Tục 'Tằng cẩu' của người Thái đen Mường Lò

3 giờ trướcBài gốc

Người Thái đen tại Mường Lò quan niệm rằng "mái tóc là góc con người", nhưng với người phụ nữ, mái tóc còn chứa đựng cả linh hồn và phẩm giá. “Tằng cẩu” thực chất là nghi lễ búi tóc ngược lên đỉnh đầu dành cho những cô gái sắp về nhà chồng. Đây là quy định bất biến trong luật tục, một thông điệp không lời nhưng có sức ràng buộc lớn gửi đến cộng đồng. Một khi búi tóc đã được đưa lên cao, người phụ nữ ấy đã thuộc về một gia đình khác, chính thức kết thúc quãng đời con gái tự do để gánh vác trách nhiệm của một người vợ, người mẹ.

Nghi lễ Tằng cẩu thường được diễn ra ngay trước khi đoàn nhà trai đến đón dâu. Buổi lễ không quá ồn ào nhưng diễn ra trong không khí trang trọng. Những người phụ nữ có vai vế trong gia đình, thường là các bà, các dì có cuộc sống hôn nhân hạnh phúc, con cái đề huề sẽ là người trực tiếp thực hiện nghi thức này cho cô dâu. Họ tin rằng, sự may mắn và đức hạnh của những người đi trước sẽ được truyền lại cho người con gái qua từng lọn tóc.

Đám cưới của người Thái đen Mường Lò.

Để thực hiện một bộ Tằng cẩu đúng chuẩn, người phụ nữ Thái cần những phụ kiện đặc trưng như: chiếc lược thưa bằng sừng hoặc gỗ, “đồ tằng cẩu” (một túm tóc độn để búi tóc thêm to và đẹp) và quan trọng nhất là chiếc trâm, không chỉ có tác dụng giữ nếp tóc mà còn là món trang sức quý giá, là vật đính ước hoặc quà tặng của cha, mẹ chồng tương lai dành cho cô gái. Người thực hiện nghi lễ sẽ chải tóc thật mượt sau đó khéo léo cuộn mái tóc cùng với tóc độn, quấn tròn thành một búi chặt chẽ ngay trên đỉnh đầu rồi xuyên chiếc trâm qua để cố định.

Chị Điêu Thị Chức đang thực hiện nghi lễ Tằng cẩu cho cô dâu trước khi về nhà chồng.

Trong khoảnh khắc tóc được búi lên, người con gái thường không giấu được niềm xúc động. Đó là lúc họ nhận thức rõ rệt về sự trưởng thành. Từ đây, họ không còn là cô gái trẻ vô tư mà đã là người "giữ lửa" cho một gia đình. Những lời dặn dò của bà, của mẹ trong lúc Tằng cẩu thường xoay quanh đạo làm dâu, cách đối nhân xử thế với nhà chồng và lòng thủy chung son sắt.

Chị Điêu Thị Chức ở tổ dân phố Sà Rèn, phường Trung Tâm cho biết: Với tôi, được trực tiếp Tằng cẩu cho các cô dâu là niềm hạnh phúc và vinh dự lớn lao. Mỗi khi thực hiện nghi lễ, tôi thấy rất vui vì mình đang trao đi ‘ngọn lửa’ của lòng thủy chung và sự đức hạnh. Tôi mong nghi lễ này sẽ được mãi trao truyền cho các thế hệ mai sau.

Giá trị của tục Tằng cẩu còn nằm ở cách ứng xử văn minh trong cộng đồng người Thái. Khi một người phụ nữ đã Tằng cẩu, đàn ông trong bản hay những chàng trai lạ khi nhìn vào sẽ tự biết giữ khoảng cách cung kính. Đó là một sự tôn trọng tuyệt đối dành cho người đã có gia đình. Chiếc búi tóc trên đầu giống như "bức tường" ngăn cách những ý định tán tỉnh, trêu ghẹo, giúp bảo vệ hạnh phúc gia đình và giữ gìn nếp sống văn hóa ở khu dân cư.

Không chỉ có ý nghĩa về mặt hôn nhân, Tằng cẩu còn mang đậm màu sắc tâm linh. Người Thái đen tin rằng, khi phụ nữ đã lấy chồng, linh hồn của họ đã được báo cáo với tổ tiên nhà chồng. Việc búi tóc lên cao giúp các vị thần linh và tổ tiên dễ dàng nhận diện và che chở cho người phụ nữ ấy. Ngược lại, nếu một người phụ nữ đã có chồng mà không Tằng cẩu, điều đó bị coi là sự xúc phạm đến nhà chồng, là điềm xấu và sẽ bị cộng đồng chê cười, coi thường.

Nghi lễ trước khi diễn ra tục Tằng cẩu trong đám cưới của người Thái đen Mường Lò.

Ông Vũ Đức Toàn - Trưởng phòng Văn hóa phường Trung Tâm chia sẻ: Tằng cẩu không chỉ là một phong tục, mà là một 'di sản sống' khẳng định bản sắc riêng biệt của người Thái Đen. Việc duy trì nghi lễ này trong đời sống hiện đại là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống. Vì vậy, địa phương luôn khuyến khích và tạo điều kiện để những người am hiểu phong tục tiếp tục trao truyền cho thế hệ trẻ. Bảo tồn Tằng cẩu chính là bảo tồn sợi dây gắn kết cộng đồng, giữ gìn những chuẩn mực đạo đức tốt đẹp và làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của vùng đất Mường Lò.

Tục Tằng cẩu không chỉ là một nét đẹp hình thức mà còn là biểu tượng của lòng thủy chung. Người phụ nữ chỉ hạ Tằng cẩu khi chồng qua đời. Lúc đó, họ sẽ xõa tóc để chịu tang. Để thể hiện sự mất mát to lớn và lòng thương cảm, nghĩa tình đối với người bạn đời, họ sẽ cắt một lọn tóc đốt theo người chồng. Nếu sau này họ đi bước nữa, nghi lễ Tằng cẩu sẽ được thực hiện lại một lần nữa. Sự tuần hoàn ấy minh chứng cho sự coi trọng tình nghĩa, sự gắn kết giữa người với người.

Hơn cả một kiểu tóc, Tằng cẩu là sự kết tinh của lòng hiếu thảo, đạo làm dâu và trách nhiệm với dòng họ. Trong dòng chảy hối hả của đời sống hiện đại, chiếc trâm và búi tóc Tằng cẩu vẫn tồn tại lặng lẽ như một "mỏ neo" tâm hồn, giúp những người con của bản làng luôn nhớ về cội nguồn, giữ gìn nề nếp gia phong. Tục Tằng cẩu, vì thế sẽ mãi là ngọn lửa hồng sưởi ấm văn hóa Mường Lò, là minh chứng sống động nhất cho sức sống bền bỉ của một tộc người luôn biết trân trọng và tôn vinh người phụ nữ.

Mai Thanh Hiền

Nguồn Lào Cai : https://baolaocai.vn/tuc-tang-cau-cua-nguoi-thai-den-muong-lo-post890274.html