Bệnh viện Mắt TP.HCM, tiền thân là Clinique Saint-Paul, tọa lạc trên khu đất rộng 15.020m² với bốn mặt tiền đường sầm uất gồm Tú Xương, Bà Huyện Thanh Quan, Điện Biên Phủ và Nguyễn Thông. Đây là công trình mang đậm dấu ấn lịch sử. Xây dựng từ năm 1930 đến năm 1938, theo kiến trúc Art Deco độc đáo, nơi đây không chỉ là một trong những bệnh viện lâu đời nhất mà còn là một biểu tượng kiến trúc của thành phố.
Từng viên gạch hoa văn, cánh cửa chớp màu xanh bạc màu theo thời gian, cùng hàng ghế chờ đầy hoài niệm đã tạo nên một không gian đặc trưng của bệnh viện. Hình ảnh một bác sĩ trẻ mặc áo blouse trắng bước đi vội vã, đối lập với sự tĩnh lặng của những bệnh nhân ngồi chờ, thể hiện nhịp sống bận rộn nhưng cũng rất đỗi bình dị ở nơi đây.
Hình ảnh ghi lại một góc hành lang rất đặc trưng của Bệnh viện Mắt TP.HCM, nơi những viên gạch lát sàn màu vàng đỏ nổi bật tạo nên một hoa văn độc đáo. Dù đã trải qua nhiều năm tháng, không gian này vẫn luôn được giữ gìn sạch sẽ, thể hiện sự chuyên nghiệp và chu đáo của đội ngũ nhân viên.
Đây từng là giảng đường của bệnh viện, một công trình xây dựng theo đồ án thiết kế của kiến trúc sư Louis Chauchon. Ban đầu, công trình có tên gọi là Clinique Saint-Paul (Bệnh viện Saint-Paul), người dân thường gọi là Bệnh viện Xanh Pôn. Năm 1978, công trình được đổi tên thành Bệnh viện Điện Biên Phủ. Năm 1991, được đổi tên thành Trung tâm Mắt TP.HCM. Năm 2002, được đổi tên thành Bệnh viện Mắt TP.HCM.
Từng là nhà nguyện của Saint-Paul, không gian này nay đã được chuyển đổi thành hội trường, nơi diễn ra các buổi hội thảo và tập huấn chuyên môn. Tuy nhiên, dấu ấn của quá khứ vẫn còn nguyên vẹn, đặc biệt là trên lớp gạch lát sàn, thảm hoa văn cầu kỳ với họa tiết hình cây thánh giá được lặp đi lặp lại một cách tinh xảo. Từng đường nét màu vàng và đỏ tươi tắn chạy theo hình thoi, tạo nên một hiệu ứng thị giác độc đáo, vừa mang tính trang trí vừa ẩn chứa ý nghĩa tôn giáo sâu sắc.
Ánh sáng xuyên qua những ô kính màu vàng nhạt, lấp lánh như hổ phách, tạo ra một không gian ấm cúng và đầy tính nghệ thuật. Thiết kế này là một ví dụ điển hình cho phong cách Art Deco, với sự kết hợp hài hòa của các hình khối hình học như hình tròn và hình thoi, tạo nên hiệu ứng thị giác vừa cổ điển vừa hiện đại.
Đây là hình ảnh bục giảng kinh và bồn rửa tay bằng đá được bảo tồn nguyên vẹn. Mặc dù không còn phục vụ cho mục đích tôn giáo ban đầu, những hiện vật này vẫn mang giá trị lịch sử và kiến trúc to lớn. Đặc biệt, trên bục giảng kinh vẫn còn khắc dòng chữ "IHS" ("Iesus Hominum Salvator" trong tiếng Latinh, có nghĩa là "Chúa Giê-su, Đấng cứu rỗi nhân loại"), một biểu tượng quen thuộc trong Công giáo.
Bức ảnh cũ là tư liệu quý giá, tái hiện không khí phòng mổ của những năm 1938 với đội ngũ y tá và bác sĩ trong trang phục truyền thống, thiết bị còn sơ khai. Căn phòng này về cơ bản vẫn được giữ nguyên kiến trúc cho đến tận ngày nay, chỉ thay đổi công năng sử dụng để phù hợp với yêu cầu hiện đại.
Gắn liền với lịch sử của Bệnh viện Mắt TP.HCM là câu chuyện về những nữ tu sĩ dòng Saint Paul, những người đã đặt nền móng xây dựng và điều hành dưỡng đường từ những ngày đầu. Hơn 87 năm trôi qua, tinh thần phục vụ và lòng nhân ái ấy vẫn được tiếp nối. Hiện tại, bệnh viện vẫn có khoảng 10 nữ tu sĩ làm công việc điều dưỡng, tận tâm chăm sóc sức khỏe cho người bệnh.
