Một người đàn ông ướp xác bằng phương pháp hun khói vào khoảng 9.000 năm trước. Ảnh: Yousuke Kaifu.
Ướp xác từng được cho là đặc trưng của một số nền văn hóa nổi tiếng như Ai Cập cổ đại hay người Chinchorro ở Chile. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới công bố đã chỉ ra rằng tập tục này xuất hiện sớm hơn nhiều và phổ biến hơn chúng ta từng nghĩ.
Theo nghiên cứu được công bố trên trang The Proceedings of the National Academy of Sciences vào ngày 15/9, các mẩu xương có dấu vết ướp xác có chủ ý được tìm thấy ở Đông Nam Á và miền nam Trung Quốc, có niên đại lên tới 12.000 năm - sớm hơn hàng nghìn năm so với người Chinchorro (7.000 năm trước) và người Ai Cập cổ đại (5.600 năm trước).
Điều đáng chú ý là kỹ thuật ướp xác ở châu Á thời kỳ đầu hoàn toàn khác biệt. Nhóm nghiên cứu do nhà khảo cổ Hsiao-chun Hung (Đại học Quốc gia Australia) dẫn đầu cho biết người chết được xông khói từ từ trên lửa trong thời gian dài. Tập tục này tương đồng với hình thức chôn cất từng xuất hiện ở Australia và New Guinea.
“Các mẫu chôn cất từ Đông Nam Á cho thấy một hệ thống niềm tin và thực hiện tang lễ bền bỉ tồn tại hơn 10.000 năm, giữa những cộng đồng săn bắt hái lượm có quan hệ di truyền và nhân chủng”, nhóm nghiên cứu cho hay.
Các ngôi mộ của con người thời kỳ đầu và giữa kỷ Đệ Tam ở miền nam Trung Quốc.
Để thực hiện nghiên cứu này, các nhà khoa học đã phân tích 69 mẫu xương từ 54 mộ táng, có niên đại 4.000-12.000 năm, thuộc 11 địa điểm ở miền Nam Trung Quốc, miền Bắc Việt Nam và Indonesia.
Các mẫu được kiểm tra bằng phương pháp nhiễu xạ tia X (XRD) và phổ hồng ngoại biến đổi Fourier (FTIR). Kết quả cho thấy khoảng 84% mẫu xương có dấu hiệu tiếp xúc nhiệt, nhiều bộ xương còn có muội than hoặc vết cắt.
Từ các bằng chứng này, các nhà nghiên cứu cho rằng tập tục ướp xác ở châu Á giống với nghi lễ của người Dani ở New Guinea.
Cụ thể, thi thể được buộc chặt, treo trên đống lửa nhiều khói trong nhiều tuần đến nhiều tháng. Các vết cắt trên xương có thể là bằng chứng cho thấy mục đích thoát dịch hoặc tháo rời các bộ phận cơ thể. Sau khi quy trình ướp xác hoàn tất, nghi lễ chôn cất mới tiến hành.
“Truyền thống ướp xác bằng khói là bằng chứng cho sự bền vững văn hóa lâu dài. Dữ liệu khảo cổ còn gợi ý cho chúng tôi rằng tập tục này từng hiện diện trong các cộng đồng săn bắt hái lượm trên khu vực rộng lớn, từ đông bắc Á, Nhật Bản thời Jomon, tới châu Đại Dương và Australia", nhóm nghiên cứu nhấn mạnh.
Thái An