Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự công ích: Bước tiến lịch sử, lấp khoảng trống pháp lý

3 giờ trướcBài gốc

Trao quyền cho VKSND, lấp đầy khoảng trống pháp lý

Trong xây dựng Nhà nước pháp quyền, quyền con người, quyền công dân ngày càng được bảo đảm. Thực tiễn lại có nhiều vụ việc công ích liên quan môi trường, an toàn thực phẩm, an sinh xã hội… không có tổ chức, cá nhân đủ điều kiện đứng đơn, khiến lợi ích cộng đồng bị ảnh hưởng.

Nghị quyết 205/2025/QH15 do Quốc hội khóa XV thông qua ngày 24/6/2025, quy định VKSND được thí điểm khởi kiện vụ án dân sự công ích. Thời hạn thí điểm 3 năm từ ngày 1/1/2026 tại 6 địa phương là TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, TP Đà Nẵng, TP Cần Thơ, tỉnh Quảng Ninh và tỉnh Đắk Lắk; tạo nền tảng tổng kết, luật hóa.

Đồng chí Nguyễn Huy Tiến - Viện trưởng VKSND tối cao trình Quốc hội khóa XV dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, tại Kỳ họp thứ 9, ngày 24/6/2025. Ảnh: VPQH cung cấp.

Nguyên tắc đặt ra là tuân thủ pháp luật dân sự; VKSND chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị mà không có người khởi kiện; vụ án bảo vệ lợi ích công cộng không hòa giải, không có phản tố; các chủ thể liên quan có trách nhiệm phối hợp, cung cấp thông tin, tài liệu.

Phạm vi bảo vệ gồm quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công. Nhóm yếu thế gồm trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, phụ nữ mang thai hoặc nuôi con nhỏ, người hạn chế năng lực hành vi, đồng bào ở vùng đặc biệt khó khăn; bảo đảm tiếp cận công lý.

Lợi ích công bao trùm các lĩnh vực: đầu tư công; đất đai, tài nguyên, tài sản công; môi trường, hệ sinh thái; di sản văn hóa; an toàn thực phẩm, dược phẩm; quyền lợi người tiêu dùng. Trường hợp pháp luật không quy định hoặc có quy định nhưng “không ai khởi kiện” thì VKSND đứng đơn khởi kiện.

VKSND khởi kiện khi tiếp nhận thông tin, xác minh thấy có vi phạm xâm phạm lợi ích công hoặc quyền dân sự của nhóm yếu thế mà không ai khởi kiện; hoặc phát hiện trong quá trình kiểm sát vụ việc khác nhưng không thể giải quyết cùng vụ, đã kiến nghị mà vẫn không có người khởi kiện.

Thẩm quyền xét xử sơ thẩm thuộc Tòa án khu vực xác định theo nơi cư trú hoặc trụ sở bị đơn, nơi xảy ra hành vi vi phạm hoặc hậu quả; với bất động sản, chỉ Tòa án nơi có bất động sản thụ lý. Trường hợp phát hiện trong vụ việc khác, thẩm quyền theo Tòa án đang giải quyết.

Thẩm quyền khởi kiện tương ứng theo cấp: VKSND khu vực, cấp tỉnh, hoặc VKSND tối cao với vụ việc phức tạp, giá trị lớn, liên quan nhiều địa bàn, yếu tố nước ngoài, an ninh, đối ngoại. Việc phân công bảo đảm tính tập trung, linh hoạt, hiệu lực kiểm sát.

Nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trải từ tiếp nhận thông tin, kiểm tra, xác minh, yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, kiến nghị chấm dứt vi phạm, đến nộp đơn, tham gia tố tụng với tư cách nguyên đơn và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong toàn bộ quá trình.

VKSND TP Đà Nẵng tạo mô hình gợi mở

VKSND TP Đà Nẵng xác định đây là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng. Từ tháng 7/2025, đơn vị ban hành Kế hoạch 60/KH-VKS-P9 ngày 11/7/2025, thành lập Tổ giúp việc, phân công một Phó Viện trưởng phụ trách, tổ chức các đoàn công tác làm việc trực tiếp cơ sở.

VKSND TP Đà Nẵng triển khai đồng bộ các bước như hoàn thiện tổ chức, nhân sự, cơ sở vật chất; lập kế hoạch chi tiết; giao thời hạn từng đầu việc; phối hợp hai cấp kiểm sát. Cách làm “vào cuộc tận nơi, tận việc” giúp rà soát, xác minh, chọn vụ việc điển hình có dấu hiệu xâm phạm lợi ích công.

Đồng chí Nguyễn Văn Chiến – Phó Viện trưởng VKSND TP Đà Nẵng phát biểu tại buổi làm việc với VKSND khu vực 8, TP Đà Nẵng.

Ngày 26/8, đoàn công tác do Nguyễn Văn Chiến – Phó Viện trưởng VKSND TP Đà Nẵng dẫn đầu làm việc với VKSND khu vực 8, rà soát các vụ án rừng chưa thi hành bồi thường dân sự; bước đầu xác định một số vụ có căn cứ pháp lý để xem xét khởi kiện bảo vệ lợi ích công.

Song song với đó, VKSND khu vực 3 quán triệt kế hoạch, lập tổ công tác, tăng cường phối hợp liên ngành, đẩy mạnh tuyên truyền quyền khởi kiện của VKSND. Nhiệm vụ được xác định là trọng tâm, đột phá trong 2 tháng cuối năm 2025, hướng tới triển khai thực chất, hiệu quả.

Công tác truyền thông cũng được VKSND TP Đà Nẵng chú trọng như việc lập kế hoạch phối hợp Đài Truyền hình Đà Nẵng, Báo Bảo vệ pháp luật thực hiện phóng sự, chuyên mục; mở kênh tiếp nhận thông tin vi phạm trên cổng thông tin. Người dân, báo chí, cơ quan quản lý trở thành “nguồn dữ liệu” phục vụ phát hiện vụ việc.

Kiểm sát viên VKSND TP Đà Nẵng cũng đề xuất các giải pháp để làm tốt công tác này như: Tiếp nhận thông tin; xác minh, phối hợp chuyên môn; họp Ủy ban Kiểm sát xác định tính công ích; ra quyết định khởi kiện, nộp đơn và tham gia tố tụng; tổng kết, rút kinh nghiệm, báo cáo VKSND tối cao để chuẩn hóa quy trình.

VKSND khu vực 3, TP Đà Nẵng tổ chức quán triệt, triển khai kế hoạch về việc khởi kiện vụ án dân sự công ích.

Thúc đẩy chuyển đổi số như: Xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử các vụ việc công ích; ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện vi phạm từ báo chí, mạng xã hội, đơn thư điện tử; coi đây là đột phá phù hợp chiến lược chuyển đổi số quốc gia cho hoạt động khởi kiện công ích.

Với chỉ đạo quyết liệt từ Trung ương đến địa phương, sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản, VKSND TP Đà Nẵng đang tích cực triển khai nhiệm vụ nhằm tạo mô hình “gợi mở” để việc thí điểm khởi kiện vụ án dân sự công ích bảo đảm khả thi và hiệu quả.

Việc thí điểm trao quyền cho VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích là bước tiến lịch sử, lấp khoảng trống pháp lý, bảo vệ lợi ích công và nhóm yếu thế.

Xuân Nha

Nguồn BVPL : https://baovephapluat.vn/cai-cach-tu-phap/thuc-tien-kinh-nghiem/vien-kiem-sat-khoi-kien-vu-an-dan-su-cong-ich-buoc-tien-lich-su-lap-khoang-trong-phap-ly-183587.html