Vết sẹo khó lành của 262 triệu thanh niên '3 không'

một giờ trướcBài gốc

Tỷ lệ thất nghiệp của Việt Nam trong độ tuổi lao động vẫn duy trì ở mức thấp, nhưng số thanh niên không học, không làm, không tham gia đào tạo (NEET) đang tăng trở lại.

Theo Tổng cục Thống kê (GSO), trong quý III/2025, Việt Nam ghi nhận 1,6 triệu người trẻ từ 15-24 tuổi rơi vào nhóm này, chiếm 11,5% tổng số thanh niên, tăng mạnh so với 1,35 triệu người (10,1%) ở quý II và 10,4% ở quý I. So với cùng kỳ năm 2024, tỷ lệ này đã đảo chiều sau 2 năm ổn định, phản ánh những biến động mới của thị trường lao động.

Trên bình diện toàn cầu, tình trạng NEET cũng đang mở rộng nhanh chóng. Báo cáo năm 2025 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho biết hơn 20,4% thanh niên thế giới, tương đương 262 triệu người, nằm ngoài hệ thống học tập và việc làm, gây tổn thất năng suất hàng trăm tỷ USD mỗi năm.

Khi chi phí sinh hoạt tăng cao, lương khởi điểm không đổi, trong khi trí tuệ nhân tạo dần thay thế các công việc phổ thông, ngày càng nhiều người trẻ chọn cách rút lui khỏi guồng quay học tập và nghề nghiệp.

Đằng sau lựa chọn tưởng chừng chỉ là “tạm nghỉ” ấy là những vết sẹo nghề nghiệp khó lành, làm suy giảm cơ hội việc làm, thu nhập và sức khỏe tinh thần của thế hệ trẻ, đồng thời ảnh hưởng lượng nguồn nhân lực và năng suất xã hội trong tương lai.

Gánh nặng xã hội và kinh tế

Báo cáo Education at a Glance 2025 (Toàn cảnh Giáo dục 2025) của OECD cảnh báo những quốc gia có tỷ lệ NEET cao sẽ sớm đối mặt với “nghịch lý thiếu lao động”, doanh nghiệp cần người làm, nhưng hàng triệu thanh niên lại bị gạt ra khỏi hệ thống việc làm.

Trang Investopedia (2025) gọi đây là “The Lost Potential of Gen Z”, thế hệ được đào tạo tốt nhất nhưng lại không được tận dụng. Sự rút lui hàng loạt của người trẻ khỏi học tập và lao động không chỉ khiến năng suất xã hội suy giảm, mà còn dẫn đến hiệu ứng dây chuyền, như tiêu dùng chững lại, hôn nhân và sinh con bị trì hoãn, kéo theo rủi ro mất cân bằng dân số lao động trong tương lai.

Dữ liệu từ báo cáo NEETs in the Digital Age (NEETs trong Kỷ nguyên Số) từ WeLaR Project (2024) chỉ ra rằng NEET chủ yếu từng làm các công việc lặp lại, nặng tính thể chất. Cụ thể 42,9% trong số 3.832 người trẻ trong mẫu phân tích ở độ tuổi 15-29 sử dụng kỹ năng tay chân, chỉ 26% sử dụng kỹ năng số.

Khi số lượng nhóm này tăng, nguồn nhân lực quốc gia thiếu hụt kỹ năng phân tích và tư duy sáng tạo, yếu tố cốt lõi cho chuyển đổi số. Hệ quả là năng suất lao động giảm và tốc độ đổi mới chậm lại.

Thất nghiệp kéo dài khiến người trẻ mất kết nối xã hội, trì hoãn hôn nhân, sinh con và lập nghiệp.

Khoảng cách kỹ năng và thu nhập cũng bị kéo giãn. Những người từng là NEET thường chỉ có thể làm việc trong các ngành nghề không đòi hỏi kỹ năng cao, dẫn đến bất bình đẳng thu nhập kéo dài và giảm khả năng hòa nhập xã hội. Trong bối cảnh AI và tự động hóa phát triển nhanh, nhóm này càng dễ bị bỏ lại khi không có khả năng thích ứng với nền kinh tế số.

