Xử lý khoản lỗ 44.800 tỷ đồng của EVN: Vòng lặp giải cứu bao giờ đến hồi kết?

7 giờ trướcBài gốc

Lỗ chồng lỗ, ai gánh?

Theo dự thảo nghị định sửa đổi Nghị định 72/2025, Bộ Công thương đưa hai phương án để xử lý khoản lỗ khoảng 44.800 tỷ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tính đến hết năm 2024.

Cụ thể, cho phép EVN phân bổ dần chi phí sản xuất, cung ứng điện chưa được bù đắp từ năm 2022 trở đi hoặc chỉ cho phép phân bổ khoản lỗ lũy kế từ năm 2022 đến trước khi nghị định có hiệu lực.

EVN tính toán, nếu được chấp thuận kèm theo tăng giá bán lẻ điện bình quân thêm 3% từ tháng 10/2025, CPI năm nay sẽ chỉ tăng khoảng 0,03 điểm phần trăm – một con số được cho là không quá lớn.

Nhiều cơ quan quản lý và hiệp hội doanh nghiệp bày tỏ lo ngại về tính minh bạch xoay quanh khoản lỗ của EVN. Ảnh: Hoàng Anh.

Một trong những nguyên nhân dẫn tới nhu cầu sửa nghị định (vừa ban hành chưa đầy 6 tháng trước) xuất phát từ tình hình tài chính của EVN. Dù giá điện đã điều chỉnh, doanh nghiệp này cho rằng vẫn còn nhiều chi phí trực tiếp phục vụ sản xuất, cung ứng điện chưa được tính đủ, dẫn đến lỗ nặng 2022–2023 với mức lỗ lũy kế vượt 50.000 tỷ đồng, đến hết năm 2024 giảm còn 44.800 tỷ đồng nhờ có lãi nhẹ.

Theo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, khoản lỗ 2022 chỉ được chuyển sang bù trừ khi EVN có lãi trong giai đoạn 2023–2027. Nhưng khi doanh nghiệp tiếp tục thua lỗ 2023, thời hạn chuyển lỗ bị đẩy sang 2028, với điều kiện phải có lợi nhuận đủ lớn.

Chính vì vậy, EVN kiến nghị cho phép tính đầy đủ chi phí vào giá điện, để thu hồi vốn, giảm lỗ và bảo toàn vốn đầu tư nhà nước.

EVN cũng lập luận, việc này không chỉ giúp tập đoàn ổn định tài chính mà còn tạo nguồn lực cho các dự án lớn như điện hạt nhân, Quảng Trạch, điện gió ngoài khơi, thủy điện mở rộng hay lưới truyền tải 500kV.

Tuy nhiên, câu hỏi lớn đặt ra là: 44.800 tỷ đồng lỗ kia đến từ đâu và ai sẽ là người gánh? Nhiều cơ quan quản lý và hiệp hội doanh nghiệp bày tỏ lo ngại về tính minh bạch của con số này!

Bộ Tài chính yêu cầu EVN tách bạch khoản lỗ do thực hiện an sinh xã hội với khoản lỗ thuần từ sản xuất kinh doanh, đồng thời làm rõ chi phí đầu tư ngoài ngành (nếu có). Bộ Quốc phòng cũng đề nghị làm rõ nguyên nhân cụ thể từng yếu tố cấu thành khoản lỗ.

Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) đặt câu hỏi: nếu sau khi phân bổ đủ chi phí vào giá điện, giá điện bán lẻ có giảm xuống khi chi phí đầu vào hạ nhiệt hay không?

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh, nhấn mạnh: EVN chỉ nên được phân bổ các chi phí hợp lý, thay vì “chấp nhận toàn bộ khoản lỗ theo báo cáo tài chính”. Bởi thực tế, báo cáo kiểm toán công bố trên website EVN không cho thấy chi tiết cơ cấu chi phí.

Theo công bố, riêng năm 2022, EVN lỗ hơn 26.000 tỷ đồng, chủ yếu do giá nhiên liệu đầu vào tăng mạnh (than gấp 3 lần), trong khi giá điện giữ nguyên suốt 4 năm. Bên cạnh đó, một loạt khoản chênh lệch tỷ giá từ các năm trước – hơn 14.000 tỷ đồng – cũng chưa được hạch toán đủ vào giá thành.

Không khó để nhận ra, gần 15 năm qua EVN thường xuyên nhận hỗ trợ qua các “cơ chế tình huống”: từ khoanh nợ, giãn nợ, vay ODA ưu đãi, phân bổ chênh lệch tỷ giá dần, cho tới quyền tự động điều chỉnh giá điện khi chi phí đầu vào biến động.

Điển hình, năm 2011, Quyết định 24/2011 của Thủ tướng cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân tối đa 5% nếu chi phí đầu vào biến động, không cần xin ý kiến Thủ tướng, chỉ báo cáo Bộ Công thương và Bộ Tài chính. Đây là một cơ chế “linh hoạt” so với trước, vốn phải xin cấp trên cho từng lần tăng giá.

