VA-111 Shkval: Ngư lôi siêu tốc của Liên Xô khiến phương Tây sửng sốt

12 giờ trướcBài gốc

Ngư lôi VA-111 Shkval từng được xem là loại vũ khí “gần như không thể đánh chặn” dưới mặt nước. Khác với ngư lôi thông thường, Shkval sử dụng công nghệ siêu khoang – tạo ra một bong bóng khí bao quanh thân để loại bỏ lực cản – giúp nó “bay” trong nước với vận tốc lớn hơn 200 hải lý/giờ.

Ngư lôi VA-111 Shkval. Nguồn: National Interest

Lịch sử ra đời

Được thiết kế như một “sát thủ tàu sân bay” có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, Shkval ra đời nhằm đối phó với ưu thế hải quân áp đảo của Mỹ trong Chiến tranh Lạnh. Sự xuất hiện của nó từng khiến giới quân sự phương Tây bất ngờ khi lần đầu tiên họ nhận thấy một loại ngư lôi có thể đạt tốc độ vượt trội đến mức gần như không thể phòng thủ kịp thời.

Loại vũ khí này được Liên Xô phát triển với mục tiêu tạo ra phương tiện tấn công có thể xuyên thủng mọi hệ thống phòng thủ trên biển. Shkval có thể mang đầu đạn thông thường hoặc hạt nhân, khiến nó trở thành mối đe dọa đáng kể đối với lực lượng hải quân Mỹ và các tàu sân bay trên toàn cầu. Một số báo cáo cho rằng, sau khi Liên Xô tan rã, công nghệ này có thể đã được chuyển giao hoặc xuất khẩu sang Iran.

Thiết kế và phát triển VA-111 Shkval

Ngư lôi siêu khoang VA-111 Shkval ra đời từ thập niên 1960, trong bối cảnh Hải quân Liên Xô tìm kiếm một giải pháp có thể xóa mờ lợi thế của Hải quân Mỹ trong tác chiến chống tàu ngầm và bảo vệ các nhóm tác chiến tàu sân bay. Trước sức ép từ khả năng chống ngầm ưu việt của đối phương, các nhà lãnh đạo quân sự Liên Xô giao nhiệm vụ cho các viện nghiên cứu phát triển một vũ khí tốc độ cao có thể vượt qua các hệ thống đối phó thời bấy giờ.

Viện NII-24 là đầu mối chịu trách nhiệm nghiên cứu - sau nhiều năm thí nghiệm và hoàn thiện công nghệ siêu khoang, Shkval chính thức được đưa vào biên chế từ năm 1977. Việc Liên Xô phát triển được một ngư lôi siêu khoang đã trở thành một bước nhảy công nghệ đáng chú ý, khiến các chuyên gia phương Tây thực sự bất ngờ khi thông tin về loại vũ khí này được hé lộ sau đó.

Về mặt thiết kế, Shkval có kích thước và thông số ấn tượng: dài khoảng 8,2 m, đường kính 533 mm, nặng vào khoảng 2.700 kg. Nó mang theo một đầu đạn xấp xỉ 210 kg, có thể là đầu đạn nổ thông thường hoặc phiên bản mang đầu đạn hạt nhân. Điểm nổi bật nhất là tốc độ: Shkval vận hành theo nguyên lý siêu khoang - tạo ra và duy trì một lớp bong bóng khí bao quanh thân để giảm thiểu lực cản - nhờ đó đạt vận tốc vượt quá 200 hải lý/giờ, và theo một số báo cáo con số này có thể lên tới khoảng 250 hải lý/giờ.

Phiên bản Shkval ban đầu có tầm bắn khoảng 7 km, trong khi các biến thể sau này như Shkval-2 đã mở rộng tầm bắn lên 11 đến 15 km. Nó được phóng từ ống phóng ngư lôi tàu ngầm tiêu chuẩn 533 mm, tương thích với các nền tảng sẵn có của Liên Xô ở thời điểm đó.

Cốt lõi của Shkval là công nghệ siêu khoang (supercavitation). Thông thường, lực cản của nước là rào cản lớn đối với vận tốc dưới mặt nước, bởi mật độ của nước lớn hơn không khí khoảng 800 lần. Siêu khoang khắc phục vấn đề này bằng cách bao quanh mình bằng một lớp khí - giảm đáng kể tiếp xúc với nước và do đó triệt tiêu phần lớn lực cản.

