm người khác không chỉ trái pháp luật mà còn đi ngược chuẩn mực đạo đức xã hội.

Ông Hà nói rằng, sự việc TikToker "Tàng Keng Ông Trùm" bị khởi tố là bài học sâu sắc về ý thức pháp lý trong kỷ nguyên số. Mạng xã hội có thể là nơi lan tỏa tri thức, chia sẻ tích cực nhưng cũng có thể trở thành "vòng lao lý" nếu bị sử dụng sai cách. Quyền tự do ngôn luận là quyền được nói nhưng phải nói trong khuôn khổ của pháp luật, với trách nhiệm, sự tôn trọng sự thật và nhân phẩm con người. Bởi chỉ khi tự do gắn với chuẩn mực, mạng xã hội mới thật sự là nơi kết nối, chứ không phải công cụ để gieo rắc thù ghét và gây hại cho cộng đồng.

Nguyễn Hải

Nguồn Phụ Nữ VN : https://phunuvietnam.vn/tu-cau-view-den-vong-lao-ly-cai-gia-cua-su-lech-chuan-tren-mang-xa-hoi-20251125114347821.htm