Tự chủ đại học: 'Thước đo' khả năng tự thích ứng của giáo dục công lập

2 giờ trướcBài gốc

Bước khởi đầu cho một giai đoạn chuyển đổi

Mười năm trước, khi chủ trương đổi mới cơ chế hoạt động trong các cơ sở giáo dục đại học công lập được triển khai, Trường Đại học Công Thương TP. Hồ Chí Minh là một trong những đơn vị đầu tiên của Bộ Công Thương thực hiện thí điểm tự chủ toàn diện. Thời điểm ấy, “tự chủ đại học” vẫn còn là khái niệm mới mẻ, chủ yếu gắn với thử nghiệm đổi mới cơ chế tài chính, chưa được nhìn nhận như một công cụ thể chế hóa để nâng cao năng lực quản trị và trách nhiệm giải trình của các trường công.

Chia sẻ tại Hội nghị Tổng kết công tác đào tạo, bồi dưỡng giai đoạn 2021 - 2025 và phương hướng, nhiệm vụ giai đoạn 2026 - 2030 do Bộ Công Thương tổ chức chiều 1/12, PGS.TS Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương TP. Hồ Chí Minh cho biết: “Những năm 2014 - 2015, cơ chế quản lý thật sự là một chiếc áo quá chật. Khi ấy, tự chủ là điều xa xỉ, gần như không ai dám nghĩ đến”.

PGS.TS Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương TP. Hồ Chí Minh. Ảnh: Minh Trang

Theo đó, Đề án tự chủ được Chính phủ phê duyệt sau ba vòng thẩm định, đặt ra thách thức lớn cho nhà trường, một đơn vị công lập vốn quen với cơ chế cấp phát và kiểm soát ngân sách. Bước ngoặt này không chỉ thay đổi mô hình vận hành của trường, mà còn mở đường cho tư duy cải cách trong toàn bộ hệ thống giáo dục thuộc Bộ Công Thương.

Sau 10 năm triển khai, cơ chế tự chủ đã mang lại những kết quả cụ thể. Quy mô sinh viên tăng từ 11.000 năm 2015 lên gần 38.000 năm 2025; nguyện vọng tuyển sinh đạt gần 180.000, thuộc nhóm cao nhất cả nước. Hệ thống đào tạo được mở rộng lên 10 chương trình tiến sĩ, 15 chương trình thạc sĩ và 38 chương trình đại học.

Cơ chế tự chủ giúp nhà trường chủ động mở ngành, xây dựng chương trình đào tạo, phát triển hợp tác quốc tế và triển khai nghiên cứu ứng dụng. Thay vì chờ phê duyệt từng chương trình, trường có thể căn cứ vào năng lực và nhu cầu thị trường để điều chỉnh kế hoạch đào tạo, tăng tốc độ thích ứng với xu hướng lao động mới.

“Tự chủ giúp các trường công vận hành như những đơn vị có năng lực thật sự. Khi được giao quyền, chúng tôi phải tính toán và chịu trách nhiệm cho mọi quyết định”, PGS.TS Nguyễn Xuân Hoàn chia sẻ.

Cơ chế tài chính cũng thay đổi căn bản, thu nhập bình quân của giảng viên tăng từ 13,9 triệu đồng/tháng năm 2015 lên 32,5 triệu đồng/tháng năm 2025. Nhà trường đảm bảo nguồn thu chi minh bạch, phân bổ hiệu quả cho đầu tư cơ sở vật chất, nghiên cứu khoa học và phúc lợi sinh viên.

Từ mô hình phụ thuộc vào ngân sách, trường đã trở thành đơn vị tự chủ tài chính toàn diện, có khả năng tái đầu tư cho phát triển mà không làm tăng gánh nặng ngân sách nhà nước.

Điểm đáng chú ý trong mô hình tự chủ của Trường Đại học Công Thương TP.Hồ Chí Minh là cách nhà trường giữ vững định hướng phục vụ người học. Năm 2019, trường ban hành bộ “3 cam kết 3 không”: không tăng học phí trong suốt khóa học, không thu thêm khoản phí nào khác ngoài học phí và không bỏ lại sinh viên khó khăn phía sau.

Nhờ đó, hàng nghìn sinh viên có hoàn cảnh khó khăn được hỗ trợ. Năm học 2024 - 2025, tổng kinh phí hỗ trợ đạt 48 tỷ đồng, năm học 2025 - 2026 dự kiến tăng lên 52 tỷ đồng, trong đó 3 tỷ đồng dành cho sinh viên vùng bị ảnh hưởng thiên tai. “Chúng tôi xác định tự chủ không phải là thương mại hóa giáo dục, mà là sử dụng hiệu quả nguồn lực để phục vụ người học”, ông Hoàn nói.