Theo bác sĩ chuyên khoa II Phạm Nguyên Huân, Phó giám đốc Bệnh viện Mắt TPHCM, hiện mỗi ngày, bệnh viện khám và điều trị cho khoảng 4.000 bệnh nhân. Trong đó, số ca được phẫu thuật trung bình từ 700 -750 người. Do đó, một số hạng mục của tòa nhà xuống cấp theo thời gian cần phải sửa chữa trùng tu, song nhìn tổng thể tòa nhà vẫn giữ được sự vững chãi và nét cổ xưa.
Với hàng cửa chớp được thiết kế để giảm ánh nắng và giúp phòng thông thoáng, khu vực này là nơi đặt giường bệnh, thể hiện sự tinh tế và nhân văn của kiến trúc sư từ những năm 1930.
Từ sân trong, có thể thấy những ban công rộng rãi trên các tầng, được bao bọc bởi hệ thống lam chắn nắng và cửa chớp màu xanh đặc trưng. Trong ảnh cũng lột tả sự nhộn nhịp thường ngày của bệnh viện, với các bệnh nhân và người nhà đang ngồi chờ, di chuyển qua lại trên các tầng. Dù đã trải qua gần 90 năm, công trình vẫn hoạt động hiệu quả, phục vụ hàng nghìn bệnh nhân mỗi ngày.
Là một trong số ít bệnh viện lâu đời ở TP.HCM còn giữ được 2 chiếc thang máy theo phong cách xưa, Bệnh viện Mắt mang trên mình một vẻ đẹp độc đáo. Điểm đặc biệt nằm ở thiết kế kiến trúc khéo léo, cầu thang bộ được thiết kế uốn cong một cách mềm mại, bao quanh chiếc thang máy cũ kỹ với cánh cửa lưới sắt đặc trưng. Chi tiết này không chỉ tối ưu hóa không gian mà còn tạo nên một cảm giác cổ kính, trầm mặc hiếm thấy.
Không còn là cửa kéo tay hoàn toàn, chiếc thang này nay đã được nâng cấp với hệ thống cửa tự động, nhưng vẫn khéo léo giữ lại khung cửa lưới sắt bảo vệ tinh xảo bên ngoài. Chiếc thang máy vận hành theo nguyên lý ròng rọc. Buồng thang máy và một vật nặng được gọi là đối trọng, được nối với nhau bằng các sợi cáp thép. Sợi cáp này vắt qua một puly (ròng rọc) lớn được đặt trên đỉnh giếng thang máy. Một động cơ điện sẽ làm quay puly, kéo buồng thang và đối trọng di chuyển lên xuống.
Nét đặc trưng nhất của bệnh viện là thiết kế hình chữ U đồ sộ với hai tháp cầu thang hình trụ ở mặt tiền.
Dòng chữ "CLINIQUE SAINT PAUL" ở cổng chính bệnh viện vẫn được giữ nguyên, thêm vào đó là dòng chữ Bệnh viện Mắt để người dân dễ nhận biết. Dù đã trải qua nhiều thăng trầm, cổng bệnh viện vẫn sừng sững, là điểm đón tiếp hàng triệu lượt người dân, trở thành một chứng nhân lịch sử, một biểu tượng quen thuộc của TP.HCM.
Tòa nhà bệnh viện đã vinh dự được UBND TP.HCM xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh cấp thành phố. Bác sĩ Huân cho biết để bảo tồn, duy tu những hạng mục đang xuống cấp, sắp tới đơn vị sẽ phối hợp với ngành văn hóa để khảo sát phương án. Tuy nhiên, bệnh viện mong muốn các cơ quan hữu quan, quan tâm hỗ trợ bệnh viện có thể duy trì được tổng thể cơ sở vật chất, hạ tầng kiến trúc để vừa đảm bảo việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, là chăm sóc sức khỏe cho người bệnh đồng thời vẫn có thể là duy tu, bảo trì, bảo dưỡng để đảm bảo được giá trị lịch sử văn hóa của công trình.
Nhìn từ trên cao, Bệnh viện Mắt TP.HCM hiện lên như một ốc đảo xanh mát và bình yên. Trải qua gần một thế kỷ, công trình vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính, với mái ngói đỏ đặc trưng và những khối nhà vững chãi. Nơi đây vẫn hoạt động không ngừng nghỉ, thực hiện sứ mệnh của mình là chăm sóc sức khỏe đôi mắt cho người dân. Vị trí đắc địa, cùng với những giá trị lịch sử và nhân văn sâu sắc, đã biến Bệnh viện Mắt TP.HCM trở thành một trong những công trình y tế được yêu mến và tin cậy nhất của thành phố.
Quỳnh Danh - Nguyễn Thuận