Từ núi Kulen đến huyền thoại Angkor

12 giờ trướcBài gốc

Ngọn núi này không chỉ là biểu tượng tín ngưỡng, mà còn là nơi khởi đầu cho một trong những nền văn minh huy hoàng nhất của khu vực Đông Nam Á: đế chế Khmer. Núi Kulen (còn gọi là Phnom Kulen) thuộc tỉnh Siêm Riệp, Vương quốc Campuchia, cách quần thể Angkor khoảng 50 km về phía Đông Bắc. Nơi đây được xem là chiếc nôi thiêng liêng, nơi khởi dựng vương triều đầu tiên của đế quốc Khmer cổ đại, đặt nền móng cho huyền thoại Angkor ngàn năm sau.

Tượng nữ thần Lakshmi khắc trực tiếp trên đá ở dòng sông ngàn Linga, núi Kulen. Ảnh: Xuân Hiền

Theo sách “Đế Thiên - Đế Thích”, núi Kulen chính là nơi vị vua đầu tiên của vương triều Khmer cổ - Jayavarman II, vào năm 802 đã làm lễ đăng quang và tuyên bố độc lập khỏi ách đô hộ của Java (Indonesia hiện nay). Tại đỉnh Kulen, ông xưng đế, lập nên Đế quốc Khmer, khởi đầu một triều đại kéo dài gần 600 năm và xây dựng nên các kỳ quan kỳ vĩ bậc nhất châu Á.

Kulen không chỉ là vùng đất được chọn làm kinh đô đầu tiên, mà còn mang ý nghĩa tâm linh thiêng liêng đối với người Khmer. Lễ đăng quang năm 802 không chỉ mang ý nghĩa chính trị, mà còn là nghi lễ “liên kết thần quyền với vương quyền”. Jayavarman II tự nhận là Chakravartin - đấng vương giả cai trị toàn cõi, và Kulen trở thành “núi Meru” - biểu tượng trung tâm vũ trụ trong vũ trụ quan Ấn Độ giáo mà người Khmer tôn thờ. Núi thiêng ấy từ đó được xem là nơi linh khí kết tụ, là trái tim tinh thần của quốc gia Khmer đang hình thành.

Sau khi vương triều Khmer ngày một hưng thịnh và mở rộng thế lực về phía Tây Nam, nhà vua đã cho dời đô về vùng Angkor – nơi bằng phẳng, thuận lợi để quy hoạch một đô thị khổng lồ. Tuy nhiên, vai trò của Kulen không dừng lại ở dấu ấn mở đầu. Nơi đây tiếp tục là nơi cung cấp đá sa thạch - vật liệu chính để xây dựng hầu hết các công trình kỳ vĩ ở Angkor như Angkor Wat, Bayon, Ta Prohm, Banteay Srei... Những phiến đá nặng hàng tấn được khai thác trên núi, sau đó vận chuyển theo các kênh đào và sông ngòi về đại công trường Angkor.

Câu hỏi từng gây tranh cãi trong giới nghiên cứu là: làm thế nào người Khmer xưa có thể di chuyển hàng triệu khối đá từ đỉnh núi cao hơn 400 m so với mực nước biển về vùng đồng bằng cách đó hàng chục km? Câu trả lời được hé lộ từ các khảo sát của Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO), khi phát hiện nhiều đường mòn cổ, hệ thống đường rãnh khắc vào đá, minh chứng cho sự tồn tại của các tuyến vận chuyển đá từ Kulen về Angkor. Hơn cả sức mạnh cơ bắp, đó là tầm vóc kỹ thuật và ý chí phi thường của một dân tộc đang kiến tạo nên một trong những đô thị thần thánh lớn nhất thời cổ đại.

Không chỉ là kho nguyên liệu xây dựng, Kulen còn là vùng đất linh thiêng bậc nhất trong tâm thức người Khmer cổ. Nơi đây hiện còn lưu giữ hàng trăm di tích đền tháp, tượng thần, linh tự khắc vào vách núi hoặc chìm sâu dưới lòng đất. Đặc biệt, dòng sông ngàn Linga (Kbal Spean) chảy qua vùng núi Kulen là một trong những biểu tượng độc đáo nhất của văn hóa Khmer thời kỳ đầu.

Dòng sông ngàn Linga là một di tích khảo cổ độc nhất vô nhị của đế chế Khmer, nơi thiên nhiên và tín ngưỡng hòa quyện trong một không gian linh thiêng đầy ám tượng. Ẩn mình trong khu rừng rậm rạp thuộc dãy núi Phnom Kulen, đoạn sông đặc biệt này dài khoảng hơn 3 km, là nơi tập trung hàng ngàn tượng Linga, Yoni, tượng thờ… được chạm khắc trực tiếp trên nền đá dưới lòng suối và hai bên bờ. Những tác phẩm điêu khắc này được thực hiện vào khoảng thế kỷ XI, dưới triều vua Suryavarman I (trị vì 1002 - 1050) và tiếp tục được bổ sung dưới thời vua Udayadityavarman II (trị vì 1050 - 1066), trong thời kỳ đỉnh cao của sự phát triển tôn giáo và thủy lợi ở Angkor.

