Xuất khẩu Việt Nam 2025: Ngược dòng thuế quan, nghẽn nội lực

3 giờ trướcBài gốc

Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2025, ước chiếm 32% tổng kim ngạch. Ảnh: TL

Cú sốc thuế quan và sự lội ngược dòng ngoài dự báo

Bước vào năm 2025, ít ai dự đoán rằng thuế quan sẽ trở thành biến số chi phối mạnh mẽ nhất đối với thương mại toàn cầu. Với vị thế là một trong những quốc gia có thặng dư thương mại song phương lớn nhất với Mỹ, Việt Nam nhanh chóng được xếp vào nhóm có rủi ro thuế quan cao trong ASEAN.

Tháng 4-2025, thị trường thực sự chấn động khi Mỹ đưa ra kịch bản áp thuế đối ứng ở mức rất cao, có phương án lên tới khoảng 46% đối với hàng hóa từ Việt Nam. Cú sốc này ngay lập tức tạo ra tâm lý bất ổn trong cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt ở các ngành xuất khẩu chủ lực sang Mỹ như điện tử, dệt may, đồ gỗ, giày dép...

10 nhóm hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2024 và ước năm 2025. (Nguồn: Hải quan Việt Nam -HQVN)

Sau nhiều vòng đàm phán, mức thuế đối ứng được điều chỉnh xuống khoảng 19-20%, tương đương với nhiều nền kinh tế mới nổi trong khu vực. Trên bề mặt, các nước ASEAN dường như trở lại cùng một mặt bằng. Nhưng trên thực tế, tác động của thuế quan lên từng nền kinh tế rất khác nhau, tùy thuộc vào vị trí trong chuỗi cung ứng và năng lực giữ đơn hàng của doanh nghiệp.

Quan trọng hơn, việc thuế được điều chỉnh giảm không đồng nghĩa rủi ro đã qua đi. Mặt bằng thuế mới vẫn cao hơn trước, buộc doanh nghiệp phải tái tính toán chi phí, đàm phán lại giá bán và chấp nhận biên lợi nhuận mỏng hơn để duy trì đơn hàng.

Điều đáng chú ý là trong bối cảnh thuế quan được xem là rào cản lớn, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ vẫn ghi nhận mức tăng trưởng mạnh. Bình quân năm 2025, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này tăng gần 28% so với năm trước, cao hơn đáng kể so với mức tăng của nhiều quốc gia trong khu vực. Nhờ đó, thị phần của Mỹ trong tổng xuất khẩu của Việt Nam tăng lên khoảng 32%, đạt gần 152 tỉ đô, mức cao kỷ lục từ trước đến nay.

Các cột mốc đáng nhớ của xuất nhập khẩu hàng hóa. Nguồn: HQVN

Sự gia tăng này phần nào phản ánh chiến lược "đẩy nhanh đơn hàng" (frontloading) khi doanh nghiệp tranh thủ xuất hàng trước thời điểm các rào cản mới phát huy tác động đầy đủ.

Tuy nhiên, việc xuất khẩu sang Mỹ vẫn duy trì đà tăng ngay cả khi hiệu ứng frontloading suy yếu từ nửa cuối năm cho thấy một thực tế quan trọng hơn là vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng Mỹ đã đủ sâu để khó bị thay thế trong ngắn hạn.

Không chỉ tăng trưởng về quy mô, cán cân thương mại với Mỹ tiếp tục đóng vai trò then chốt trong việc duy trì xuất siêu chung của nền kinh tế. Sau khi thặng dư thương mại hàng tháng giảm mạnh trong nửa đầu năm, cán cân này phục hồi rõ rệt từ quí 3, đạt mức bình quân khoảng 3 tỉ đô la Mỹ mỗi tháng.

10 thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2024 và ước tính năm 2025. (Nguồn: HQVN)

Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 ước đạt khoảng 920 tỉ đô la Mỹ, tăng gần 17% so với năm trước. Xuất khẩu đạt khoảng 470,6 tỉ đô la, nhập khẩu đạt 449,4 tỉ đô la, đưa thặng dư thương mại lên hơn 21 tỉ đô la.

Nhìn trong dài hạn, tốc độ mở rộng này rất ấn tượng. Chỉ trong một thập kỷ, quy mô thương mại của Việt Nam đã tăng hơn gấp đôi, đưa nền kinh tế vào nhóm 25 quốc gia có kim ngạch xuất nhập khẩu lớn nhất thế giới.

Thặng dư thương mại của Việt Nam giai đoạn 2016-2024 và ước năm 2025. Nguồn: HQVN

Tuy nhiên, chính quy mô ngày càng lớn cũng khiến nền kinh tế trở nên nhạy cảm hơn với các cú sốc chính sách từ bên ngoài, đặc biệt khi hơn 46% tổng kim ngạch tập trung vào hai thị trường Mỹ và Trung Quốc.

Điện tử dẫn dắt tăng trưởng và những giới hạn cấu trúc ngày càng lộ rõ

Sự vững vàng của xuất khẩu Việt Nam trong năm 2025 không đến từ sự cải thiện đồng đều của mọi ngành, mà chủ yếu dựa vào một trụ cột then chốt là nhóm hàng công nghệ cao. Máy vi tính, sản phẩm điện tử, linh kiện và điện thoại trở thành động cơ chính kéo cả cỗ máy xuất khẩu đi lên.

