Xôi ngũ sắc - Đậm đà hương sắc núi rừng

4 giờ trướcBài gốc

Các loại lá, củ, quả được bà con thu hái trên rừng, chế biến thành loại nước ngâm với gạo nếp để tạo màu cho xôi ngũ sắc

Giống như chính tên gọi, xôi ngũ sắc có 5 màu cơ bản gồm đen, đỏ, xanh, vàng và tím. Xôi được chế biến từ gạo nếp và các loại lá, củ, quả. Từ nhỏ, bà Trần Thị Chí, thôn Đồng Dạ, xã Yên Lãng đã cùng các bà, các mẹ vào rừng hái lá rừng về làm xôi ngũ sắc, học cách vo gạo, ngâm gạo với nước lá, cách đồ xôi để xôi dẻo và ngon. Bí quyết để làm xôi ngũ sắc chuẩn màu, chuẩn vị được bà Chí truyền lại cho các con, cháu. Cứ như vậy, món xôi ngũ sắc của người Cao Lan được bảo tồn, gìn giữ từ đời này sang đời khác và cho tới ngày nay.

Gạo sau khi ngâm được cho vào chõ đồ chín

Bà Chí cho biết: Gạo nếp mà người Cao Lan dùng để nấu xôi ngũ sắc thường là loại nếp trồng trên nương có vị đậm đà, thơm ngon. Nếu không có gạo nếp nương có thể thay thế bằng gạo nếp cái hoa vàng. Để tạo màu cho đỏ cho xôi, người Cao Lan thường sử dụng cây khẩu đăm (cơm đỏ) nghiền nhỏ, chiết lấy nước đặc ngâm với gạo nếp đã vo sạch từ 6 - 7 giờ đồng hồ. Bằng cách tương tự, màu vàng của xôi được tạo từ quả của cây rành rành; màu xanh từ lá gừng hoặc hoa của cây đậu biếc; màu tím từ lá cây cẩm và màu đen được làm từ lá của cây sau sau. Trong các loại xôi, xôi đen có cách làm cầu kỳ hơn cả. Người Cao Lan lên rừng hái lá cây sau sau về rửa sạch, giã nhuyễn, ngâm một ngày với nước sạch trước khi ngâm với gạo nếp. Nếu ngâm ngay với gạo sẽ không tạo được màu đen nhánh như mong muốn. Tất cả các loại lá, củ, quả dùng để ngâm với gạo đều là các vị thuốc Nam quý, có tác dụng rất tốt đối với sức khỏe.

Xôi ngũ sắc thường được bày trên đĩa lớn hình tròn, sắp xếp đan xen các màu sắc nhìn vừa đẹp mắt vừa ngon miệng

Gạo sau khi ngâm được vớt ra, để ráo nước rồi cho vào chõ xôi đồ chín. Để xôi không bị lẫn màu, các loại gạo đã ngâm lá, củ, quả màu được nấu ở các nồi khác nhau. Bà con bỏ từng lượt gạo đã được trộn màu vào chõ đã lót 1 tấm vải mỏng, sạch bên trong thành chõ, đạy kín vung và đun lửa lớn, đến khi nước trong chõ sôi thì đun với lửa nhỏ. Để xôi vừa chín tới, vừa đượm màu đòi hỏi người nấu phải có kinh nghiệm, căn thời gian vừa đủ. Bí quyết để xôi vừa mềm, vừa dẻo là phải đồ xôi 2 lửa, tức là khi xôi gần chín thì vớt ra, để nguội rồi lại cho vào nồi đồ tiếp cho đến khi chín hẳn. Khi chín, hương thơm của gạo nếp hòa quyện với hương thơm đặc trưng của các loại cây cỏ nơi núi rừng tạo nên hương vị độc đáo, khác lạ của xôi ngũ sắc. Xôi chín được bày ra chiếc đĩa lớn hình tròn. Từng phần xôi với màu sắc khác nhau được xếp cẩn thận, khéo léo, đan xen như những cánh hoa rừng tươi thắm, trông vừa đẹp mắt vừa ngon miệng. Người dân tộc Cao Lan thường ăn xôi kèm với các món như thịt gà, giò, chả hoặc muối vừng, tùy theo sở thích của mỗi người.

Đồng bào dân tộc Cao Lan thường nấu xôi ngũ sắc vào các dịp lễ, Tết

Ông Đào Văn Lin, người có uy tín trong đồng bào dân tộc Cao Lan thôn Đồng Dạ, xã Yên Lãng cho biết: Người Cao Lan thường làm xôi ngũ sắc vào dịp Tết, Lễ hội Xuống đồng (rằm tháng Giêng âm lịch) và Tết Hàn Thực (mùng 3 tháng 3 âm lịch). Xôi ngũ sắc không chỉ đơn thuần là món ăn mà còn là tinh hoa văn hóa của người Cao Lan được đúc kết từ ngàn đời. 5 màu sắc của xôi tương ứng với 5 chất trong ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ), tượng trưng cho sự hài hòa, cân bằng của vũ trụ và con người. Màu đỏ tượng trưng cho cho lửa, sự nhiệt huyết và may mắn; màu tím tượng trưng cuộc sống thanh bình; màu vàng tượng trưng cho đất đai trù phú, hoa màu tốt tươi; màu xanh tượng trưng cho núi rừng, cây cối và nương rẫy, niềm hy vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc; màu đen biểu thị sự mạnh mẽ, kiên cường của người dân tộc Cao Lan. 5 màu sắc còn tượng trưng cho tình đoàn kết, gắn bó keo sơn của đồng bào dân tộc Cao Lan nơi đây.

Từ những sản vật nông nghiệp của địa phương, đồng bào dân tộc Cao Lan, xã Yên Lãng đã dùng đôi bàn tay khéo léo để tạo nên món ăn thơm ngon, đậm đà hương sắc núi rừng, dâng cúng tổ tiên với tấm lòng thành kính và biết ơn. Món xôi không chỉ là một món ăn ngon mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, thể hiện sự khéo léo, tài hoa của người phụ nữ Cao Lan. Việc thưởng thức xôi ngũ sắc cùng với gia đình, bạn bè trong những dịp lễ, Tết không chỉ mang lại bầu không khí vui vẻ, ấm cúng mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Trần Tỉnh

Nguồn Phú Thọ : https://baophutho.vn/xoi-ngu-sac-dam-da-huong-sac-nui-rung-239649.htm