Vì sao 'Nỗi buồn chiến tranh' của nhà văn Bảo Ninh gây tranh luận?

2 giờ trướcBài gốc

Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch vừa công bố danh sách Các tác phẩm văn học và nghệ thuật tiêu biểu, xuất sắc sau ngày đất nước thống nhất. Trong số những tác phẩm được vinh danh, tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh trở thành tâm điểm chú ý khi làm dấy lên nhiều tranh luận trên mạng xã hội.

Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VTC News ngày 4/12, nhà văn Bảo Ninh nói ông “bất ngờ, vui mừng và phấn khởi” khi Nỗi buồn chiến tranh được Bộ VHTTDL tôn vinh. Được viết hơn 30 năm trước, đây là tác phẩm luôn gắn với những tranh cãi kéo dài. Trước các ý kiến trái chiều mới bùng lên, ông nói không muốn chia sẻ thêm vì “chưa phù hợp để lên tiếng”.

Nỗi buồn chiến tranh từng được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải năm 1991, từ đó mang “số phận đặc biệt và truân chuyên”. Nhiều nhà văn, nhà nghiên cứu dành cho tác phẩm những đánh giá sâu sắc.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa, thành viên Hội đồng chung khảo bình chọn 50 tác phẩm tiêu biểu sau thống nhất đánh giá Nỗi buồn chiến tranh là cuốn sách hay. Không phải ngẫu nhiên mà thế giới chọn tác phẩm này để dịch ra hàng chục thứ tiếng và phát hành trên nhiều quốc gia. Còn những nhận định tranh luận nổ ra sau khi tác phẩm được vinh danh vì độc giả ngày nay có những điểm nhìn khác nhau về chiến tranh và văn học chiến tranh, thay vì sự đơn tuyến như trước đây.

"Bảo Ninh đứng về chủ nghĩa nhân đạo mà nhìn cuộc chiến, nên cách ông viết về chiến tranh rất khác. Đọc xong tác phẩm của ông, chúng ta vẫn thấy người lính Việt Nam rất vĩ đại, nhưng để giành được chiến thắng thì cực kỳ gian khổ", ông chia sẻ.

Nhà văn Bảo Ninh. (Ảnh: Nguyễn Đình Toán).

Đồng tình quan điểm của nhà thơ Trần Đăng Khoa, diễn giả Trần Bằng Việt cho rằng, nhiều người đang nhầm lẫn tác phẩm hư cấu với tài liệu lịch sử, trong khi giá trị lớn nhất của tác phẩm nằm ở nghệ thuật, bút pháp mới mẻ và tính nhân bản. Ông nhớ lại lần đầu đọc cuốn tiểu thuyết và bị “cuốn hút bởi cách kể chuyện phi tuyến tính, sự chân thực đến đau đớn về hậu quả chiến tranh”.

"Nhiệm vụ của tiểu thuyết là khai thác thân phận con người, tập trung vào tâm lý, cảm xúc và bi kịch cá nhân (nhân vật Kiên, Phương) để đạt đến thông điệp nhân văn phổ quát. Nó có quyền hư cấu, phóng đại nỗi đau và sự ám ảnh để làm rõ bản chất hủy diệt của chiến tranh.

Khi chúng ta yêu cầu một cuốn tiểu thuyết phải tập trung ca ngợi tính chính nghĩa hay chiến công tập thể, chúng ta đang vô tình phủ nhận quyền tự do sáng tạo và giá trị nghệ thuật của nó.

Sức mạnh của Bảo Ninh chính là ở chỗ ông dám nhìn thẳng vào bóng tối và nỗi buồn mà chiến tranh để lại, chứ không chỉ là ánh hào quang chiến thắng. Chính vì sự "bi lụy" này mà tác phẩm được thế giới đón nhận như áng văn kinh điển về chiến tranh".

Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Xuân Thạch, cái mới của Nỗi buồn chiến tranh nằm ở cách tiếp cận hiện thực khác biệt, nhấn mạnh số phận cá nhân, sáng tạo nên sắc thái anh hùng mới của văn học viết về chiến tranh - điều chưa từng thấy trong văn học chiến tranh thời kỳ trước.

Nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng Nỗi buồn chiến tranh là tác phẩm tầm cỡ không chỉ nhiều người viết mong muốn mà nhiều quốc gia mong muốn có được cho văn học của mình. "Ở khía cạnh hẹp hơn, tôi nghĩ tác phẩm này góp phần làm dòng văn học viết về chiến tranh của chúng ta trở nên đa chiều, đa dạng hơn. Nên tự hào vì chúng ta đã có một tác phẩm như thế".

Nhiều năm qua, tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh được xếp vào hàng những tiểu thuyết tiếng Việt nổi tiếng nhất trên thế giới. Tính đến năm nay, tác phẩm được tái bản lần thứ 26 ở trong nước. Sách cũng được dịch sang khoảng 20 thứ tiếng, nhiều ngôn ngữ có hai phiên bản, phát hành ở hàng chục quốc gia.

Năm 2008, trong danh sách 50 tác phẩm văn học nước ngoài dịch sang tiếng Anh được bình chọn là hay nhất trong 50 năm qua được Hiệp hội Dịch giả (thuộc Hội Nhà văn Anh) công bố nhân kỷ niệm 50 năm ngày thành lập hiệp hội này Nỗi buồn chiến tranh đứng thứ 37.