10 nhóm hàng nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2024 và ước năm 2025. (Nguồn: HQVN)

Theo Tổng cục Hải quan, ba nhóm hàng này đạt tổng trị giá xuất khẩu khoảng 222 tỉ đô la, chiếm gần một nửa kim ngạch xuất khẩu cả nước và đóng góp tới 2/3 mức tăng trưởng. Đáng chú ý, xuất khẩu điện tử sang Mỹ tăng mạnh, có giai đoạn vượt 60% khi tính theo trung bình 3 tháng, bất chấp thương mại toàn cầu chững lại.

Thoạt nhìn, đây là dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang tiến sâu hơn vào chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu. Nhưng nếu bóc tách cấu trúc, bức tranh hiện ra phức tạp hơn nhiều.

Sản phẩ, điện tử, công nghệ dẫn dắt xuất khẩu 2025. Ảnh: LH

Thứ nhất, giá trị gia tăng nội địa trong các ngành dẫn dắt vẫn ở mức thấp. Việt Nam chủ yếu tham gia ở khâu lắp ráp và hoàn thiện cuối cùng, trong khi linh kiện cốt lõi, thiết kế và công nghệ nền tảng vẫn do các tập đoàn đa quốc gia nắm giữ. Điều này thể hiện rõ ở chiều nhập khẩu, khi ba nhóm hàng công nghệ cao cũng chiếm gần một nửa kim ngạch nhập khẩu, phản ánh sự phụ thuộc lớn vào nguồn cung bên ngoài.

Trị giá và tỷ trọng xuất nhập khẩu hàng hóa của doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước ước tính năm 2025: (Nguồn: HQVN)

Thứ hai, động lực tăng trưởng gần như hoàn toàn đến từ khu vực doanh nghiệp FDI. Năm 2025, tổng trị giá xuất nhập khẩu của khối này ước đạt khoảng 663 tỉ đô la, chiếm 72% tổng kim ngạch và đóng góp tới 99% mức tăng của cả nước. Trong khi đó, xuất nhập khẩu của doanh nghiệp trong nước chỉ đạt khoảng 257 tỉ đô la và gần như không tăng so với năm trước.

Sự chênh lệch này kéo theo một nghịch lý đáng lo ngại. Trong khi toàn nền kinh tế duy trì xuất siêu hơn 21 tỉ đô la, khu vực doanh nghiệp trong nước lại thâm hụt thương mại trên 27 tỉ đô la, còn toàn bộ phần xuất siêu đến từ khu vực FDI. Điều này cho thấy doanh nghiệp Việt Nam đang đứng ngoài dòng chảy tăng trưởng mạnh nhất của thương mại quốc tế.

10 nhóm hàng nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2024 và ước năm 2025. (Nguồn: HQVN)

Thứ ba, thuế quan và các rào cản kỹ thuật mới làm gia tăng áp lực lên doanh nghiệp nội theo nhiều tầng nấc. Không chỉ là mức thuế cao hơn, các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, tỷ lệ nội địa hóa, tiêu chuẩn môi trường và lao động ngày càng khắt khe. Đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ, chi phí tuân thủ tăng nhanh hơn khả năng hấp thụ, trong khi khả năng chuyển phần chi phí này sang giá bán rất hạn chế.

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, không ít doanh nghiệp buộc phải chấp nhận giảm giá, kéo biên lợi nhuận xuống thấp để giữ đơn hàng. Điều này làm suy yếu khả năng tái đầu tư, đổi mới công nghệ và từng bước đẩy doanh nghiệp vào thế phòng thủ ngay trên chính thị trường xuất khẩu chủ lực.

Trị giá xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa giai đoạn 2015-2024 và ước năm 2025. (Nguồn: HQVN)

Cuối năm 2025, những tín hiệu trái chiều bắt đầu xuất hiện. Đà tăng xuất khẩu chậm lại khi hiệu ứng đẩy nhanh đơn hàng suy yếu, trong khi lạm phát tăng lên khoảng 3,6% do giá lương thực và chi phí đầu vào. Dù các chỉ số PMI và đơn hàng mới vẫn trên ngưỡng mở rộng, rủi ro từ các quyết định chính sách tiếp theo của Mỹ, đặc biệt liên quan đến thuế trung chuyển và thuế theo ngành, vẫn treo lơ lửng.

Xuất khẩu Việt Nam năm 2025 cho thấy một khả năng thích ứng đáng kể trước những cú sốc lớn của thương mại toàn cầu. Nhưng chính sự lội ngược dòng mạnh mẽ ấy cũng phơi bày rõ những giới hạn cấu trúc của mô hình tăng trưởng hiện nay. Khi tăng trưởng dựa quá nhiều vào một vài thị trường, một số ngành công nghệ do khu vực FDI dẫn dắt, nền kinh tế sẽ khó tránh khỏi tổn thương nếu các điều kiện bên ngoài thay đổi.

Thách thức của giai đoạn tới không chỉ là giữ nhịp tăng trưởng kim ngạch, mà là tái cân bằng cấu trúc xuất khẩu, nâng vị thế doanh nghiệp trong nước và từng bước giảm sự lệ thuộc vào những quyết định chính sách nằm ngoài tầm kiểm soát. Đó mới là bài toán cốt lõi phía sau kỷ lục 920 tỉ đô la.

Lê Hoàng

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/xuat-khau-viet-nam-2025-nguoc-dong-thue-quan-nghen-noi-luc/