Tác giả (thứ hai từ phải sang) trong chuyến hành trình khám phá Siêm Riệp. Ảnh: Xuân Hiền

Theo các nhà khảo cổ, việc chạm khắc các hình tượng thiêng xuống đá không chỉ mang ý nghĩa cầu phúc, mà còn tượng trưng cho sự “thánh hóa” dòng nước. Nước sau khi len qua hàng ngàn tượng Linga và phù điêu thần Vishnu, Brahma, Lakshmi… được tin là trở nên linh thiêng, rồi chảy về hồ Baray phía Đông - hồ chứa nhân tạo khổng lồ dài 7,5 km, rộng 1,8 km, góp phần nuôi sống toàn bộ kinh thành Angkor rực rỡ. Dưới lòng suối, hàng ngàn biểu tượng Linga và Yoni - đại diện cho năng lượng sinh sôi, thịnh vượng - được tạc thủ công trên nền đá. Dòng sông ngàn Linga không chỉ là di tích khảo cổ, mà còn là minh chứng cho một nền văn minh biết kết hợp tâm linh với sinh thái.

Ngày nay, núi Kulen là một điểm đến du lịch nổi bật khi đến Siêm Riệp - thành phố du lịch lớn nhất Campuchia. Từ trung tâm Siêm Riệp, du khách có thể đến Kulen trong khoảng 2 giờ bằng xe ô tô, len lỏi qua rừng rậm và dốc đá ngoạn mục. Trên đỉnh núi, chùa Preah Ang Thom hiện đặt tượng Phật nằm lớn nhất Campuchia - một công trình điêu khắc bằng đá nguyên khối dài gần 8 m, thể hiện tinh thần Phật giáo hòa quyện với truyền thống Bà La Môn giáo xưa. Không gian Kulen là sự kết hợp độc đáo giữa thiên nhiên và văn hóa. Ngoài các đền đài cổ, nơi đây còn có thác Kulen cao gần 20 m, nước đổ trắng xóa giữa rừng già, thu hút hàng ngàn du khách đến tắm mát và chiêm nghiệm. Rừng Kulen còn lưu giữ nhiều loại thực vật quý hiếm, được xếp vào khu bảo tồn quốc gia từ năm 1993. Đây không chỉ là bảo tàng thiên nhiên, mà còn là nơi giữ khí thiêng sông núi, minh chứng sống động cho mối gắn bó giữa người Khmer và đất mẹ linh thiêng.

Hàng ngàn Linga được khắc trực tiếp trên đá dưới lòng sông ngàn Linga, núi Kulen. Ảnh: Xuân Hiền

Không thể hiểu trọn vẹn Angkor nếu không từng đặt chân lên Kulen, bởi chính nơi đây là nguồn mạch khai sinh, là mảnh đất đầu tiên đánh dấu sự hồi sinh của một dân tộc, từ bóng tối nô lệ bước ra ánh sáng độc lập. Nếu Angkor là “điểm đến của thế giới”, thì Kulen là cội nguồn của vinh quang ấy, nơi một dân tộc cất lên tiếng nói tự chủ đầu tiên, dựng ngọn cờ vương quyền trên nền tảng tín ngưỡng và văn minh bản địa.

Đối với du khách Việt, hành trình khám phá Kulen không chỉ mang tính du lịch, mà còn là chuyến đi về quá khứ Đông Nam Á - nơi lịch sử các dân tộc từng giao thoa, chia sẻ văn hóa và cùng xây dựng một nền văn minh rực rỡ. Việt Nam và Campuchia là hai dân tộc láng giềng, từng có chung dòng chảy lịch sử, từng chia sẻ những giá trị văn hóa lớn như: Ấn Độ giáo, Phật giáo, kiến trúc đá, nghệ thuật chạm khắc, nghi lễ cung đình. Vì thế, Kulen không chỉ là một điểm đến quốc gia, mà còn là ký ức khu vực, nơi mỗi người đều có thể tìm thấy một phần linh hồn mình trong đó.

Người Khmer có câu: “Ai chưa về Kulen, là chưa hiểu linh hồn của đất nước.” Câu nói ấy không chỉ thể hiện sự tôn kính, mà còn hàm chứa triết lý nhân sinh rằng: mọi vinh quang đều bắt đầu từ niềm tin cội nguồn. Và niềm tin ấy ngự trị vĩnh viễn trên đỉnh Kulen - giữa trời xanh, đá thẳm, và tiếng thì thầm của rừng thiêng vọng về như một bản hùng ca bất tận.

Ngô Xuân Hiền

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/tu-nui-kulen-den-huyen-thoai-angkor-a29842.html