Tuyên ngôn thể chế cho phát triển bằng trí tuệ Việt Nam

3 giờ trướcBài gốc

Việt Nam thuộc nhóm quốc gia tiên phong ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo

Trong tuần làm việc cuối của Kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo; Luật Chuyển đổi số; Luật Công nghệ cao (sửa đổi); Luật Chuyển giao công nghệ (sửa đổi) và Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi).

Luật Trí tuệ nhân tạo lần đầu tiên đặt nền móng cho quản trị, phát triển và ứng dụng AI tại Việt Nam; Luật Chuyển đổi số hướng tới xây dựng dữ liệu mở, danh tính số và hệ sinh thái dịch vụ số toàn diện.

Cùng với đó, việc sửa đổi các luật về công nghệ cao, chuyển giao công nghệ và sở hữu trí tuệ được kỳ vọng tháo gỡ những “điểm nghẽn” lâu nay trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu, bảo hộ tài sản trí tuệ và nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp.

Đây là lần đầu tiên Việt Nam có bộ khung pháp lý đầy đủ, thống nhất, có tầm nhìn dài hạn cho trụ cột tăng trưởng mới, nơi công nghệ, dữ liệu, tài sản trí tuệ, nhân lực chất lượng cao và năng lực đổi mới sáng tạo được đặt ở vị trí trung tâm.

Ngày 10/12/2025, Quốc hội thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo, đạo luật chuyên biệt đầu tiên về AI, đánh dấu việc Việt Nam trở thành một trong những quốc gia sớm nhất trên thế giới có luật riêng cho lĩnh vực này. Luật xác định rõ nguyên tắc quản lý theo mức độ rủi ro, khuyến khích đổi mới sáng tạo nhưng phải bảo đảm an toàn, an ninh, quyền con người và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Nhóm hành vi bị cấm được quy định chặt chẽ, bao gồm việc sử dụng AI để thao túng hành vi và nhận thức của con người, tạo nội dung giả nhằm lừa đảo hoặc xâm phạm danh dự, nhân phẩm, quyền và lợi ích hợp pháp; lợi dụng trẻ em, người yếu thế hoặc các nhóm dễ tổn thương. Những hành vi gây phương hại đến an ninh - quốc phòng, trật tự xã hội cũng bị xếp vào nhóm cấm tuyệt đối.

Luật phân loại hệ thống AI theo ba mức rủi ro: thấp, trung bình và cao, giảm một mức so với dự thảo trước đó để giúp doanh nghiệp dễ triển khai hơn. Thay vì cơ chế tiền kiểm nặng nề, doanh nghiệp tự lập hồ sơ đánh giá an toàn trước khi triển khai, cơ quan quản lý thực hiện hậu kiểm nhằm tạo môi trường thông thoáng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo mà vẫn bảo đảm kiểm soát rủi ro.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh rằng trí tuệ nhân tạo là lĩnh vực mới, tốc độ phát triển nhanh và ảnh hưởng rộng đến kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quản trị quốc gia. Do đó, việc sớm có luật là cần thiết để chủ động nắm bắt cơ hội, đi trước một bước trong quản trị rủi ro.

Bộ trưởng cho biết, quá trình xây dựng luật đã tham khảo kỹ kinh nghiệm quốc tế, kết hợp nhiều mô hình quản trị khác nhau nhưng có chọn lọc, nhằm bảo đảm sự cân bằng giữa phát triển và an toàn. Các nội dung kỹ thuật sẽ được quy định chi tiết bằng nghị định để bảo đảm tính linh hoạt, phù hợp với tốc độ thay đổi chóng mặt của công nghệ.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Muốn mạnh về AI, chúng ta phải mạnh về con người. Luật pháp có thể tạo khung, công nghệ có thể tạo công cụ, nhưng quyết định vẫn là con người - những người làm chủ công nghệ”. Theo Bộ trưởng, thể chế chỉ tạo nền móng, còn việc biến công nghệ thành giá trị, biến tri thức thành sức mạnh phụ thuộc vào năng lực, bản lĩnh và khát vọng của đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Luật có hiệu lực từ ngày 1/3/2026.

