Xử lý tội phạm ma túy: Nghiêm trị và nhân văn trong Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025

8 giờ trướcBài gốc

Tháng 6/2025 không chỉ là đợt tổng tấn công quy mô lớn trên toàn quốc nhằm ngăn chặn, phát hiện và triệt phá các đường dây tội phạm ma túy nguy hiểm, mà còn đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam: Quốc hội chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 2015, trong đó có nhiều quy định mới liên quan đến nhóm tội phạm ma túy.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, Việt Nam đang đối diện với những thách thức ngày càng lớn từ tội phạm ma túy, loại tội phạm có tính chất ẩn danh, xuyên quốc gia, công nghệ cao và cực kỳ nguy hiểm. Theo thống kê của Bộ Công an, số vụ án ma túy trong 5 năm gần đây có xu hướng gia tăng, đặc biệt là các đường dây buôn bán, vận chuyển ma túy tổng hợp xuyên biên giới với khối lượng đặc biệt lớn. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, theo số liệu từ Bộ Công an cũng đã phát hiện 313 vụ, bắt giữ 408 đối tượng, thu giữ hơn 130.000 viên ma túy tổng hợp, gần 10 kg ma túy đá và nhiều loại khác. Ma túy không chỉ được vận chuyển qua đường bộ, mà còn ẩn trong hàng xuất khẩu, hàng ký gửi, container lạnh, hoặc giao dịch qua ứng dụng ẩn danh, tiền ảo, gây nhiều khó khăn cho lực lượng chức năng.

Cán bộ Phòng Cảnh sát ma túy, Công an TPHCM phối hợp trường THPT Ten Lơ Man tổ chức báo cáo chuyên đề “Nhận diện tình hình tội phạm, tệ nạn ma túy trên địa bàn TPHCM và giải pháp phòng tránh cho học sinh”

Thực tiễn đó đòi hỏi Bộ luật Hình sự mới phải thể hiện đầy đủ tính nghiêm khắc cần thiết để xử lý mạnh tay các đường dây buôn bán chuyên nghiệp, đồng thời bảo đảm tính nhân văn, khoan dung có điều kiện đối với người vi phạm lần đầu, người nghiện, người bị ép buộc hoặc lôi kéo. Đây chính là phương pháp tiếp cận cân bằng, khoa học và hiện đại mà Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 đã đạt được một cách rõ nét.

Tội phạm ma túy là loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm, có mối liên hệ chặt chẽ với các loại tội phạm khác như buôn bán người, rửa tiền, tài trợ khủng bố. Chính vì vậy, Bộ luật Hình sự năm 2025 giữ nguyên và bổ sung nhiều quy định nghiêm khắc đối với hành vi buôn bán, vận chuyển, sản xuất trái phép chất ma túy có tổ chức, có yếu tố quốc tế, hoặc sử dụng công nghệ cao.

Cụ thể, Điều 248 được sửa đổi để bổ sung tình tiết "sử dụng công nghệ cao để điều hành, phân phối ma túy" làm tình tiết tăng nặng, phản ánh đúng thực tiễn các đường dây lớn hiện nay đang sử dụng Telegram, Darkweb, tiền ảo và mã hóa dữ liệu để điều hành giao dịch. Nhiều chuyên án ma túy gần đây tại TPHCM, Nghệ An, và khu vực biên giới Việt, Lào cho thấy các đối tượng cầm đầu hầu hết không trực tiếp tham gia mà điều hành từ xa thông qua công nghệ.

Ngoài ra, pháp nhân thương mại nếu tham gia tội phạm ma túy (thông qua tài trợ, cung cấp phương tiện, rửa tiền, sản xuất tiền chất), cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự độc lập, một bước tiến tiệm cận với pháp luật của các nước như Đức, Nhật, Hàn Quốc.

