Vụ cháy chung cư HongKong: hồi chuông gióng với các đô thị toàn cầu

8 giờ trướcBài gốc

"Không tìm được lối thoát"

William Li, 40 tuổi, sinh sống tại một căn hộ ở tầng 3 khu chung cư Wang Fuk Court thuộc quận Tai Po, Hong Kong từ khi anh ra đời. Đối với Li, mọi ngóc ngách trong cụm tòa nhà đều thuộc "như lòng bàn tay". Khi đám cháy bùng lên tại Wang Fuk Court giữa giờ chiều 26/11/2025, Li đang làm việc tại nhà. Anh không thấy khói, cũng không nghe thấy chuông báo động. "Anh phải chạy ra ngoài ngay đi", vợ anh Li gọi điện cho chồng để thúc giục sau khi đọc tin về vụ cháy trên mạng xã hội. Anh Li vội vã chạy ra mở cửa và phát hiện hai người hàng xóm cùng tầng đang loay hoay tìm đường thoát trong khói đen đặc. Nhưng dù có thuộc làu tòa nhà, cả 3 người đã không thể thấy lối thoát vì lửa đã lan khắp nơi.

Trước lựa chọn sinh tử, anh kéo cả hai người hàng xóm cùng quay lại nhà mình, đóng kín cửa, gọi cứu hộ và sốt ruột chờ đợi. "Anh hãy ở yên đó, chúng tôi sẽ sớm tới", lực lượng cứu hỏa đáp lời kêu cứu của anh. Nhưng New York Times dẫn lời anh Li cho biết, phải hơn 2 giờ kể từ thời điểm vụ cháy xảy ra, lính cứu hỏa mới có thể tiếp cận cửa sổ nhà anh để giải cứu. "Lúc ban đầu, họ vật lộn đủ cách để đưa thang tới cửa sổ, nhưng không thành công vì bị giàn giáo chắn và các mảnh vỡ rơi liên tục", anh Li kể lại.

Cụm chung cư Wang Fuk Court cháy như những ngọn đuốc khổng lồ. Ảnh: Reuters.

Anh Li và hai người hàng xóm sống sót, nhưng tính đến dữ liệu cập nhật khi công tác cứu hộ kết thúc vào ngày 3/12/2025, 159 người sinh sống tại 7 trong số 8 tòa nhà thuộc khu Wang Fuk Court đã thiệt mạng. Thi thể của họ được tìm thấy bên trong nhà tắm, trên những chiếu nghỉ cầu thang bộ thoát hiểm, trên mái nhà và cả những hành lang xám xịt. Ngoài ra, 31 người khác vẫn mất tích. Có lẽ sẽ không có phép màu nào đến với họ, và thi thể của những nạn nhân tiếp theo sẽ được tìm thấy khi lực lượng cứu hộ kiểm tra dấu tích còn lại bên dưới những đống tro tàn.

Trong một bài đăng cách đây vài ngày, CBSNews dẫn lời ông Yip Ka-kui, một cư dân khác tại Wang Fuk Court kể, khi đám cháy bùng lên, ông đang ở bên ngoài tòa nhà và vội vã gọi điện về nhà. "Tôi nói với vợ: Đừng xuống! Và hy vọng lính cứu hỏa có thể kiểm soát đám cháy", ông kể. Ở đầu dây bên kia, vợ ông Yip, bà Bai, khóc và nói với chồng rằng khói đã lan đến nhà họ và bà không biết phải làm sao. "Sau đó chỉ còn những tiếng ồn vô tri. Tôi không nghe thấy bà ấy nói gì, chỉ còn những âm thanh chói tai. Đó là cuộc gọi cuối cùng giữa tôi và bà ấy". Ông Yip chờ đợi bên ngoài tòa nhà 3 ngày, hy vọng vợ mình có lẽ đã được cứu, nhưng cuối cùng, khi lực lượng cứu hộ tiếp cận căn hộ của ông, họ đã tìm thấy thi thể một phụ nữ. Nhà chức trách xác định được danh tính của bà nhờ những nét chữ mờ còn sót lại căn cước làm bằng nhựa cứng đã bị lửa đốt quăn.

