Văn hóa số hóa ở TP.HCM:Công nghệ có giúp giữ gìn bản sắc?

7 giờ trướcBài gốc

Trong những năm gần đây, TP.HCM nổi lên như một trong những địa phương đi đầu cả nước trong ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực văn hóa. Từ các thiết chế công đến hoạt động cộng đồng, từ bảo tồn di sản đến giáo dục nghệ thuật, thành phố liên tục triển khai các chương trình gắn kết giữa sáng tạo văn hóa và chuyển đổi số. Bản đồ di tích số, thư viện số, sân khấu tương tác, ứng dụng tra cứu di sản, nền tảng truyền thông đa phương tiện... là những minh chứng cho xu thế này.

Lợi thế lớn nhất của TP.HCM nằm ở hạ tầng công nghệ tương đối phát triển, nguồn nhân lực sáng tạo trẻ dồi dào và môi trường cởi mở với cái mới. Nơi đây cũng tập trung nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ văn hóa, tạo nên sự cộng hưởng mạnh mẽ giữa khối công và tư. Sự hậu thuẫn từ các chính sách thành phố sáng tạo, thành phố thông minh đã giúp văn hóa số không chỉ là một hướng đi, mà dần được đưa vào đời sống.

Trình chiếu 3D Mapping trước trụ sở UBND TP.HCM tái hiện hình ảnh một đô thị giàu chiều sâu văn hóa và lịch sử - Ảnh: Tiểu Vũ

Tuy vậy, hành trình số hóa văn hóa ở TP.HCM cũng đang đối mặt với không ít thách thức. Không phải tất cả các thiết chế văn hóa đều có khả năng chuyển đổi nhanh chóng. Khoảng cách số giữa các nhóm dân cư, nguy cơ chạy theo hình thức, thiếu chiều sâu nội dung, và đặc biệt là nguy cơ đồng nhất bản sắc trong môi trường số là những vấn đề chưa thể giải quyết trong một sớm một chiều. Nhiều chuyên gia cũng lo ngại rằng nếu quá phụ thuộc vào công nghệ, chúng ta có thể vô tình đánh mất tính nguyên bản và sự rung động vốn có của văn hóa truyền thống.

Không gian văn hóa thay đổi cách kể chuyện

Không khó để cảm nhận TP.HCM đang thay đổi cách kể chuyện văn hóa. Nếu trước đây lễ hội là một sân khấu, bảo tàng là một căn phòng tĩnh lặng, sách là vật phẩm nằm yên trên kệ, thì nay mọi điểm chạm văn hóa đều có thể được kích hoạt bằng công nghệ.

Một bản đồ di tích được số hóa cho phép người dân và du khách tra cứu thông tin ngay tại hiện trường. Một mã QR trên trang sách thiếu nhi mở ra hình ảnh minh họa sống động. Một chương trình nghệ thuật ngoài trời sử dụng hàng trăm thiết bị bay không người lái thay cho pháo sáng truyền thống. Những cách tiếp cận này không còn xa lạ. TP.HCM đang số hóa văn hóa không chỉ bằng công cụ, mà bằng tư duy. Và câu hỏi đặt ra không còn là “có nên không”, mà là “sẽ đi xa đến đâu”.

Chuyển động mạnh mẽ trong không gian văn hóa số

Từ đầu năm 2025, TP.HCM tăng tốc chuyển đổi số văn hóa bằng hàng loạt hoạt động gắn công nghệ vào đời sống sáng tạo, bảo tồn và phổ biến tri thức.

Đường hoa Nguyễn Huệ Tết Ất Tỵ 2025 thu hút khoảng 1,2 triệu lượt khách tham quan trong 7 ngày mở cửa. Toàn bộ 90 linh vật rắn cùng các tiểu cảnh và đại cảnh được trang bị hệ thống đèn LED và ánh sáng chuyên sâu, tạo điểm nhấn thị giác đậm chất nghệ thuật và công nghệ.

Một điểm nhấn đáng chú ý là robot Bông, hai phiên bản cao khoảng 3m, có khả năng tương tác với du khách qua cử động tay/đầu và lời chào bằng nhiều ngôn ngữ, có màn hình hiển thị biểu cảm vui tươi, trở thành góc “check‑in công nghệ” được nhiều người yêu thích.

Robot Bông sử dụng AI chúc tết bằng 20 ngôn ngữ tại Đường hoa Nguyễn Huệ ở TP.HCM dịp Tết Ất Tỵ - Ảnh: Anh Tú

Hội sách Thiếu nhi tại Nhà Thiếu nhi thành phố trong hai năm trở lại đây không chỉ trưng bày sách giấy mà còn là không gian đa nền tảng: sách nói, sách hoạt hình, quiz tương tác, công cụ nhập vai. Đây là mô hình tiên phong trong trò chơi hóa giáo dục văn hóa.

