Vai trò của dinh dưỡng trong 1.000 ngày đầu đời: Nền tảng cho sự phát triển toàn diện của bà mẹ và trẻ nhỏ

12 giờ trướcBài gốc

Các chuyên gia dinh dưỡng gọi giai đoạn 1.000 ngày đầu đời, bắt đầu từ khi mẹ bắt đầu mang thai đến khi trẻ tròn 2 tuổi, là "cửa sổ vàng" để phòng ngừa suy dinh dưỡng, tối ưu hóa sự phát triển não bộ, đồng thời bảo vệ sức khỏe suốt đời.

Nếu được chăm sóc dinh dưỡng hợp lý, trẻ sẽ có cơ hội phát triển tối đa về thể chất, trí tuệ, đồng thời giảm nguy cơ mắc bệnh trong suốt cuộc đời. Ngược lại, nếu bị thiếu hụt dinh dưỡng, trẻ có thể phải gánh chịu những hậu quả nặng nề, thậm chí không thể phục hồi.

Theo PGS.TS Lê Danh Tuyên, nguyên Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tăng cường đầu tư cho các can thiệp đã được chứng minh hiệu quả, chi phí thấp có thể cứu được mạng sống cho trẻ và phòng chống thấp còi.

Theo đó, suy dinh dưỡng và tử vong trẻ em có thể phòng chống được bằng các giải pháp tương đối đơn giản và không quá tốn kém. Bổ sung sắt giúp trẻ tăng cường khả năng phòng bệnh, giảm tử vong mẹ khi sinh, góp phần dự phòng sinh non và sinh trẻ nhẹ cân. Bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu tăng khả năng sống còn của trẻ lên đến 6 lần. Ăn bổ sung đúng thời điểm và hợp lý giúp trẻ tăng trưởng đúng tiềm năng, không bị thấp còi. Vitamin A phòng mù lòa và giảm nguy cơ tử vong của trẻ do các bệnh thông thường. Kẽm và thực hành vệ sinh phòng tử vong của trẻ do tiêu chảy.

Các chuyên gia dinh dưỡng gọi giai đoạn 1000 ngày đầu đời, bắt đầu từ khi mẹ bắt đầu mang thai đến khi trẻ tròn 2 tuổi, là "cửa sổ vàng" để thể chất và trí tuệ. Ảnh minh họa

Dinh dưỡng và sự phát triển trí tuệ: Nền móng của tương lai

Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng, não bộ trẻ sơ sinh phát triển với tốc độ nhanh chóng, đạt tới 80% kích thước của người trưởng thành ngay trong 2 năm đầu đời.

Sự phát triển này đòi hỏi một lượng lớn các vi chất dinh dưỡng. Thiếu hụt bất kỳ dưỡng chất quan trọng nào trong giai đoạn này đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học hỏi, trí nhớ, sự tập trung và kỹ năng tư duy sau này.

Một ví dụ điển hình là tình trạng thiếu sắt. Đây là vi chất tham gia vào quá trình tạo máu và vận chuyển oxy đến não bộ. Trẻ thiếu sắt thường bị thiếu máu, kém tập trung, học chậm và có nguy cơ chậm phát triển trí tuệ.

Tương tự, thiếu axit folic trong thai kỳ dễ dẫn đến dị tật ống thần kinh bẩm sinh. Các axit béo thiết yếu như DHA, EPA, ALA lại đóng vai trò cấu tạo màng tế bào thần kinh, tạo điều kiện cho các kết nối thần kinh diễn ra trơn tru.

Điều đáng nói là, nhiều bậc cha mẹ thường bỏ lỡ "giai đoạn vàng" này. Họ chỉ chú ý bổ sung dưỡng chất khi con đến tuổi đi học, hoặc khi thấy con kém tập trung, học kém. Trong khi thực tế, nền móng cho sự thông minh, sáng tạo của trẻ đã được xây dựng ngay từ trong bụng mẹ và những tháng năm đầu đời.

Phòng chống suy dinh dưỡng: Nhiệm vụ cấp thiết từ giai đoạn bào thai

Mặc dù Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia có tỉ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi trẻ em ở dưới mức 20%, là mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới. Tuy nhiên, tỉ lệ này vẫn còn cao ở vùng trung du và miền núi phía Bắc (24,8%) và Tây Nguyên (25,9%).

Hậu quả của suy dinh dưỡng không chỉ là vóc dáng thấp bé, cân nặng không đạt chuẩn. Trẻ suy dinh dưỡng còn có hệ miễn dịch yếu, dễ mắc bệnh viêm phổi, tiêu chảy, sốt rét… với nguy cơ tử vong cao hơn nhiều lần so với trẻ bình thường.

Nghiêm trọng hơn, suy dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu có thể "lập trình" những tổn thương lâu dài cho não bộ, hệ miễn dịch và quá trình tăng trưởng, để lại di chứng suốt đời.

Trẻ chậm phát triển trí tuệ trong những năm đầu đời thường học kém, bỏ học sớm, khó tìm việc làm tốt khi trưởng thành. Điều này tạo nên một vòng luẩn quẩn của đói nghèo và suy dinh dưỡng từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Chính vì vậy, can thiệp sớm để phòng chống suy dinh dưỡng, đặc biệt là ở phụ nữ mang thai và trẻ dưới 2 tuổi, là giải pháp chiến lược để nâng cao chất lượng dân số.

Dinh dưỡng: Vũ khí chống lại bệnh mạn tính không lây

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy, chế độ dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời không chỉ quyết định sự phát triển của trẻ ở hiện tại mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe khi trưởng thành.