Giới chức Hong Kong chưa thể xác định bao nhiêu người bên trong các tòa nhà khi ngọn lửa bùng lên. Wang Fuk Court gồm 8 tòa nhà, mỗi tòa 31 tầng và nằm gần bờ biển phía Bắc Hong Kong, gần thành phố Thâm Quyến đại lục Trung Quốc. Theo điều tra dân số 2021, khu phức hợp có 1.984 căn hộ và khoảng 4.600 cư dân. Gần 40% người dân Wang Fuk Court có độ tuổi từ 65. Một số người đã sống trong khu nhà ở công cộng này kể từ khi nó được xây dựng đầu những năm 1980. Ủy viên hội đồng quận Tai Po Mui Siu-fung nói 7 tòa nhà đã bị ảnh hưởng bởi vụ hỏa hoạn.

Anh Li nhìn thấy lính cứu hỏa từ cửa sổ căn hộ ngay tầng 3, nhưng phải mất 2 giờ họ mới có thể tiếp cận giải cứu anh. Ảnh: New York Times.

Hai tuần sau đám cháy, các cuộc tranh cãi về lý do dẫn đến thương vong lớn vẫn nổ ra trên khắp mạng xã hội và truyền thông. Vụ cháy được xem là thảm kịch hỏa hoạn gây thương vong lớn nhất ở Hong Kong gần 7 thập kỷ qua. Theo báo SCMP, là một đô thị hiện đại, Hong Kong những thập kỷ qua đã phát triển, áp dụng các công nghệ vật liệu chịu nhiệt cao, hỗ trợ xác định vị trí đám cháy và tiếp cận tầng cao.

Một giải pháp công nghệ đang được nghiên cứu là sử dụng máy bay không người lái (drone) để cứu hỏa. Tại Thâm Quyến bên kia bờ biển, lực lượng cứu hỏa đã triển khai drone làm từ sợi carbon, chịu tải 350 kg, có thể phun bọt hoặc nước lên cao 30m. Chúng có thể hoạt động liên tục ở độ cao trên 200m nhờ nguồn điện và chất lỏng cung cấp qua dây cáp. Tuy nhiên, trong vụ việc với chung cư Wang Fuk Court, ngọn lửa đã bùng lên nhanh hơn mọi dự báo của các chuyên gia, còn các tòa nhà cũ không được lắp đặt các thiết bị chữa cháy tại chỗ hiện đại.

Theo New York Times, 40 phút kể từ khi ngọn lửa được người đầu tiên nhìn thấy, nó đã trở thành vụ cháy cấp độ 4 trong thang 5 cấp độ. Sau 3 giờ, hơn 2.000 lính cứu hỏa và gần 600 phương tiện cố gắng phun nước bằng đủ cách, nhưng đám cháy vẫn len lỏi qua từng căn hộ, lan sang các tòa nhà nằm cách nhau chỉ hơn 7m. Các tiếng nổ vang lên, sức nóng khủng khiếp, nguy cơ sập giàn giáo, thậm chí sập cả cụm công trình đã cản bước lực lượng cứu hộ tiến vào trong tòa nhà. Các quan chức Hong Kong cuối tuần trước thừa nhận, ngay cả khi đám cháy đã tắt, nhiệt độ bên trong tòa nhà vẫn ở mức trên 200°C.

Những cảnh báo sớm bị phớt lờ

Sau thảm kịch, người dân Hong Kong rất xúc động trước nỗ lực của lực lượng cứu hỏa và ghi nhận nhà chức trách đã làm tốt công tác cứu trợ. Chỉ trong một ngày, chính quyền Hong Kong huy động hàng trăm ngôi nhà tạm để cư dân Wang Fuk Court lưu trú qua đêm, cùng các khoản hỗ trợ trị giá hàng chục ngàn USD giúp đỡ những người thân, mất nhà cửa và cho cả những người bị thương, những sinh viên, công nhân đang lưu trú bên trong tòa nhà. Một phong trào quyên góp ở Hong Kong và Trung Quốc đại lục đã giúp đỡ các nạn nhân hàng triệu USD.

Tuy nhiên, những nỗ lực đó không làm vơi đi sự tức giận của nhiều người với nguyên nhân vụ hỏa hoạn. Hai tuần qua, giới truyền thông, chuyên gia đã nêu lên nhiều lý do. Ban đầu, hàng loạt ý kiến đã đổ lỗi cho giàn giáo tre bọc quanh tòa nhà trong quá trình sửa chữa. Theo truyền thông Hong Kong, giàn giáo tre vốn phổ biến trong xây dựng, sửa chữa công trình tại đặc khu này; nó không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là một di sản văn hóa tồn tại hơn một thế kỷ và không ít lần xuất hiện trên những bộ phim bom tấn. Cho đến trước vụ hỏa hoạn, trong mắt người Hong Kong và du khách, giàn giáo tre là biểu tượng của tinh thần cần cù và bản sắc đô thị, dù chính quyền đã có kế hoạch thay thế chúng thành giàn giáo kim loại.