Cơ chế điều chỉnh giá điện nêu trên tiếp tục được cập nhật tại các Quyết định 28/2014 năm 2014 và 5/2023 của Thủ tướng: cho phép điều chỉnh giá điện khi chi phí đầu vào biến động từ ±3% trở lên - gián tiếp hỗ trợ EVN giảm áp lực lỗ trong giai đoạn giá than, dầu, khí tăng mạnh.

Bên cạnh đó, phải kể tới cơ chế hỗ trợ tài chính và xử lý nợ cho EVN từng thời kỳ. Giai đoạn 2010-2012, trước bối cảnh EVN lỗ nặng do phải nhập khẩu dầu chạy điện khi thiếu than và thủy điện, Chính phủ cho phép EVN khoanh nợ, giãn nợ vay ở một số ngân hàng thương mại nhà nước và Tập đoàn Dầu khí (PVN), Tập đoàn Than – Khoáng sản (TKV).

Bước sang 2014-2015, EVN được cho vay lại nguồn vốn ODA (JICA, ADB, WB) với điều kiện ưu đãi, nhằm bảo đảm dòng tiền cho các dự án điện và trả nợ vay ngoại tệ. Đồng thời, trong các báo cáo trình Quốc hội, Chính phủ không ít lần cho phép EVN hạch toán chênh lệch tỷ giá vào giá thành điện phân bổ dần, thay vì tính ngay để tránh sốc giá điện.

Thực tế, EVN còn phải gánh hai “đặc thù” làm tăng áp lực tài chính đối với tập đoàn, gồm: Hợp đồng bao tiêu sản lượng (take-or-pay) với các nhà máy BOT nhiệt điện than, khí (EVN buộc phải mua toàn bộ sản lượng hoặc trả tiền theo thỏa thuận, dù có huy động hay không) và chính sách giá FIT 2017–2020 cho điện mặt trời, điện gió (EVN mua toàn bộ với giá cố định bằng USD, cao hơn giá bán lẻ bình quân – tức vào thế ‘mua đắt – bán rẻ’).

Chìa khóa nằm ở giá điện

Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII điều chỉnh dự kiến cần 136 tỷ USD vốn đầu tư, gấp 3–5 lần trước đây. Trong khi đó, các quỹ quốc tế mới cam kết khoảng 15 tỷ USD. Áp lực vốn buộc Việt Nam phải cải thiện cơ chế giá điện để thu hút nhà đầu tư tư nhân và nước ngoài.

Giá điện được coi là chìa khóa then chốt để giải bài toán thua lỗ của EVN. Ảnh: Hoàng Anh.

Theo TS. Lê Xuân Nghĩa, Viện trưởng Viện Tư vấn phát triển (CODE), nguồn vốn khổng lồ chỉ có thể chảy vào nếu môi trường đầu tư minh bạch và cơ chế giá điện hợp lý.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cũng nhấn mạnh, cách tính giá điện hiện nay thiên về ưu tiên người tiêu dùng, chưa phản ánh đúng lợi ích các bên trong chuỗi cung ứng điện.

Ông Hà Đăng Sơn lưu ý thêm, EVN đang gánh nhiều nhiệm vụ ngoài sản xuất kinh doanh, đặc biệt là an sinh xã hội. Nếu tiếp tục duy trì cơ chế bù lỗ, doanh nghiệp sẽ không có đủ nguồn lực đầu tư đường dây 500kV mạch 3 hay các dự án nguồn điện trung và dài hạn.

Trong bối cảnh đó, Bộ Công thương đang thúc đẩy áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần từ năm 2026 theo Luật Điện lực sửa đổi 2024 và Nghị định 146/2025. Khác với cách tính một thành phần chỉ dựa trên sản lượng tiêu thụ, mô hình mới gồm giá công suất và giá điện năng, kỳ vọng phản ánh đúng bản chất sử dụng điện, tạo công bằng và minh bạch.

Theo lộ trình từ nay đến cuối năm, EVN sẽ phát hành song song hai hóa đơn: một theo cơ chế cũ để thanh toán, một theo cơ chế mới để khách hàng tham khảo và điều chỉnh hành vi. Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định sẽ áp dụng trước cho khách hàng lớn từ 1/1/2026.

Đây được coi là bước cải cách quan trọng, nhằm từng bước xóa bỏ bù chéo giá điện, thực hiện giá điện theo thị trường và chấm dứt vòng lặp giải cứu EVN.

EVN có thể tiếp tục được “giải cứu” trong ngắn hạn để duy trì thanh khoản và bảo đảm cung ứng điện. Nhưng nếu cơ chế giá điện không được cải cách minh bạch, hợp lý và không phân định rạch ròi giữa chi phí kinh doanh với nhiệm vụ an sinh, vòng lặp thua lỗ – giải cứu sẽ khó có hồi kết.

Thái Bình

Nguồn Nhà Quản Trị : https://theleader.vn/xu-ly-khoan-lo-44800-ty-dong-cua-evn-vong-lap-giai-cuu-bao-gio-den-hoi-ket-d41977.html