Với AI, Việt Nam sẽ có bước 'đột phá' chống lãng phí thực phẩm

8 giờ trướcBài gốc

Vào lúc này, hàng triệu người trên thế giới vẫn còn chịu cảnh đói nghèo và thiếu dinh dưỡng, trong khi hàng tỉ tấn thực phẩm lại bị vứt bỏ mỗi năm. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), khoảng 1/3 tổng lượng thực phẩm sản xuất toàn cầu - tương đương hơn 1,3 tỉ tấn – bị mất mát hoặc lãng phí.

Bối cảnh ra đời và nỗ lực toàn cầu

Thực trạng này gây tổn thất khổng lồ: Nông dân, doanh nghiệp, quốc gia đều thiệt hại về kinh tế; môi trường phải gánh thêm gánh nặng do khí nhà kính sinh ra từ thực phẩm bị vứt bỏ; còn xã hội thì chứng kiến sự bất công khi người đói và thực phẩm bỏ đi cùng tồn tại.

Trước bối cảnh đó, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc năm 2019 thông qua nghị quyết, chính thức chọn ngày 29.9 là dịp toàn cầu cùng nhìn lại và hành động. Đây cũng là một phần trong Mục tiêu Phát triển bền vững số 12 (SDG 12) về sản xuất và tiêu dùng bền vững, với mục tiêu cụ thể là đến năm 2030, thế giới phải giảm một nửa lãng phí thực phẩm ở khâu bán lẻ và tiêu dùng, đồng thời hạn chế tổn thất trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Kể từ lần đầu tổ chức vào năm 2020, ngày 29.9 đã trở thành dịp để các chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cá nhân khẳng định cam kết hành động. Liên minh châu Âu đưa ra chỉ tiêu ràng buộc giảm 10% lãng phí ở khâu sản xuất và 30% ở cấp độ bán lẻ, nhà hàng, hộ gia đình.

Nhật Bản công bố thường niên số liệu thực phẩm bị lãng phí, để từ đó xây dựng chính sách can thiệp. Ở nhiều quốc gia khác, phong trào quyên góp, tái chế, sáng kiến công nghệ và các chiến dịch truyền thông cộng đồng liên tục được mở rộng. Tất cả nhằm hướng tới một mục tiêu chung: Thực phẩm được trân trọng, sử dụng hợp lý và công bằng.

Giới trẻ Việt Nam hưởng ứng chống lãng phí thực phẩm - Ảnh: Food Bank Vietnam

Việt Nam hưởng ứng trong những năm gần đây

Tại Việt Nam, câu chuyện lãng phí thực phẩm không còn xa lạ. Từ nông sản ứ đọng mùa dịch, rau quả “giải cứu” đến những khay thức ăn thừa trong quán buffet, vấn đề này phản ánh cả thói quen tiêu dùng lẫn những hạn chế trong hệ thống sản xuất và phân phối.

Nhận thức được điều đó, vài năm trở lại đây, nhiều tổ chức trong nước đã bắt đầu tham gia mạnh mẽ vào phong trào toàn cầu nhân ngày 29.9.

Năm 2024, Food Bank Vietnam phối hợp với Mạng lưới Ngân hàng Thực phẩm Toàn cầu (Global FoodBanking Network) phát động chiến dịch “Stop Food Waste” tại TP.HCM.

Sự kiện không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu mà còn có hành động cụ thể: quyên góp thực phẩm còn dùng được từ siêu thị, cửa hàng, nhà hàng để chuyển tới người khó khăn; thu hồi nông sản từ vườn, chợ đầu mối; tận dụng phụ phẩm như bã cà phê, rau thừa để làm phân vi sinh và thức ăn chăn nuôi.

Điểm mới mẻ của chiến dịch là lần đầu công bố “Cẩm nang quyên góp thực phẩm tại Việt Nam”, hướng dẫn các doanh nghiệp và cá nhân tham gia quyên góp hợp pháp, an toàn và hiệu quả.

Không chỉ có các tổ chức phi lợi nhuận, doanh nghiệp cũng dần nhập cuộc. C.P. Việt Nam cùng nhiều công ty thực phẩm, nhà hàng lớn đồng hành trong chiến dịch “Food For Change 2024”, kêu gọi thay đổi thói quen tiêu dùng, mua sắm thông minh và tiết kiệm thực phẩm.