Nhưng bà Kristof Crolla, Phó giáo sư kiến trúc tại Đại học Hong Kong, người chuyên nghiên cứu về kiến trúc tre, lại nhận định: "Tôi sẽ rất thận trọng khi đổ lỗi cho tre trước khi công bố toàn bộ báo cáo điều tra". Bà cho biết thêm, tre là vật liệu tự nhiên, có thể dễ cháy hơn so với vật liệu kim loại, nhưng "khi được sử dụng đúng cách và kết hợp với lưới chống cháy được chứng nhận, nó tương đối khó bắt lửa".

Ông Wong, 71 tuổi, bất lực gào khóc bên ngoài tòa nhà vì vợ ông mắc kẹt trong đám cháy. Ảnh: Reuters.

Trên thực tế, qua khám nghiệm hiện trường, không phải giàn giáo tre mà chính lưới an toàn và tấm xốp cách nhiệt kém chất lượng được sử dụng trong quá trình cải tạo Wang Fuk Court khiến ngọn lửa lan nhanh bất thường. Báo SCMP cho biết, nhiều người dân và giới chuyên gia đang gay gắt chỉ trích đơn vị thi công vì phớt lờ các cảnh báo an toàn đã được người dân nêu lên.

Trước đám cháy, cư dân Wang Fuk Court từng vài lần bày tỏ lo ngại về những vật liệu này ngay từ khi ban quản lý và nhà thầu bắt đầu dự án trị giá hơn 40 triệu USD bảo trì cụm tòa nhà. Vào lúc giàn giáo bắt đầu được dựng lên hồi năm ngoái, một số nhóm cư dân thấy lo lắng về kế hoạch của nhà thầu dùng tấm xốp cách nhiệt che cửa sổ để ngăn gạch đá bắn vào làm vỡ kính. Một buổi tối tháng 9/2024, họ quyết định kiểm tra mức độ dễ cháy của tấm xốp ngay giữa sân chung cư và nhận thấy nó lập tức bốc cháy dữ dội khi bắt lửa...

Tuy nhiên, đại diện của Will Power Architects, đơn vị tư vấn giám sát dự án, khi đó đã xem nhẹ mối lo ngại và nói rằng việc sử dụng vật liệu này là hợp pháp. Vài tuần sau, Công ty Xây dựng và kỹ thuật Prestige vẫn lắp đặt các tấm xốp, khiến cư dân sống thấp thỏm trong nỗi sợ hỏa hoạn. Jason Poon, người đứng đầu công ty CHINAT Engineering chuyên về xây dựng, cho biết, dù các tấm xốp không bị cấm trong các quy định về xây dựng, vật liệu này được khuyến nghị không nên sử dụng trong các dự án cải tạo căn hộ cũ.

"Khoảng 2 thập kỷ trước, các tấm xốp vẫn còn được dùng nhiều trên khắp Hong Kong. Nhưng vì nó bắt lửa rất nhanh, dần dần không dự án xây dựng nào dám sử dụng nữa. Ai cũng biết đó là vật liệu nguy hiểm", ông Poon nêu quan điểm. Đáng chú ý, theo một số hãng tin Hong Kong, chất lượng vật liệu lưới và xốp được sử dụng ở Wang Fuk Court là loại chất lượng kém. Sau một cơn bão hồi tháng 7/2025, lớp lưới an toàn ban đầu (được nhà chức trách kiểm tra) đã bị hư hại và các đơn vị thi công dự án cải tạo đã mua 2.300 cuộn lưới giá rẻ 54 HKD (gần 7 USD) mỗi cuộn để chống chế. Khi lửa bốc lên, những tấm lưới này bắt lửa rất nhanh.

Bên cạnh đó, có những ý kiến chỉ ra những bất thường trong công tác chọn nhà thầu. Theo SCMP, năm 2016, chính quyền từng yêu cầu kiểm tra khu chung cư vì các tòa đã được xây dựng hơn 30 năm. Năm 2019, ban quản trị chọn Will Power Architects làm đơn vị kiểm định. Công ty xác định khu chung cư có nhiều vấn đề, gồm hư hại tường ngoài và thiếu các biện pháp phòng cháy. Đầu năm 2024, công ty Prestige thắng thầu dự án cải tạo sau khi vượt qua 56 ứng viên khác.