Cùng với đó, trường triển khai mô hình “doanh nghiệp trong trường - trường trong doanh nghiệp”, gồm 3 công ty, 4 viện và 6 trung tâm tự chủ, doanh thu năm 2024 đạt gần 200 tỷ đồng. Mô hình này tạo ra môi trường thực hành, nghiên cứu, khởi nghiệp cho sinh viên và tăng cường khả năng kết nối giữa nhà trường với doanh nghiệp.

Đặc biệt, sau một thập kỷ tự chủ, bộ máy quản lý được tinh gọn, với 810 cán bộ, giảng viên và nhân viên, trong đó giảng viên chiếm 83%. Cơ cấu này giúp tăng hiệu quả điều hành, tiết kiệm chi phí hành chính và tập trung nguồn lực cho giảng dạy, nghiên cứu.

“Cơ chế tự chủ khiến chúng tôi phải đánh giá nhân lực theo năng lực, không theo thâm niên. Người làm tốt được trả lương tương xứng, người yếu phải tự bồi dưỡng để theo kịp”, PGS.TS Nguyễn Xuân Hoàn nói.

Hướng tới giai đoạn 2026 - 2030: Hoàn thiện hành lang pháp lý và nhân lực chất lượng cao

Phát biểu tại Hội nghị, ông Nguyễn Quang Hồng - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Công Thương nhấn mạnh: Trong giai đoạn 2026 - 2030, các cơ sở đào tạo trực thuộc Bộ cần tiếp tục đổi mới toàn diện, bám sát tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo và Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Theo ông Hồng, mục tiêu quan trọng là xây dựng nền giáo dục đại học ngành Công Thương hiện đại, tự chủ và gắn chặt với nhu cầu phát triển công nghiệp, thương mại của đất nước. Để hiện thực hóa, Bộ Công Thương xác định nhiều nhóm nhiệm vụ trọng tâm:

Ông Nguyễn Quang Hồng - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Công Thương phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Minh Trang

Thứ nhất, nâng cao nhận thức và đổi mới tư duy hành động của đội ngũ quản lý, giảng viên về yêu cầu đổi mới giáo dục theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW.

Thứ hai, hoàn thiện thể chế nội bộ và cơ chế quản trị, triển khai tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, bảo đảm hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Thứ ba, đẩy mạnh chuyển đổi số trong đào tạo và quản trị, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giảng dạy, kiểm tra, đánh giá.

Thứ tư, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý đạt chuẩn, có năng lực số và năng lực hội nhập;

Thứ năm, đổi mới giáo dục nghề nghiệp, đào tạo lại và nâng cao kỹ năng gắn với nhu cầu doanh nghiệp, thị trường lao động.

Thứ sáu, tăng cường hợp tác quốc tế, thu hút chuyên gia và sinh viên nước ngoài, đồng thời giữ vững bản sắc văn hóa Việt Nam trong hội nhập.

Phát biểu của ông Nguyễn Quang Hồng khẳng định định hướng rõ ràng: Tự chủ đại học không đồng nghĩa với việc các trường “tự lo”, mà là cơ chế để phát huy quyền chủ động đi đôi với trách nhiệm giải trình và minh bạch trong quản trị. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng đào tạo, gắn kết giáo dục với nhu cầu nhân lực thực tế của ngành Công Thương và tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Xét ở góc độ quản lý nhà nước, tự chủ đại học là bước chuyển từ cơ chế kiểm soát sang cơ chế giám sát, đặt niềm tin vào năng lực vận hành của các cơ sở giáo dục. Thực tế tại Trường Đại học Công Thương TP. Hồ Chí Minh cho thấy, khi quyền hạn được trao phù hợp và trách nhiệm được thực thi nghiêm túc, các trường công lập hoàn toàn có thể hoạt động hiệu quả, minh bạch và bền vững, đúng với tinh thần đổi mới mà Bộ Công Thương đang thúc đẩy trong giai đoạn tới.

Trong bối cảnh ngành Công Thương bước vào giai đoạn phát triển mới gắn với chuyển đổi số, kinh tế xanh và hội nhập sâu rộng, tự chủ đại học được xem là "chìa khóa" để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia thông qua nguồn nhân lực chất lượng cao, một nhiệm vụ vừa mang tính chiến lược, vừa thể hiện bản lĩnh cải cách của toàn hệ thống giáo dục công lập ngành Công Thương.

Ngọc Hoa - Minh Trang

Nguồn Công Thương : https://congthuong.vn/tu-chu-dai-hoc-thuoc-do-kha-nang-tu-thich-ung-cua-giao-duc-cong-lap-432848.html