Vì sao nhiều nước đổ xô phát triển tên lửa siêu vượt âm?

9 giờ trướcBài gốc

Nhanh hơn, xa hơn, khó đánh chặn hơn

Tên lửa siêu vượt âm nổi bật nhờ tốc độ, với phương thức tác chiến chủ yếu là tấn công nhanh tầm xa. Với vận tốc trên Mach 5, tên lửa có thể bay 1.000km chỉ trong 10 phút – nhanh hơn nhiều so với tên lửa đạn đạo (15–20 phút) hay tên lửa hành trình cận âm (trên 1 giờ). Bên cạnh ưu thế tốc độ, loại vũ khí này còn sở hữu nhiều khả năng vượt trội khác:

Xuyên thủng hệ thống phòng thủ nhờ tàng hình: Nhờ thiết kế khí động học tối ưu, tên lửa siêu vượt âm vừa tạo được lực nâng lớn, vừa giảm diện tích phản xạ radar. Một số còn được phủ vật liệu hấp thụ sóng và làm mát luồng phụt để giảm tín hiệu hồng ngoại. Đặc biệt, nhiều tên lửa có thể bay ở độ cao 20 - 100km – khu vực ngoài tầm với của đa số hệ thống phòng không – giúp nâng cao khả năng xuyên thủng phòng thủ.

Tiêm kích MiG-31 mang theo tên lửa siêu vượt âm "Dao găm" (Kinzhal). Ảnh: news.cn

Cơ động thay đổi quỹ đạo: Khác với tên lửa đạn đạo truyền thống bay theo quỹ đạo parabol dễ bị dự đoán, tên lửa siêu vượt âm có thể cơ động linh hoạt theo cả phương ngang và dọc trong quá trình bay. Đặc biệt, bay kiểu “lượn rắn” giúp thay đổi quỹ đạo liên tục, gây khó khăn cho hệ thống cảnh báo và đánh chặn. Khi đến gần mục tiêu, tên lửa thường thực hiện cơ động nhỏ với tần suất cao hoặc lao xuống theo góc lớn để né tránh phòng không tầm gần.

Răn đe và tác chiến kết hợp: Tên lửa siêu vượt âm có sức răn đe lớn nhờ khả năng xuyên thủng phòng thủ, hiệu quả cả về chiến thuật lẫn chiến lược. Tốc độ cực cao và quỹ đạo phức tạp khiến đối phương khó cảnh báo và đánh chặn. Khi mang đầu đạn thông thường, chúng có thể tấn công nhanh vào mục tiêu giá trị cao như tàu sân bay, sân bay, trận địa tên lửa. Nếu mang đầu đạn hạt nhân, chúng có thể phá vỡ hệ thống phòng thủ và đánh trúng các mục tiêu chiến lược như trung tâm chỉ huy hay căn cứ hạt nhân, làm thay đổi cục diện chiến lược.

Cuộc đua giữa các nước

Trong nửa đầu năm nay, tên lửa siêu vượt âm liên tục thu hút sự chú ý của giới quân sự. Tháng 1, Nhật Bản công bố dự chi 297,6 tỷ yên cho nghiên cứu và sản xuất loại vũ khí này. Cũng trong tháng đó, Triều Tiên tuyên bố phóng thử thành công tên lửa đạn đạo siêu vượt âm mới. Tháng 4, Anh đạt đột phá công nghệ siêu vượt âm. Tháng 5, Mỹ dự kiến đề xuất ngân sách phát triển tên lửa AGM-183A trong năm tài khóa 2026. Tháng 6, Pháp trưng bày mô hình tên lửa siêu vượt âm tại Triển lãm Hàng không Paris. Cũng trong tháng này, trong chiến dịch “Lời hứa chân thực-3”, Iran đã sử dụng tên lửa đạn đạo siêu vượt âm và máy bay không người lái do nước này tự nghiên cứu trong cuộc xung đột quân sự với Israel.