Các tập đoàn lớn như Ajinomoto Việt Nam cũng đưa mục tiêu cụ thể: Giảm một nửa lãng phí trong chuỗi sản xuất và phân phối vào năm 2025 so với mức 2018. Các trường đại học, như RMIT Việt Nam, cũng phối hợp với tổ chức VietHarvest tổ chức sự kiện “Cook for a Cause”, vừa nấu ăn vừa quyên góp, vừa truyền thông nâng cao nhận thức.

Ở cấp độ hợp tác quốc tế, Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn (cũ) cùng đối tác đã phát động nhiều chiến dịch chung, triển lãm và hội thảo nhằm lan tỏa thông điệp “Hành động chống mất mát và lãng phí thực phẩm”.

Dù còn khiêm tốn so với châu Âu hay Nhật Bản, các hoạt động này cho thấy Việt Nam đã bước đầu tạo dựng nền tảng cộng đồng, khuyến khích trách nhiệm xã hội và doanh nghiệp. Điều quan trọng hơn cả, chúng gợi mở cách để mỗi cá nhân – từ hộ gia đình, sinh viên đến doanh nhân – đều có thể góp phần giảm lãng phí thực phẩm.

Phong trào tiết kiệm lương thực đã lan tỏa đến một số trường đại học - Ảnh RMIT

Cơ hội ứng dụng AI trong giảm lãng phí thực phẩm

Nếu như các hoạt động trên mới chỉ dừng ở quyên góp, truyền thông và cam kết tự nguyện, thì trong tương lai, Việt Nam có thể đi xa hơn bằng việc tận dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Công nghệ này mở ra những cách tiếp cận hiện đại, đồng bộ và hiệu quả để giải quyết bài toán lãng phí thực phẩm.

Trước hết, AI có thể dự báo nhu cầu và tối ưu chuỗi cung ứng. Bằng cách phân tích dữ liệu bán hàng, thời tiết, mùa vụ và thậm chí cả xu hướng tiêu dùng trên mạng xã hội, các hệ thống AI có thể giúp siêu thị, nhà hàng và nông trại điều chỉnh kế hoạch sản xuất, nhập hàng, chế biến sao cho sát với nhu cầu thực tế. Nhờ vậy, lượng thực phẩm tồn kho, ế ẩm sẽ giảm đáng kể.

Tiếp đến, AI hỗ trợ giám sát và phân loại thực phẩm. Với camera và cảm biến, hệ thống có thể nhận diện độ tươi, phát hiện dấu hiệu hư hỏng và cảnh báo sớm. Điều này đặc biệt hữu ích cho các kho lạnh, chợ đầu mối hay trung tâm phân phối, nơi mà chỉ cần phát hiện muộn vài giờ cũng có thể dẫn tới tổn thất hàng tấn thực phẩm.

Một ứng dụng khác là kết nối thực phẩm thừa với tổ chức từ thiện. AI có thể vận hành nền tảng thông minh để gắn kết siêu thị, nhà hàng có thực phẩm sắp hết hạn với ngân hàng thực phẩm hoặc hội nhóm từ thiện. Thuật toán học máy sẽ tính toán tuyến đường ngắn nhất, tối ưu chi phí vận chuyển, đồng thời đảm bảo thực phẩm đến tay người nhận kịp thời và an toàn.

Ở cấp độ hộ gia đình, AI cũng phát huy vai trò giáo dục. Các ứng dụng có thể nhắc nhở về hạn sử dụng thực phẩm trong tủ lạnh, gợi ý công thức nấu ăn tận dụng đồ sắp hỏng, hoặc khuyến khích chia sẻ thực phẩm trong cộng đồng dân cư. Những công nghệ này không chỉ giảm lãng phí mà còn thay đổi dần thói quen tiêu dùng.

Thậm chí, AI có thể giúp chính phủ và doanh nghiệp đo lường và hoạch định chính sách. Thay vì ước lượng, các mô hình phân tích dữ liệu lớn, dữ liệu vệ tinh và báo cáo sản xuất sẽ xác định chính xác “điểm nóng” gây thất thoát thực phẩm – từ đồng ruộng, cảng cá cho đến chợ đầu mối. Từ đó, chính sách đầu tư vào kho lạnh, cải tiến logistics hay khuyến khích nông dân áp dụng kỹ thuật bảo quản mới sẽ có cơ sở khoa học rõ ràng.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/voi-ai-viet-nam-se-co-buoc-dot-pha-chong-lang-phi-thuc-pham-238179.html