Cùng đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được thông qua cùng ngày 10/12/2025 đã đánh dấu một bước chuyển quan trọng: đưa quyền sở hữu trí tuệ trở thành loại tài sản có thể định giá, giao dịch, mua bán, thế chấp và khai thác như một nguồn lực kinh tế thực thụ.

Chủ sở hữu có thể sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để thực hiện các giao dịch dân sự, thương mại và đầu tư; Nhà nước khuyến khích việc khai thác các tài sản trí tuệ này để góp vốn hoặc vay vốn theo quy định pháp luật về doanh nghiệp, đầu tư và tín dụng.

Luật cũng thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số trong quản lý sở hữu trí tuệ thông qua việc xây dựng cơ sở dữ liệu lớn về bảo hộ và giá giao dịch tài sản trí tuệ, tự động hóa quy trình nghiệp vụ bằng AI để nâng cao hiệu quả bảo hộ và thương mại hóa. Việc giao dịch tài sản trí tuệ được thực hiện thông qua các trung tâm đổi mới sáng tạo, với hệ thống định giá minh bạch, bảo đảm tính tham chiếu cho thị trường.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, trọng tâm của lần sửa đổi này là chuyển tư duy từ “bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ” sang “tài sản hóa - thương mại hóa - thị trường hóa” kết quả nghiên cứu, biến tri thức thành giá trị kinh tế, tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư vào đổi mới sáng tạo. Luật có hiệu lực từ 1/4/2026.

Nền tảng pháp lý cho giai đoạn bứt phá mới của Việt Nam

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, được thông qua ngày 10/12/2025 và có hiệu lực từ 1/4/2026, nhằm hoàn thiện khung pháp lý để thúc đẩy hoạt động chuyển giao công nghệ hiệu quả, đồng bộ và tiệm cận xu hướng quốc tế. Luật rút gọn thủ tục hành chính, cập nhật danh mục công nghệ mới, công nghệ chiến lược, đồng thời mở rộng ưu đãi cho hoạt động chuyển giao.

Các sản phẩm Made in VietNam tại Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam 2025.

Ba mức độ chuyển giao gồm: ứng dụng, làm chủ và nghiên cứu - phát triển, với chính sách ưu đãi tăng dần nhằm khuyến khích doanh nghiệp tiến tới làm chủ công nghệ. Nhà nước khuyến khích góp vốn bằng công nghệ được tạo ra từ kết quả nghiên cứu trong nước thông qua hỗ trợ thẩm định giá và xác lập quyền sở hữu. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng quy định này sẽ khắc phục tình trạng “đóng băng” kết quả nghiên cứu, cho phép tri thức biến thành tài sản có giá trị giao dịch, đầu tư.

Cùng với đó, luật tăng cường kiểm soát chuyển giao công nghệ xuyên biên giới để bảo đảm an ninh công nghệ và thúc đẩy xuất khẩu công nghệ Việt Nam. Thị trường khoa học công nghệ sẽ được phát triển theo hướng minh bạch, chuyên nghiệp, lấy sàn giao dịch và các trung tâm công bố công nghệ làm hạt nhân kết nối cung - cầu.

Luật Công nghệ cao (sửa đổi), gồm 6 chương và 27 điều, được Quốc hội thông qua ngày 10/12/2025 và có hiệu lực từ 1/7/2026, xác định phát triển công nghệ cao và công nghệ chiến lược là đột phá để phát triển nhanh, bền vững nền kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh và nâng cao năng lực tự chủ công nghệ quốc gia. Luật cho phép áp dụng mức ưu đãi cao nhất về đầu tư, thuế, đất đai đối với các hoạt động công nghệ cao, đồng thời ưu tiên bố trí ngân sách cho R&D, thử nghiệm, ứng dụng và thương mại hóa công nghệ chiến lược.