Nhiều bệnh mạn tính không lây như béo phì, tiểu đường type 2, tim mạch, loãng xương có liên quan chặt chẽ tới tình trạng dinh dưỡng giai đoạn này.

Chẳng hạn, bà mẹ thiếu dinh dưỡng ở đầu thai kỳ thường sinh ra trẻ có cân nặng bình thường, nhưng khi lớn lên lại dễ mắc béo phì và bệnh tim mạch. Ngược lại, nếu mẹ thiếu dinh dưỡng ở cuối thai kỳ, trẻ có nguy cơ sinh non, nhẹ cân, và sau này dễ mắc bệnh tiểu đường.

Trẻ suy dinh dưỡng trong những tháng đầu sau sinh, dù có "bắt kịp tăng trưởng" sau đó, cũng dễ có nguy cơ tăng huyết áp và rối loạn chuyển hóa.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hiện nay các bệnh không lây nhiễm đang cướp đi sinh mạng khoảng 35 triệu người mỗi năm, chiếm 60% số ca tử vong toàn cầu. Điều đáng chú ý là 80% gánh nặng bệnh tật này tập trung ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Do vậy, chăm sóc dinh dưỡng hợp lý cho bà mẹ và trẻ em chính là cách đầu tư lâu dài để giảm chi phí y tế và gánh nặng bệnh tật cho xã hội.

Chăm sóc dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời: Trách nhiệm của gia đình và cộng đồng

Để trẻ phát triển tối ưu, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp dinh dưỡng trong từng giai đoạn:

Trong thai kỳ: Mẹ bầu phải được cung cấp chế độ ăn đủ chất đạm, vitamin và khoáng chất. Nếu nghén nhiều, kém ăn, cần được bổ sung sữa và vi chất như sắt, kẽm, canxi, vitamin B, C, A. Tốt nhất, phụ nữ nên bổ sung sắt và axit folic từ trước khi mang thai ít nhất 3 tháng.

0 – 6 tháng tuổi: Trẻ cần được bú sớm trong vòng một giờ sau sinh để tận dụng nguồn sữa non quý giá. WHO khuyến cáo nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, không cho trẻ uống nước hay thức ăn khác.

6 – 24 tháng tuổi: Khi nhu cầu dinh dưỡng của trẻ tăng cao, cha mẹ cần cho ăn bổ sung hợp lý, đa dạng thực phẩm, chú trọng các nhóm giàu sắt, kẽm, DHA, vitamin D và A. Đồng thời, tiếp tục duy trì cho bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn.

Sau 2 tuổi: Tập cho trẻ thói quen ăn uống lành mạnh, hạn chế đồ ngọt, thức ăn nhanh, tăng cường rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, thịt cá và các loại hạt.

Gia đình đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học cho trẻ. Nhưng bên cạnh đó, cần có sự hỗ trợ từ cộng đồng và hệ thống y tế: tư vấn tiền hôn nhân, chăm sóc thai sản, chương trình bổ sung vi chất cho trẻ em và phụ nữ, cũng như truyền thông nâng cao nhận thức.

Một số vi chất thiết yếu cần chú trọng

Sắt: sản xuất hemoglobin, giúp não phát triển; có nhiều trong thịt đỏ, gan, rau xanh đậm.

Kẽm: hỗ trợ tăng trưởng, miễn dịch, chức năng não; có trong hải sản, các loại hạt, ngũ cốc nguyên hạt.

Vitamin A: tốt cho thị lực, miễn dịch; có trong gan, trứng, sữa, rau củ màu đỏ – vàng.

Vitamin D và Canxi: giúp xương chắc khỏe; có trong sữa, cá hồi, ánh nắng mặt trời.

Iốt: phát triển não bộ và tuyến giáp; có trong muối iốt, rong biển, hải sản.

Đây là những vi chất tưởng nhỏ bé nhưng lại quyết định lớn đến sự phát triển trí tuệ, chiều cao và sức khỏe suốt đời của trẻ.

Dinh dưỡng: Khoản đầu tư sinh lợi lớn nhất

Theo các chuyên gia, chăm sóc dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu mang lại những lợi ích vượt trội như trẻ có khả năng phòng tránh bệnh chết người cao gấp 10 lần, có thể đi học nhiều hơn trung bình 4–5 năm, và khi trưởng thành có thu nhập cao hơn 20%.

Không chỉ vậy, một thế hệ khỏe mạnh, thông minh còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững của quốc gia.

Chính vì vậy, chăm sóc dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ em không chỉ là trách nhiệm của từng gia đình, mà còn là chiến lược đầu tư dài hạn của đất nước. Đây chính là chìa khóa để nâng cao chất lượng dân số, giảm thiểu bệnh tật, và xây dựng một tương lai phát triển thịnh vượng.

Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với cả hai thách thức suy dinh dưỡng và gia tăng bệnh mạn tính không lây, việc chăm sóc dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời càng trở nên cấp thiết. Bắt đầu từ việc hỗ trợ phụ nữ mang thai, khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ, đến việc xây dựng chế độ ăn khoa học cho trẻ nhỏ, chúng ta có thể đặt nền móng vững chắc cho một thế hệ khỏe mạnh, thông minh và tràn đầy cơ hội.

Dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời chính là "chìa khóa vàng" mở cánh cửa tương lai cho mỗi đứa trẻ, và cho sự phát triển bền vững của toàn xã hội.

Tường Vy

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/vai-tro-cua-dinh-duong-trong-1000-ngay-dau-doi-nen-tang-cho-su-phat-trien-toan-dien-cua-ba-me-va-tre-nho-169250921175320972.htm