Vào tháng 3, một sự kiện công nghệ đáng chú ý lần đầu tiên diễn ra tại TP.HCM. Cuộc thi sáng tác tranh kỹ thuật số ứng dụng công nghệ NFT mang tên Thành phố vươn mình. Cuộc thi do Hội Truyền thông - Điện tử TP.HCM phối hợp cùng Chi hội Blockchain TP.HCM và Trường đại học Mỹ thuật TP.HCM tổ chức, hướng đến việc kết nối nghệ thuật thị giác đương đại với công nghệ chuỗi khối. Đây là lần đầu một sân chơi nghệ thuật ứng dụng NFT được tổ chức ở cấp thành phố, mở ra không gian sáng tạo mới cho giới trẻ, đồng thời đặt nền móng cho thị trường bản quyền nghệ thuật số tại Việt Nam.

Cuối tháng 4, triển lãm Sài Gòn xưa và nay được tổ chức tại ga metro Bến Thành, trưng bày nhiều tư liệu quý về sự chuyển mình của đô thị qua các giai đoạn. Không gian triển lãm được sắp đặt theo dòng thời gian, đối chiếu ảnh xưa và nay để người xem hình dung rõ sự thay đổi của thành phố trong suốt hơn một thế kỷ. Dù chưa ứng dụng các công nghệ thực tế hỗn hợp, triển lãm vẫn gây ấn tượng bởi cách kể chuyện bằng hình ảnh, phim tư liệu và cảm xúc hoài niệm mà nó khơi gợi.

Triển lãm Sài Gòn xưa và nay tái hiện hành trình lịch sử tại nhà ga Metro Bến Thành

Đặc biệt, trong Lễ hội Sắc màu thành phố Bác vào tháng 6, công nghệ 3D mapping và sân khấu tương tác đã biến Công viên 23.9 thành không gian kể chuyện lịch sử, đưa người xem đi qua các giai đoạn phát triển bằng trình chiếu 3D đồng bộ âm thanh. Những sự kiện này không đơn thuần là ứng dụng công nghệ, mà là nỗ lực tạo ra một ngôn ngữ văn hóa mới, phù hợp với thời đại số.

Nhìn lại 2024: Đặt nền cho hệ sinh thái văn hóa số bền vững

Liên kết với chuỗi hoạt động năm 2024 cho thấy TP.HCM không chạy theo phong trào ngắn hạn, mà đang kiên định xây dựng hệ sinh thái văn hóa số.

Lễ hội Áo dài TP.HCM 2024là điển hình: sân khấu thực tế mở, livestream đa nền tảng, QR truy xuất văn hóa trên từng mẫu áo, không gian di sản mô phỏng bằng ánh sáng và âm thanh trên phố đi bộ Nguyễn Huệ.

Lễ hội Sông nước 2024cũng mang đậm dấu ấn công nghệ: laser trình chiếu trên mặt nước, định vị du thuyền bằng bản đồ số, nền tảng AR giúp người tham dự khám phá di tích ven sông bằng điện thoại thông minh.

Nghệ thuật trình chiếu ánh sáng 3D mapping tại Lễ hội Sông nước TP.HCM 2024 - Ảnh Tiểu Vũ

Triển lãm Ký ức Sài Gòntại Bảo tàng Mỹ thuật tích hợp ảnh động, QR để mở rộng tư liệu, video nhân chứng, mô phỏng cảnh quan xưa qua nền tảng 3D. Hội sách TP.HCM lần thứ 11 là không gian giáo dục số: sách điện tử, sách nói, trò chơi tương tác, sách giáo khoa thực tế ảo.

Một dấu mốc ấn tượng là Lễ hội ánh sáng tại Thảo Cầm Viên với hơn 300 drone lập trình đồng bộ theo nhạc. Đây là bước thử nghiệm quy mô lớn cho mô hình lễ hội số ứng dụng thị giác.

Công nghệ là bệ đỡ, không phải trung tâm

Không thể phủ nhận rằng công nghệ đang làm mới cách con người tiếp cận văn hóa. Những thiết bị thông minh, nền tảng tương tác, công nghệ mô phỏng hay số hóa di sản đã mở ra cánh cửa mới để lưu giữ, giới thiệu và kết nối với quá khứ. Nhưng nếu chỉ chăm chú vào lớp vỏ kỹ thuật, rất dễ quên mất rằng linh hồn của văn hóa không nằm trong mã lệnh, mà nằm trong nhịp đập con người.