Tính nhân văn trong Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 thể hiện rõ trong việc phân loại, phân hóa đối tượng phạm tội để áp dụng hình thức xử lý phù hợp, giáo dục và tái hòa nhập thay vì chỉ trừng phạt. Những người bị nghiện, vi phạm lần đầu, bị lôi kéo, ép buộc, hoặc vị thành niên có thể được hưởng các biện pháp xử lý nhân đạo hơn như: Cai nghiện bắt buộc kết hợp giám sát tại cộng đồng; Cải tạo không giam giữ; Miễn truy cứu trách nhiệm hình sự có điều kiện; Chuyển hướng sang giáo dục tại địa phương đối với người chưa thành niên. Cách tiếp cận này phù hợp với xu hướng quốc tế, như Bồ Đào Nha đã phi hình sự hóa hành vi sử dụng ma túy, đưa người sử dụng sang hệ thống y tế, tâm lý; Thái Lan cho phép xử phạt hành chính nếu khối lượng ma túy nhỏ và không có mục đích buôn bán.

Một trong những điểm tiến bộ quan trọng của Bộ luật Hình sự năm 2025 là xác lập cơ chế phân hóa rõ ràng giữa các loại hành vi, đối tượng và tình tiết phạm tội. Không còn tình trạng "đồng hóa xử lý” mà thay vào đó là mô hình ba nhóm:

Mô hình này tăng cường hiệu quả công lý, vừa tiết kiệm nguồn lực tư pháp, vừa tăng cơ hội cải tạo cho những người có thể hoàn lương.

Bộ luật Hình sự sửa đổi 2025 thể hiện tư duy xây dựng chính sách hình sự dựa trên ba trụ cột; Răn đe hiệu quả: Duy trì khung hình phạt cao, áp dụng án tù dài hạn, tử hình trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng; Phòng ngừa từ gốc: Tăng cường truyền thông, giáo dục pháp luật, can thiệp học đường, xây dựng môi trường sống không có ma túy; Tái hòa nhập bền vững: Đẩy mạnh mô hình "CLB Sau cai", hỗ trợ đào tạo nghề, sinh kế, theo dõi hậu cai nghiện bằng cơ chế pháp lý mềm dẻo.

Trong thời đại tội phạm ma túy xuyên quốc gia, luật mới bổ sung cơ sở pháp lý quan trọng để mở rộng hợp tác quốc tế về: Tương trợ tư pháp hình sự; Trao đổi thông tin nghiệp vụ; Dẫn độ tội phạm ma túy; Công nhận bản án và quyết định hình sự giữa các nước. Đặc biệt, chuyên án phối hợp giữa Việt Nam, Lào, Myanmar tháng 5/2025 thu giữ hơn 2 tấn ma túy tại U Đôm Xay là minh chứng rõ cho hiệu quả của hành lang pháp lý mở rộng và cơ chế hợp tác điều tra linh hoạt mà Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 đã thúc đẩy.

Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2025 là bước tiến thể chế hóa rõ nét một tư duy pháp lý tiến bộ: nghiêm trị để bảo vệ xã hội, nhân văn để cứu vớt con người. Trong đó, việc xử lý tội phạm ma túy, loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm, không chỉ mang tính kỹ thuật hình sự thuần túy, mà còn là bài kiểm tra năng lực lập pháp và bản lĩnh của một Nhà nước pháp quyền nhân đạo. Việt Nam, bằng việc cập nhật kịp thời thực tiễn và chuẩn mực quốc tế, đang cho thấy quyết tâm xây dựng một hệ thống tư pháp hình sự hiện đại, hiệu lực, hiệu quả và đầy tính người, đúng như định hướng mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân đặt kỳ vọng.

Trung tướng, PGS.TS ĐỒNG ĐẠI LỘC

Nguồn CA TP.HCM : http://congan.com.vn/vu-an/phong-chong-ma-tuy/xu-ly-toi-pham-ma-tuy-nghiem-tri-va-nhan-van-trong-bo-luat-hinh-su-sua-doi-nam-2025_180335.html