Điều đáng nói là, nhà thầu Prestige thực hiện dự án này hóa ra từng có hồ sơ dài về vi phạm các yêu cầu về an toàn, từng bị truy tố vào năm 2023. Ngoài ra, cũng có những ý kiến nghi vấn đề việc nhà thầu này được cùng lúc được thực hiện 27 dự án xây dựng khác ở Hong Kong. Trong năm 2024, một số cư dân Wang Fuk Court đã đến Ủy ban Chống tham nhũng (ICAC) nộp đơn khiếu nại, nhưng dự án cải tạo vẫn được tiến hành.

Ngay sau vụ việc, cảnh sát đã bắt 3 người đàn ông tuổi từ 52 đến 68 vì nghi ngờ ngộ sát. Hai người trong số họ là giám đốc các bộ phận của Prestige, người còn lại là chuyên gia tư vấn kỹ thuật. Người phát ngôn cảnh sát Hong Kong cho biết: "Chúng tôi có lý do để tin rằng những người phụ trách công ty đã vô cùng bất cẩn, dẫn đến tai nạn này và khiến đám cháy lan rộng không kiểm soát được, gây ra thương vong lớn".

Thêm hai tuần nữa trôi qua, giới chức cùng cơ quan chống tham nhũng Hong Kong đã bắt giữ 15 người khác với cáo buộc tham nhũng, tắc trách hoặc có lỗi trong việc khiến hệ thống báo cháy của khu nhà không hoạt động đúng. "Chúng ta sẽ tìm ra sự thật và đảm bảo thực thi công lý", lãnh đạo Hong Kong John Lee nói. Ông cam kết cuộc điều tra sẽ được thực hiện minh bạch, xem xét kỹ lưỡng "mọi nghi vấn tham nhũng, thông thầu và đấu thầu bất thường trong các dự án bảo trì tòa nhà".

Lực lượng pháp y được huy động tới hiện trường vụ cháy. Ảnh: Reuters.

Lo ngại "phần nổi của tảng băng chìm"

Trên truyền thông, một số nhà phân tích chính trị và giới quan sát cho rằng thảm kịch cháy cụm chung cư Wang Fuk Court có thể chỉ là "phần nổi của tảng băng chìm" ở Hong Kong, một thành phố nổi tiếng với những ngôi nhà nhỏ, đông đúc, cực kỳ đắt đỏ, với tỷ lệ diện tích nhà ở bình quân đầu người chỉ khoảng 14m2. Dữ liệu của nhà chức trách đặc khu này cho hay, ở Hong Kong hiện có khoảng 50.000 tòa nhà cao tầng, trong đó hơn 9.000 tòa nhà có tuổi đời hơn 50 năm (tính đến năm 2021), tức chiếm gần 20% và đến năm 2030, con số này sẽ gần đạt 14.000.

Báo ChinaDaily nhận định, việc tích hợp các hệ thống an toàn phòng cháy như hệ thống phun nước, cảm biến báo khói vào các tòa nhà cũ rất quan trọng, nhưng do chúng có lối thiết kế cũ, việc trang bị đồng bộ các hệ thống hiện đại trên các tòa nhà này là một nhiệm vụ khó thực hiện. Đó là chưa kể những khó khăn trong việc huy động nguồn kinh phí để trùng tu, do những tranh chấp về quyền sở hữu, vận hành nhiều tòa nhà.

Khi hoạt động bảo trì diễn ra thường cũng là lúc dễ xảy ra sự cố nhất, bởi thời điểm đó công trình sẽ tồn tại song song hai hệ thống: cũ (thiết kế ban đầu) và tạm (giàn giáo, dây điện, che chắn, kho vật liệu). Những thứ "tạm bợ" ấy, nếu không được quản lý nghiêm, sẽ trở thành nguồn phát hỏa lý tưởng. Nhìn từ vụ việc ở Wang Fuk Court, khả năng nhà thầu cố tình cẩu thả trước áp lực của tiến độ và lợi nhuận sẽ khiến nguy cơ tăng thêm nhiều lần.

Sau vụ cháy, nhà chức trách Hong Kong đã tiến hành kiểm tra tại các công trường xây dựng quanh thành phố và cho biết họ sẽ dỡ lưới an toàn dạng mắt cáo khỏi khoảng 200 tòa nhà. Trước mắt, chúng giúp loại trừ nguy cơ, nhưng lại kéo theo hệ lụy về việc gây chậm trễ hoạt động sửa chữa, đồng thời có thể gây mất an toàn khi các công trình không được che chắn.