Song song đó, các chuyên gia xã hội học cảnh báo rằng thời gian thất nghiệp kéo dài khiến người trẻ mất kết nối với cộng đồng, dẫn tới xu hướng trì hoãn hôn nhân, sinh con và lập nghiệp. Những thay đổi này có thể tác động lâu dài đến tính ổn định của cơ cấu dân số và an sinh xã hội.

Hệ lụy tâm lý

Ngoài tổn thất kinh tế, nhóm NEET còn đối mặt với hệ lụy sâu sắc về tâm lý và nghề nghiệp. Báo cáo từ WeLaR Project cũng chỉ ra rằng khoảng trống trong CV khiến người từng rơi vào tình trạng NEET bị đánh giá là thiếu ổn định và ít đáng tin cậy. Họ “ít có khả năng sử dụng kỹ năng kỹ thuật số và kỹ năng tính toán hơn 6 điểm phần trăm” so với người đang làm việc.

Không chỉ vậy, họ còn thiếu kỹ năng mềm do thời gian dài không tham gia môi trường làm việc. Khả năng giao tiếp, ra quyết định và làm việc nhóm giảm rõ rệt; mức độ “tự chủ trong công việc thấp hơn 14,7 điểm phần trăm”, thể hiện sự hạn chế trong năng lực lãnh đạo và giải quyết vấn đề.

“Nếu không tạo điều kiện để người trẻ quay lại học tập hoặc tìm việc, chúng ta sẽ đối mặt với một thế hệ bị bỏ lại, những người có nguy cơ sống cả đời với mức sống thấp hơn”, Louise Murphy, nhà kinh tế cấp cao tại Resolution Foundation, cảnh báo.

Báo cáo trích dẫn nghiên cứu Long-term Scarring from Youth Joblessness: Evidence from the UK Labour Force Survey (Warburton et al., 2024) (Di chứng dài hạn từ tình trạng thất nghiệp ở thanh niên: Bằng chứng từ Khảo sát lực lượng lao động Vương quốc Anh) cho thấy tác động dài hạn của thất nghiệp tuổi trẻ không chỉ dừng ở khía cạnh kinh tế mà còn in dấu lên tâm lý và hành vi nghề nghiệp.

Khoảng trống trong CV khiến NEET bị mất lợi thế tuyển dụng.

Phân tích dữ liệu từ 40.000 người Anh trong độ tuổi 18-30 giai đoạn 2005-2022, nhóm tác giả phát hiện những người từng thất nghiệp trên 6 tháng ở giai đoạn đầu sự nghiệp có khả năng được tuyển dụng toàn thời gian trong 5 năm tiếp theo thấp hơn 21% so với nhóm chưa từng thất nghiệp. Mức thu nhập trung bình của họ cũng thấp hơn 14%, phản ánh “vết sẹo kinh tế” kéo dài nhiều năm.

Không chỉ vậy, 67% người từng thuộc nhóm NEET cho biết họ cảm thấy kém tự tin hơn khi phỏng vấn hoặc nộp hồ sơ xin việc, do cảm giác “CV bị rỗng” và “mất nhịp nghề nghiệp”.

Nghiên cứu nhận định chính sự gián đoạn trong việc học và làm việc này khiến họ đánh giá thấp năng lực bản thân, dẫn tới tâm lý e dè, thu mình và khó tái hòa nhập thị trường lao động.

Khảo sát của Youth Futures Foundation (2025) tiếp tục củng cố nhận định này, với hơn 70% thanh niên NEET cảm thấy “bị bỏ lại”, và gần một nửa từng trải qua lo âu hoặc trầm cảm.

ILO cũng ghi nhận mối liên hệ trực tiếp giữa mất việc, mất tự tin, mất động lực, tạo thành vòng luẩn quẩn khiến họ ngày càng xa rời thị trường lao động.

Trong nền kinh tế kỹ thuật số, nhóm NEET được ví như “những người vô hình”, không việc làm, không mục tiêu, không vai trò xã hội. Việc bị tách khỏi nhịp sống lao động khiến họ dần mất phương hướng, thu hẹp mạng lưới xã hội và đánh mất cảm giác thuộc về.

Như Phương

Ảnh minh họa: Phương Lâm

Nguồn Znews : https://lifestyle.znews.vn/vet-seo-nghe-nghiep-cua-thanh-nien-3-khong-post1597364.html