Điểm mới quan trọng của luật là tăng cường liên kết giữa viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp nhằm hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo vững chắc, gắn nghiên cứu với sản xuất và thị trường. Nhà nước áp dụng cơ chế đặc thù để phát triển, nội địa hóa, làm chủ và ứng dụng công nghệ; hỗ trợ hình thành doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp chiến lược và startup công nghệ cao ngay tại Việt Nam.

Luật cũng mở rộng chính sách ưu đãi đối với nhân lực công nghệ cao, từ chuyên gia, nhà khoa học đến tổng công trình sư. Những chính sách này nhằm bảo đảm điều kiện sống và làm việc tốt nhất cho lực lượng nhân lực chiến lược nhóm quyết định khả năng làm chủ công nghệ của quốc gia.

Sáng 11/12, Quốc hội thông qua đạo luật thứ 10 trong tổng thể hệ thống thể chế do Bộ KH&CN chủ trì soạn thảo: Luật Chuyển đổi số. Luật xác định nguyên tắc quản lý, điều hành trên môi trường số là mặc định, trên giấy là ngoại lệ, đồng thời đặt ra yêu cầu mọi công dân, không phân biệt điều kiện kinh tế - xã hội, đều có quyền tiếp cận dịch vụ công trực tuyến.

Luật quy định dịch vụ công trực tuyến phải thân thiện, chuẩn mực quốc tế, đa ngôn ngữ, hỗ trợ người khuyết tật, tương thích với nhiều thiết bị và bảo đảm khả năng tiếp cận cho người dân vùng sâu, vùng xa. Chuyển đổi số được xác định là “đột phá hàng đầu”, với ưu tiên gồm hạ tầng số, dữ liệu, nhân lực và hợp tác quốc tế.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Luật Chuyển đổi số được thiết kế theo hướng luật khung, quy định nguyên tắc và chính sách chung nhằm bảo đảm sự thống nhất trên phạm vi toàn quốc, tránh tình trạng cát cứ, phân mảnh. Luật tạo sự liên kết giữa các luật chuyên ngành, hình thành một cấu trúc thống nhất về quốc gia số, trong khi vẫn bảo đảm không can thiệp sâu vào lĩnh vực chuyên ngành. Đây cũng là đạo luật tháo gỡ nhiều khó khăn về thủ tục hành chính, tạo điều kiện để các cơ quan, địa phương đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số.

Việc hoàn thiện đồng bộ 10 đạo luật trong lĩnh vực khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thể hiện rõ quyết tâm của Nhà nước trong việc đặt khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực then chốt của tăng trưởng. Khung pháp lý này không chỉ tạo hành lang thuận lợi cho doanh nghiệp và nhà khoa học mà còn bảo đảm các hoạt động công nghệ, dữ liệu và AI được quản lý chặt chẽ, an toàn, đáp ứng yêu cầu của thời đại số.

Với việc đồng loạt thông qua các đạo luật mới, Việt Nam không chỉ hoàn thiện nền tảng pháp lý mà còn khẳng định lựa chọn chiến lược: phát triển bằng khoa học - công nghệ, bằng đổi mới sáng tạo và bằng sức mạnh của trí tuệ con người Việt Nam trong kỷ nguyên số. Đây sẽ là bệ phóng quan trọng để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, chủ động nắm bắt cơ hội từ AI, chuyển đổi số và công nghệ cao, tiến gần hơn tới mục tiêu quốc gia hùng cường vào năm 2045.

Trước đó, tại Kỳ họp thứ Chín, Quốc hội khóa XV đã thông qua 5 Luật do Bộ KH&CN chủ trì soạn thảo. Cụ thể, 5 luật gồm: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử, Bộ KH&CN. Theo TS. Trịnh Như Thùy - Giám đốc Ngân hàng mô DNA, Bệnh viện Quốc tế DNA, đây không chỉ là một sự kiện lập pháp mà còn là “tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia”, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong tâm lý nghiên cứu, từ thận trọng với cơ chế cũ sang chủ động kiến tạo trong một hệ sinh thái được bảo đảm bằng luật pháp.

Nguyệt Thương

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/tuyen-ngon-the-che-cho-phat-trien-bang-tri-tue-viet-nam.html