Về Bình Định thăm làng gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn

5 giờ trướcBài gốc

Những năm gần đây, khi nhiều làng nghề truyền thống dần mai một, các làng nghề tại Bình Định vẫn duy trì hoạt động hiệu quả với nhiều đổi mới. Theo đó, Sài Gòn Tiếp Thị giới thiệu loạt bài “Những làng nghề ven sông Kôn”, mang đến cho độc giả góc nhìn sâu sắc hơn về vùng đất này, đặc biệt là những cách làm của Bình Định trong việc phát triển du lịch gắn với bảo tồn và phát triển nghề truyền thống. Kỳ này, bài viết sẽ đưa độc giả tìm về làng gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn, nơi chứa đựng nhiều giá trị văn hóa đặc sắc.

Viện Khảo cổ học tìm hiểu làng gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn.

Gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn thuộc dòng gốm đất nung với đa dạng mẫu mã, chuyên phục vụ đời sống sinh hoạt của người dân địa phương và các tỉnh lân cận. Ngày xưa, cái nôi của làng gốm này nằm sâu trong xóm An Xuân, thôn Bắc Nhạn Tháp, xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn. Cách đây hơn 70 năm, do nguồn đất sét tại đây dần cạn kiệt, người dân đã dịch chuyển làng nghề đến gần khu vực có nguyên liệu mới. Từ đó, làng gốm Vân Sơn dần hình thành và phát triển như ngày nay.

Mấy năm gần đây, đất sét tốt để làm gốm cũng cạn kiệt dần, nhưng nay người làm gốm không cần dời làng nữa. Người dân ở Vân Sơn không dời làng không phải vì họ chuyển nghề, mà ngược lại, do đường sá nay đã tốt hơn, giá thành vận chuyển nguyên liệu rẻ hơn và có nhiều người cung cấp đất sét hơn. Nguyên liệu để làm gốm ngày nay chủ yếu được người dân Vân Sơn mua từ thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định.

Bây giờ, nghề làm gốm đất nung – hay như cách dân địa phương hay gọi là đồ đất – không còn phồn thịnh như xưa nữa, nhưng cũng không đến nỗi quá thưa thớt. Những sản phẩm như nồi đất, chậu đất, ấm đất, lò đất… ngày ngày vẫn ra lò và vươn ra nhiều tỉnh thành trong nước. Ngoài thị trường cũ như Huế, Đà Nẵng và các tỉnh Tây Nguyên, gốm đất nung Vân Sơn còn vào đến Kiên Giang, Rạch Giá ở phía Nam, ra đến Hải Phòng, Quảng Ninh ở phía Bắc... nhất là dịp giáp Tết.

Ngày xưa, cái nôi của làng gốm này nằm sâu trong xóm An Xuân, thôn Bắc Nhạn Tháp, xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn.

Cả làng gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn hiện còn khoảng 30 hộ gia đình tham gia làm nghề. Cả hai thôn Bắc Nhạn Tháp và Vân Sơn bây giờ vẫn còn không ít người chọn nghề gốm làm kinh tế chính của gia đình

Nhiều nghệ nhân hơn nửa thế kỷ sống với nghề, chứng kiến nhiều thăng trầm của làng gốm, đôi lúc họ cũng muốn chuyển nghề nhưng rồi mùi đất, màu đỏ gạch của gốm đất nung khiến họ không sao bỏ được. Ngày ngày nhiều gia đình vẫn đều đặn cho ra nhiều loại sản phẩm gốm đất nung và xem đây là nguồn thu nhập chính của gia đình.

Hai thôn Vân Sơn và Bắc Nhạn Tháp còn khá đông thợ gốm gắn bó với nghề, với gần 100 lao động chuyên gia công gốm cho những hộ gia đình trong làng. Họ là những lao động thiếu vốn hoặc không có mặt bằng để chế tác gốm. Hằng ngày, cứ hai người thợ lập thành một nhóm đi làm công cho những cơ sở sản xuất gốm tại địa phương. So với các ngành nghề khác trong vùng, công việc của người thợ gốm khá ổn định. Trung bình mỗi lao động chuyên làm gốm có mức thu nhập từ 2 – 3 triệu đồng/tháng.

Ở khu vực Nam Trung Bộ từng có nhiều tỉnh, thành sản xuất gốm gia dụng. Tuy nhiên, từ khi các dụng cụ bằng nhựa, nhôm, inox ra đời, các sản phẩm bằng đất nung dần bị thay thế. Những dòng sản phẩm như bọng giếng, chum, chóe, lu, khạp… không còn được tiêu thụ mạnh do thị trường ngày càng bị thu hẹp. Theo đó, các cơ sở sản xuất gốm đất nung ở khu vực Nam Trung Bộ cũng dần mai một.

Những làng gốm còn trụ vững đến ngày nay, như làng gốm Vân Sơn, là nhờ những hộ gia đình tâm huyết với nghề và nhạy bén với thị trường. Khi các sản phẩm truyền thống bằng đất nung không còn được tiêu thụ mạnh, cả làng gốm Vân Sơn đã chuyển sang sản xuất các mặt hàng thiết yếu khác. Hàng loạt sản phẩm như lò đất, nồi đất, khuôn đúc bánh căn, bánh xèo ra đời. Những sản phẩm này nhanh chóng được ưa chuộng ở thị trường miền Trung - Tây Nguyên.

Nghệ nhân làng gốm Nhạn Tháp – Vân Sơn.

Bình quân mỗi tháng, một gia đình làm gốm xuất trực tiếp khoảng vài ngàn sản phẩm lớn, nhỏ đến các tỉnh Tây Nguyên. Ngoài lao động chính trong gia đình, mỗi cơ sở sản xuất gốm còn tạo việc làm thường xuyên cho gần chục thợ gốm địa phương.

Khác với nhiều làng nghề đang đứng trước nguy cơ mai một hoặc bị bỏ nghề vĩnh viễn, làng gốm Nhạn Tháp - Vân Sơn đã tìm được hướng đi phù hợp khi gắn liền với hoạt động du lịch. Chính quyền địa phương đã có kế hoạch phát triển làng nghề với hai phương án ưu tiên: hỗ trợ vốn, kỹ thuật cho người dân sản xuất gốm mỹ nghệ đất nung và xây dựng nơi đây thành điểm tham quan hấp dẫn của du khách khi đến Bình Định.

Làng nghề gốm đất nung truyền thống Nhạn Tháp - Vân Sơn sẽ tiếp tục tồn tại nếu vẫn còn những gia đình, những người thợ tâm huyết, cùng với sự quan tâm và hỗ trợ từ chính quyền. Hồn đất, hồn người của dòng gốm nơi đây sẽ mãi là điểm tựa vững chắc cả về vật chất lẫn tinh thần cho cư dân bên bờ sông Kôn, góp phần giữ gìn nét đẹp văn hóa của Bình Định.

Trần Thanh Hưng

Nguồn Sài Gòn Tiếp Thị : https://sgtt.thesaigontimes.vn/ve-binh-dinh-tham-lang-gom-nhan-thap-van-son/