Công nghệ, dù hiện đại đến đâu, cũng chỉ nên là bệ đỡ, là phương tiện để nâng tầm trải nghiệm văn hóa, chứ không thể trở thành trung tâm chi phối mọi giá trị. Một chương trình đờn ca tài tử ở phố đi bộ Nguyễn Huệ, một lễ hội trái cây Nam Bộ trên bến dưới thuyền ở bến Bình Đông hoàn toàn có thể được phát trực tiếp, mô phỏng bằng công nghệ thực tế ảo hoặc thiết kế thành các trải nghiệm tương tác số. Nhưng người xem vẫn cần được ngồi giữa không gian thật, lắng nghe tiếng đờn vọng cổ vang lên từ chính lồng ngực nghệ nhân, chứ không phải từ màn hình phẳng hay dàn âm thanh lập trình sẵn.

Trình diễn nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ tại đường đi bộ Nguyễn Huệ (TP.HCM) phục vụ người dân và du khách

Phần hồn của văn hóa nghệ thuật không chỉ nằm ở hình ảnh, mà còn ở nhịp điệu con người, ở tiếng vỗ tay chan hòa, ở không khí giao cảm giữa nghệ sĩ và công chúng. Khi đưa lên nền tảng số, ta có thể lưu giữ được hình thức, nhưng rất dễ đánh rơi phần hồn cốt - thứ tinh túy làm nên bản sắc của văn hóa dân gian đậm chất Nam Bộ.

TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa - Giáo dục của Quốc hội, từng đưa ra cảnh báo rất đáng suy ngẫm: “Nếu lạm dụng công nghệ một cách không kiểm soát, lễ hội có thể mất đi sự chân thật và trở nên xa rời với giá trị gốc”.

Theo ông Sơn, công nghệ chỉ thực sự phát huy giá trị khi được đặt đúng vào cấu trúc văn hóa đặc thù của từng cộng đồng, từng địa phương. Nó không thể thay thế những yếu tố mang tính sống còn như cảm xúc nguyên bản, ký ức cộng đồng hay tính tương tác con người với con người, những thứ không bao giờ có thể lập trình được.

Công nghệ nên là tấm gương phản chiếu bản sắc, giúp mở rộng không gian tiếp cận và gìn giữ di sản trong dòng chảy thời đại. Nhưng dù có tiến bộ đến đâu, nó cũng khó lòng thay thế được độ rung của cảm xúc, hơi thở của con người và tính nguyên bản không thể sao chép của văn hóa sống.

Không số hóa bằng phong trào

Tại Đại hội Đảng bộ Sở Khoa học - Công nghệ TP.HCM vào tháng 6, Phó chủ tịch UBND TP.HCM Trần Thị Diệu Thúy nhấn mạnh: “Văn hóa là trụ cột đặc biệt quan trọng trong phát triển đô thị sáng tạo. Công nghệ chỉ phát huy giá trị khi đặt đúng vào các cấu trúc xã hội và văn hóa địa phương”.

Giám đốc Sở Khoa học - Công nghệ TP.HCM Lâm Đình Thắng cũng khẳng định: “Sở Khoa học - Công nghệ chuẩn bị sẵn sàng cho quá trình sáp nhập và cụ thể hóa vai trò trung tâm của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong phát triển thành phố”.

Những phát biểu này không chỉ mang tính định hướng, mà còn là cơ sở cho thấy TP.HCM đang chuyển đổi số văn hóa bằng chiến lược, không phải bằng trào lưu.

Kỳ vọng vào tương lai

Tương lai văn hóa số tại TP.HCM không nằm ở số lượng mã QR hay lượt tương tác trên nền tảng. Nó nằm ở khả năng khơi dậy cảm xúc và tạo nên kết nối thực sự giữa con người với di sản.

TP.HCM có đủ tiềm lực để trở thành thành phố tiên phong về văn hóa số. Nhưng điều quan trọng hơn là, mỗi bước tiến công nghệ cần được thấm đẫm ánh sáng ký ức, tình cảm và bản sắc văn hóa của con người nơi đây. Trong hành trình đó, khoa học công nghệ không thay thế nghệ thuật mà trở thành người bạn đồng hành âm thầm nhưng mạnh mẽ. Khi được ứng dụng đúng cách, công nghệ giúp mở rộng không gian biểu đạt, gia tăng sức lan tỏa và kiến tạo những hình thức thưởng thức mới.

Tiểu Vũ

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/van-hoa-so-hoa-o-tp-hcm-cong-nghe-co-giup-giu-gin-ban-sac-234961.html