Tên lửa siêu vượt âm là loại tên lửa có khả năng bay ổn định và điều khiển được ở tầng không gian cận biên hoặc trong khí quyển với tốc độ lớn hơn 5 lần vận tốc âm thanh, đồng thời có thể thực hiện các động tác cơ động phức tạp trên phạm vi rộng. Đặc điểm của loại vũ khí này là: Tốc độ rất cao, tầm bắn xa, quỹ đạo bay biến hóa, và có khả năng xuyên thủng hệ thống phòng thủ của đối phương với xác suất cao.

Tên lửa siêu vượt âm gồm hai loại chính: Tên lửa lướt tăng tốc và tên lửa hành trình dùng động cơ hút khí. Loại đầu tiên được phóng bằng tên lửa đẩy, lướt ở rìa khí quyển mà không cần động cơ, có tầm bắn xa, độ cao lớn và cơ động linh hoạt, phù hợp tấn công mục tiêu chiến lược. Loại thứ hai dùng động cơ siêu phản lực, hút khí trong khi bay để tạo lực đẩy, bay thấp, khó bị phát hiện, xuyên phá phòng thủ hiệu quả và thích hợp tấn công mục tiêu cần phản ứng nhanh.

Tên lửa siêu vượt âm "Dao găm". Ảnh: news.cn

Ngoài hai loại trên, nhiều quốc gia còn nâng cấp tên lửa đạn đạo truyền thống như một cách "đi tắt" để nhanh chóng sở hữu năng lực siêu vượt âm. Tên lửa Kinzhal của Nga và Fattah của Iran là những ví dụ điển hình.

Với khả năng “lấy nhanh đối phó nhanh” và vượt qua phòng không đối phương, tên lửa siêu vượt âm đang được nhiều nước tăng tốc phát triển.

Từ thập niên 1970, Mỹ đã bắt đầu nghiên cứu tên lửa lướt siêu vượt âm và đến thế kỷ XXI, cả ba lực lượng hải quân, lục quân và không quân đều tham gia phát triển. Các đặc điểm nổi bật gồm: Tầm bắn kết hợp chiến lược – chiến thuật, sử dụng hai loại thân lướt (hình nón kép và thân nâng), và khả năng triển khai đa nền tảng trong bộ ba răn đe hạt nhân. Từ năm 2013, Mỹ tiếp tục phát triển tên lửa hành trình siêu vượt âm theo khái niệm “vũ khí hút khí siêu vượt âm”, nhằm tăng khả năng tấn công nhanh tầm xa vào mục tiêu trọng yếu. Năm 2021, Không quân Mỹ khởi động dự án “Tên lửa hành trình tấn công siêu vượt âm”; đến 2023, Hải quân Mỹ triển khai dự án tên lửa đối hạm siêu vượt âm phóng từ máy bay.

Nga là một trong những nước đầu tiên sản xuất và trang bị tên lửa hành trình siêu vượt âm. Các loại như “Dao găm”, “Zircon” và “Gremlin” đã được đưa vào tác chiến. “Dao găm” là phiên bản cải tiến phóng từ trên không của tên lửa Iskander, dùng động cơ tên lửa, có thể tấn công cả mục tiêu di động trên biển lẫn mục tiêu kiên cố trên đất liền. “Zircon” là tên lửa hành trình siêu vượt âm phóng từ tàu, dùng động cơ siêu phản lực, có thể triển khai từ nhiều loại tàu chiến và tàu ngầm. Tháng 11-2024, Nga biên chế tên lửa tầm trung “Gremlin”, được cho là sẵn sàng sản xuất hàng loạt. Ngoài ra, tên lửa xuyên lục địa “Avangard” với đầu đạn lướt siêu vượt âm có thể thay đổi quỹ đạo, đạt tầm bắn trên 10.000 km, tốc độ Mach 20 và mang được đầu đạn hạt nhân.

Ngoài Nga và Mỹ, nhiều quốc gia khác cũng đẩy mạnh phát triển tên lửa siêu vượt âm. Pháp phát triển tên lửa ASN4G cho tiêm kích Rafale; Anh và Australia nghiên cứu cả tên lửa siêu vượt âm và phương tiện bay tái sử dụng. Triều Tiên, Iran, Ấn Độ... cũng đang tăng tốc các chương trình nghiên cứu vũ khí này.