Năm 2011, Bảo Ninh trở thành nhà văn Việt Nam đầu tiên được báo Nihon Keizai Shimbun trao Giải thưởng châu Á. Năm 2022, nhà văn Bảo Ninh được trao Giải thưởng Nghệ thuật Danube 2022 của Hội Văn học nghệ thuật Danube và Nhà xuất bản AB ART (Hungary),

Lý giải về sự yêu thích của độc giả nước ngoài đối với tiểu thuyết này, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam từng nhận xét Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh chinh phục được bạn đọc nhiều nước trên thế giới trước hết vì tác phẩm "đã chạm vào mẫu số chung của nhân loại".

Trong bài viết Tầm cao của văn học chiến tranh phương Đông trên tạp chí Thiên nhai, tháng 11/2015, nhà văn nổi tiếng Trung Quốc Diêm Liên Khoa đánh giá rất cao tác phẩm của nhà văn Bảo Ninh.

Ông Diêm Liên Khoa viết: "Nghiền ngẫm 'Nỗi buồn chiến tranh' với tư cách là tiểu thuyết chiến tranh phương Đông trong bối cảnh văn học thế giới và so sánh nó với dòng văn học chiến tranh mà chúng ta có thể đọc được của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, rõ ràng "Nỗi buồn chiến tranh" đánh dấu tầm cao của một thứ văn học mới.

Một tác phẩm cực hiếm của một nhà văn châu Á phương Đông, hiếm có trong những miêu tả, nhận thức, phê phán thẩm mĩ đối với chiến tranh, hiếm có trong những lý giải và tình yêu đối với con người, những suy tư về nhân tính, hiếm có cả trong biểu đạt nghệ thuật - một phương diện cá tính nhất, quan trọng nhất đối với một nhà văn".

Sau khi đọc bản dịch tiếng Trung, ông đã đưa Nỗi buồn chiến tranh vào danh sách tài liệu nước ngoài bắt buộc đọc dành cho sinh viên lớp sáng tác của Đại học Nhân dân Trung Quốc, nơi ông làm chủ nhiệm Trung tâm sáng tác.

Tờ báo Anh The Guardian từng nhận định: “Một cuốn tiểu thuyết không thể đặt xuống. Bất kỳ nhà chính trị hoặc nhà hoạch định chính sách nào của Mỹ cũng cần nên đọc cuốn sách này. Nó lẽ ra phải được giải Pulitzer, nhưng đã không được. Nó quá hấp dẫn để được thế”.

Giáo sư văn chương kiêm dịch giả Đức Günter Giesenfeld nhận định sách "thuộc hàng kinh điển thế giới ở dòng văn học chiến tranh", cùng những tiểu thuyết nổi tiếng như Giã từ vũ khí (Ernest Hemingway), Phía Tây không có gì lạ (Erich Maria Remarque).

Tác giả Mỹ Leif A. Torkelsen từng đánh giá đây là “tiểu thuyết chiến tranh hay nhất thế kỷ XX”, ca ngợi văn chương Bảo Ninh như một “bản tụng ca đẹp đẽ, đầy ám ảnh về sự trong trắng bị mất đi trong dòng xoáy chiến tranh": "Tuổi trẻ, tình yêu và nghệ thuật đều được mô tả kỹ lưỡng dưới ánh sáng gắt của ẩn dụ tối hậu đối với cuộc sống là chiến tranh. Hỗ trợ cho cách trình bày chủ đề không gì so sánh nổi của cuốn sách là thứ văn xuôi tuyệt vời của tác giả.

Cuốn sách được viết bằng một văn phong nên thơ nhưng súc tích, nó là một mô hình tiết kiệm. Mỗi dòng của cuốn tiểu thuyết tương đối ngắn này chất chứa vẻ đẹp thẩm mỹ và chiều sâu tinh thần. Cuốn sách tràn đầy những suy tư thấu suốt về Việt Nam cũng như về tâm hồn con người. Đây là một trải nghiệm đọc không thể bỏ qua".

"Nỗi buồn chiến tranh" xoay quanh cuộc đời Kiên, một chàng trai trẻ lãng mạn, tràn đầy khát vọng bỗng bị cuốn vào vòng xoáy khốc liệt của chiến tranh. Chứng kiến nhiều mất mát và cái chết, anh dần ám ảnh, sống trong cô độc và không thể hòa nhập khi trở về thời bình.

Tiểu thuyết ra đời trong bối cảnh Việt Nam thời hậu chiến, phản ánh bản chất của chiến tranh, khắc họa nội tâm dằn vặt, những vết sẹo không lành trong tâm hồn người lính - khác biệt trong bút pháp nghệ thuật, cách tiếp cận đề tài so với những tác phẩm mang màu sắc anh hùng ca trước đó.

Tác phẩm này cũng đã được chuyển ngữ và giới thiệu ở gần 20 quốc gia trên thế giới.

Lê Chi

Nguồn VTC : https://vtcnews.vn/vi-sao-noi-buon-chien-tranh-cua-nha-van-bao-ninh-gay-tranh-luan-ar991038.html