Shkval đạt được hiệu ứng đó nhờ hai yếu tố chính. Thứ nhất, mũi ngư lôi có hình dạng đặc biệt, có tác dụng đẩy nước sang hai bên để tạo một khoang rỗng phía trước. Thứ hai, hệ thống động cơ tạo ra khí nóng ở xung quanh để làm bốc hơi nước và duy trì bong bóng hơi - về cơ bản biến phần môi trường tiếp xúc của ngư lôi từ dạng nước sang khí, cho phép thân ngư lôi “bay” trong nước với hệ số cản thấp hơn nhiều.

Mối đe dọa đối với tàu sân bay

Shkval được thiết kế để tiêu diệt cả tàu ngầm lẫn tàu nổi - trong đó mục tiêu chính là các nhóm tác chiến tàu sân bay. Điểm mạnh nổi bật nhất của Shkval là tốc độ vượt trội. Ở tốc độ 200 hải lý/giờ, ngư lôi có thể di chuyển gần 7 km trong chưa đầy hai phút, khiến mục tiêu gần như không còn thời gian phản ứng. So với các ngư lôi phương Tây cùng thời, khả năng này biến Shkval thành một mối đe dọa đáng gờm trong các tình huống tấn công chớp nhoáng.

Phiên bản ban đầu của Shkval có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, trở thành một trong những yếu tố cơ bản trong năng lực răn đe chiến thuật của Liên Xô. Một quả ngư lôi mang đầu đạn hạt nhân có thể phá hủy hoặc làm vô hiệu hóa một nhóm tác chiến tàu sân bay. Phiên bản mang đầu đạn thông thường có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho các tàu chiến có giá trị cao.

Vì sao Nga dừng phát triển ngư lôi này?

Xét về chiến thuật và chiến lược, VA-111 Shkval giống như “viên đạn bạc” - có khả năng mang lại lợi thế lớn trong những hoàn cảnh nhất định nhưng không phải là giải pháp tổng thể cho mọi tình huống tác chiến. Điểm mạnh của Shkval nằm ở tốc độ và tính bất ngờ: nếu một tàu ngầm tiếp cận mục tiêu trong vòng khoảng 10 km mà không bị phát hiện, ngư lôi siêu khoang có thể loại bỏ thời gian phản ứng của đối phương và gây tổn thất quyết định. Ở khía cạnh tâm lý, chính khả năng này đã buộc các đối thủ phải điều chỉnh kế hoạch tác chiến, đề cao cảnh giác và triển khai thêm biện pháp phòng thủ.

Tuy nhiên, Shkval cũng có những hạn chế về mặt kỹ thuật như tầm bắn ngắn, chi phí năng lượng cao và việc hoạt động trong khoang khí làm giảm tính linh hoạt khi tác chiến ở cự ly xa hoặc trong môi trường phức tạp. Ngoài ra, ngư lôi được thiết kế để thực hiện một số nhiệm vụ nhất định khiến nó khó có thể thay thế các hệ thống ngư lôi đa năng truyền thống. Shkval phù hợp cho các nhiệm vụ đột kích, tấn công mục tiêu có giá trị cao ở cự ly ngắn hơn là cho tác chiến trên vùng biển rộng hoặc tác chiến tàng hình kéo dài.

Nhiều nguồn tin cho rằng chương trình chế tạo Shkval bị đình trệ sau khi Liên Xô tan rã, một mặt do chi phí phát triển quá lớn, mặt khác do vũ khí này không còn phù hợp với yêu cầu tác chiến hiện đại. Dù vậy, Shkval vẫn được coi là cột mốc quan trọng, mở ra kỷ nguyên công nghệ siêu khoang trong lĩnh vực chế tạo vũ khí dưới nước.

Hải quân Nga ngày nay dường như đã không còn sản xuất hoặc triển khai ngư lôi siêu khoang như Shkval. Thay vào đó, họ tập trung phát triển các loại ngư lôi hạt nhân thế hệ mới với tầm hoạt động xa và khả năng dẫn hướng chính xác hơn.

Hồng Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo National Security Journal

Nguồn VOV : https://vov.vn/quan-su-quoc-phong/va-111-shkval-ngu-loi-sieu-toc-cua-lien-xo-khien-phuong-tay-sung-sot-post1244178.vov