Xu hướng phát triển đa chiều

Hiện nay, lực lượng tác chiến mới, tiêu biểu là tên lửa siêu vượt âm, đang trỗi dậy nhanh chóng, định hình lại thế đối đầu tiến công – phòng thủ trong đấu tranh quân sự. Sự cạnh tranh và các biện pháp phản chế ngày càng tinh vi đang thúc đẩy loại vũ khí này tiếp tục hiện đại hóa.

Tăng cường động lực là xu hướng tất yếu trong phát triển tên lửa siêu vượt âm. Từ động cơ tên lửa truyền thống, công nghệ đang tiến tới các loại hiện đại hơn như động cơ siêu nhiên liệu ramjet (scramjet), động cơ làm lạnh sơ bộ, động cơ nổ phản lực, điện từ... Do một loại động cơ đơn lẻ khó đáp ứng hiệu quả bay trong không gian rộng và tốc độ cao, xu hướng tương lai có thể sử dụng động cơ hỗn hợp như: Chu trình hỗn hợp nền tên lửa, nền tuabin, hoặc tổ hợp tuabin – tên lửa – hút không khí.

Tên lửa siêu vượt âm "Fattah". Ảnh: news.cn

Nâng cao mức độ thông minh và tự chủ: Với đường bay vượt không gian và môi trường phức tạp, tên lửa siêu vượt âm đòi hỏi khả năng dẫn đường và điều khiển ưu việt hơn so với tên lửa truyền thống. Trong tương lai, AI sẽ được tích hợp để tối ưu quỹ đạo, nâng cao khả năng thích ứng, chống nhiễu và cơ động. AI cũng hỗ trợ lập kế hoạch tác chiến, ra quyết định tự động, điều chỉnh quỹ đạo theo mục tiêu và điều kiện thực tế, tăng khả năng xuyên thủng phòng thủ. Kết hợp với máy học và dữ liệu lớn, công nghệ này giúp dẫn đường chính xác, giám sát trạng thái theo thời gian thực và giảm sự cố. Khả năng chia sẻ thông tin và hiệp đồng tác chiến giữa nhiều tên lửa trong môi trường nhiễu mạnh cũng sẽ dựa vào mức độ thông minh và tự chủ này.

Vật liệu mới và công nghệ bảo vệ nhiệt tiên tiến hơn: Khi tốc độ tên lửa siêu vượt âm tăng cao, yêu cầu chịu nhiệt trở nên khắc nghiệt, vượt quá khả năng thiết kế truyền thống. Vì vậy, phát triển vật liệu mới như gốm siêu chịu nhiệt, vật liệu composite phân tầng, hoặc aerogel kết hợp – có khả năng chống cháy, chống sốc nhiệt và biến dạng có thể sẽ là phương án được các nước quan tâm. Đồng thời, cấu trúc bảo vệ nhiệt cũng được tối ưu bằng công nghệ làm mát chủ động, giúp giảm trọng lượng và tăng hiệu quả tích hợp.

Giảm chi phí chế tạo và sử dụng: Khi cạnh tranh tên lửa siêu vượt âm ngày càng khốc liệt và các vũ khí phản chế như laser năng lượng cao, súng điện từ bắt đầu xuất hiện, xu hướng các nước sẽ tối ưu thiết kế để giảm chi phí. Điều này bao gồm: Sử dụng kiến trúc mở kỹ thuật số, vật liệu rẻ hơn như thép không gỉ cường độ cao thay cho kim loại hiếm, và công nghệ in 3D để chế tạo các bộ phận như cánh đuôi, động cơ, hệ thống dẫn đường. Đồng thời, phát triển động cơ và thân tên lửa tái sử dụng, kết hợp hệ thống giám sát thông minh để bảo trì chính xác, cũng giúp tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành.

THANH SƠN (theo news.cn)

Nguồn QĐND : https://www.qdnd.vn/quan-su-the-gioi/vu-khi-trang-bi/vi-sao-nhieu-nuoc-do-xo-phat-trien-ten-lua-sieu-vuot-am-839433