Nhìn từ vụ việc ở Hong Kong, giới quan sát cũng coi đây là một bài học cảnh tỉnh đối với các đô thị khác trên toàn cầu. Chuyên gia Anwar Orabi, giảng viên kỹ thuật an toàn cháy nổ của Đại học Queensland (Australia) và từng nghiên cứu tại Đại học Bách khoa Hong Kong (PolyU), nhấn mạnh phòng ngừa luôn là giải pháp hiệu quả nhất đối với hỏa hoạn, thay vì đặt trọn niềm tin vào các công nghệ chữa cháy mới. "Có nhiều công nghệ mới để cứu hỏa, nhưng hầu như không được lực lượng cứu hỏa áp dụng vì đôi khi chúng có thể gây hại nhiều hơn lợi. Nếu hỏi một lính cứu hỏa, họ sẽ nói rằng công nghệ tốt nhất vẫn là vòi phun nước trực tiếp", ông nói.

Chuyên gia Huang Xinyan, Phó giáo sư tại PolyU kiêm Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu cứu hỏa và đô thị thông minh Hong Kong chung quan điểm: "Tôi muốn nhấn mạnh rằng, không có công nghệ nào có thể dập được đám cháy tại các tòa nhà cao tầng". Vị chuyên gia này khẳng định, Hong Kong là thành phố có mức độ an toàn phòng cháy cao và không thể đổ lỗi cho lực lượng cứu hỏa, bởi họ đã làm mọi thứ có thể.

Qua nghiên cứu số liệu cháy các công trình cao tầng toàn cầu suốt hai thập kỷ qua, ông Huang cho biết, lực lượng cứu hỏa trên thế giới, dù có trang bị hiện đại tới đâu, cũng không thể dập tắt thành công các đám cháy bắt nguồn từ mặt ngoài tòa nhà và lửa chỉ tự tắt khi các vật liệu dễ cháy bên trong đã cháy hết. Vai trò của lực lượng cứu hỏa khi đó là phòng chống cháy lan và cứu hộ. Ông nhấn mạnh thêm, yếu tố then chốt nhất là tìm ra nguyên nhân cháy và ngăn nó xảy ra trong tương lai.

Steve Tsang, Giám đốc Viện SOAS Trung Quốc tại London cho hay: "Câu hỏi thực sự mà người ta nên hỏi lúc này là những gì xảy ra ở Wang Fuk Court, liệu nó có thể xảy ra ở nơi khác không?".

Hỏa hoạn là vấn đề mà tất cả các đô thị đông đúc trên thế giới đều đối mặt. Năm 2017, ngọn lửa đã thiêu rụi tòa chung cư 24 tầng Grenfell ở Tây London, khiến 72 người thiệt mạng, trở thành một trong những thảm kịch cháy chung cư tồi tệ nhất nước Anh từ sau Thế chiến II. Việc sử dụng các vật liệu dễ bắt lửa ốp ngoài tòa nhà trong quá trình tu sửa chung cư Grenfell được xác nhận là lý do dẫn đến đám cháy, lý do khá tương đồng với sự cố ở Wang Fuk Court.

Năm 2018, Bảo tàng Quốc gia Rio de Janeiro ở Brazil cháy lớn nghi do quả khinh khí cầu cỡ nhỏ đã đáp xuống mái của viện bảo tàng này hoặc do chập mạch điện ở phòng nghe nhìn, phá hủy vô số hiện vật giá trị của Brazil như xương khủng long, xác ướp cổ đại, những bản ghi chép bằng ngôn ngữ của người bản địa đã tuyệt chủng, nhiều hiện vật của châu Mỹ trước khi có sự xuất hiện của người châu Âu và những bức bích họa của thành phố La Mã cổ Pompeii.

Tháng 4/2019, tiếng chuông báo cháy vang lên, làm gián đoạn buổi lễ đang diễn ra trong nhà thờ Đức Bà Paris, Pháp. Sau vài giờ, công trình có ý nghĩa lịch sử - văn hóa hàng đầu châu Âu bị thiêu trụi, vùi lấp nhiều cổ vật, tác phẩm nghệ thuật và các di vật vô giá được thu thập qua nhiều thế kỷ.

Viết Phùng

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/so-tay/vu-chay-chung-cu-hongkong-hoi-chuong-giong-voi-cac-do-thi-toan-cau-i791064/